Lesbók Morgunblaðsins - 20.08.1967, Síða 11

It M !t (IU K Bffll
Talað við Stefán Hörð Crímsson
Ólatur í spori verður sá að vera,
sem vill kynna sér ljóðagerð Stefáns
Harðar Grímssonar; ljóðabækur hans
tvær, Glugginn snýr í norður (1946)
og Svartálfadans (1951) eru löngu
horfnar af markaði. Skáldið sjálft á
ekki eintak af þeirri fyrri, og borgar-
bókasafn lætur sér svo annt um þetta
eina eintak af Svartálfadansi, sem er
í eigu þess, að það hleypir því ekki
út úr stofnuninni. Önnur ljóð Stefáns
Harðar hafa birzt á vfð og dreif í
tímaritum, sem sum eru ekki lengur
til. Svona getur verið erfitt að afla
sér ljóða á íslandi. Og þá eru ótaldar
smásögur Stefáns Harðar, en þær
munu það fyrsta sem skáldið lét á
prent. Þær munu hafa birzt í ein-
hverjum sunnudagsblöðum dagblaða,
segir hann mér.
— Hefurðu alveg lagt smásagna-
gerð á hilluna?
Já, það er vandi að skrifa smásög-
ur, en það var kannski fyrir leti og
getuleysi að ég hætti því. Smásögur
eru mér samt ákaflega hugstæðar, og
eitt af því skemmtilegasta sem ég
les eru góðar smásögur. En þáð er-
alltaf verið að telja fólki trú um, að
það nenni ekki að lesa smásögur og
það er erfitt að fá þær gefnar út.
Þetta háir smásagnahöfundum. Mér
skilst, að þessu sé svipað farið á
Norðurlöndunum öllum, Engilsaxar
eru betri.
— Þess er skemmst að minnast, að
þú fékkst verðlaun úr Rithöfunda-
sjóði Ríkisútvarpsins með Þorgeiri
Sveinbjarnarsyni um sfðustu áramót.
En fékkstu ekki líka viðurkenningu
fyrir fyrsta kvæði þitt á prenti,
kvæðið Gamall fiskimaður, sem birt-
ist í Helgafelli árið 1943?
Ætli sé ekki of mikið sagt, að það
hafi fengið viðurkenningu, en það
var að minnsta kosti birt. Það þótti
gott í þá daga að fá birt í Helgafelli.
— Nú hefur þú ort talsvert af
prósaljóðum. Eru þau kannski tilraun
til að finna samnefnara ljó'ðs og smá-
sögu?
Nei, ég geri engan greinarmun á
Ijóði og prósaljóði, og ég kann ekki
við nafnið. Vandinn er frekar í því
fólginn, hvernig eigi að ramma efn-
ið saman en hvernig línum skuli
skipt. Prósaljóð eru einna erfiðust
viðureignar, finnst mér, og þess
vegna er gaman að glíma við þau;
sum mega t. d. alls ekki vera löng,
önnur eiga að vera það. En þetta er
mikill vandi og prósaljóð geta verið
margvísleg, mér detta í hug Söngvar
Maldorors, sem eru hreinn súrreal-
ismi. Og þáð mætti líka nefna Fornar
ástir Nordals, sem er heillandi skáld-
skapur. Nei, mér vitanlega hafa þau
ekki haft áhrif á minn eigin skáld-
skap. Fornar ástir kunni maður ekki
að meta, þegar maður var ungur, en
því betur eftir því sem maður þrosk-
ast.
— Hvenær byrjaðir þú að yrkja,
Stefán?
Ég var innan við tíu ára aldur,
en það var varla hægt að kalla það
yrkingar. Mér hafa verið sýnd kvæð-
in og þau eru mjög slæm; sjálfur á
ég þau ekki.
— Hvað heldurðu, að hafi valdið
því, a'ð þú fórst að yrkja svona
snemma?
Ég veit það ekki. Ég ólst ekki upp
með bókafólki. En að vissu leyti má
fullyrða, að það hafi aldrei síðan
hvarflað að mér að hvika frá þeirri
stefnu að yrkja.
— Þú ert af þeirri kynslóð skálda,
sem lenti í hinni svonefndri form-
byltingu. Hver áhrif finnst þér það
hafa haft á skáldferil þinn?
Það kann að vera, að vi'ð höfum
stundum verið of uppteknir af form-
inu sjálfu, því að órímað ljóð-er síð-
ur en svo formleysa; í órímuðu ljóði
getur maður lent í sjálfheldu einmitt
formsins vegna; alla vega verður það
að vera ljóð og ljóði'ð er ekki hægt
að skilgreina, maður verður bara
að finna það á sér. Allt er þetta leitin
að hinu hreina ljóði, sem gengur
mjög illa að finna, og er víst ekki til.
En formbyltingin sjálf var ekki er-
lent aðskotadýr eins og svo margir
héldu, þó erlend ljóðhefð hafi auð-
vitað haft gifurleg áhrif. Þróun í
ljó'ðagerð hlýt.ur ætíð að spretta upp
úr innlendri Ijóðhefð.
— Hefurðu orðið þess var, að les-
endum þyki nútímaljóðskáld of inn-
hverf í skáldskap sínum?
Þeir, sem hafa yndi af ljóðum, setja
það ekki fyrir sig, þeir skynja þetta
hvort sem er. Hinir, sem geta ekki
tekið á móti því, hafa ekkert með
þetta að gera.
— Heldurðu, að það sé ekki hægt
að kenna fólki áð lesa ljóð?
Ég efast um það. Að geta notið
ljóðs, það er meðfætt; þetta er eins
og með tónlistina, sumir hafa músík-
eyra og aðrir hafa það ekki. En það
er auðvitað hægt að beina fólki á
brautina og það eru alltaf einhverjir,
sem uppgötva, að þeir geta notið
ljóða. Ég fór í vetur með bókmennta-
kynni skólanna í nokkra gagnfræða-
skóla og las upp ljóð; við fengum
ágætar,undirtektir og ég hafði reglu-
lega gaman af þessu. Hitt er annað
mál, að íslendingar hafa ekki verið
hrifnir af Ijóðrænum kveðskap, sögu-
kveðskapur hefur átt meira upp á
pallborðið hjá þeim. En það er samt
misskilningur, a'ð nútímaljóðabækur
seljist ekki. Báðar bækur mínar seld-
ust mjög fljótt upp, ég gaf þær út
sjálfur og græddi meira að segja.
Sumir kaupa nýjar ljóðabækur
kannski meira fyrir forvitnisakir, og
aðrir kaupa til að safna, en jafnvel
þótt við gerðum ekki ráð fyrir þess-
um hópi kaupenda, held ég, að sala
á ljóðabókum geti talizt góð. Við
getum heldur ekki búizt við neinni
ofsasölu, við erum svo fá. Ef fólk á
annað borð les ljóð, kaupir það bæk-
urnar. Skáldsögurnar fær það frekar
að láni á söfnum, en unnendur ljóða
vilja hafa þau við höndina.
— Þú yrkir bæði um sjóinn og
sveitina.
Já, ég þekki hvort tveggja:
— Og það er sjaldan logn á sjón-
um hjá þér.
Nei, ég þekki hann að öðru en
bláma; annars er mér vel við sjóinn.
Kannski lýsir kvæðið Lóðabátur í
Svartálfadansi einna bezt afstöðu
minni til sjávarins.
— Og hvort er líklegra til að vekja
hjá þér löngun til áð yrkja, sjórinn
eða sveitin?
Ég veit ekki, sjálfsagt hvort
tveggja jafnt. Veður og náttúra hafa
áhrif á mig, eins og á alla líklega,
nema borgarbúann. Annars er það
svo einkennilegt, að andstætt og
þvingandi umhverfi getur jafnvel
örvað mann til að yrkja, þá yrkir
maður sig út úr því.
— Sumir hafa nefnt þig baráttu-
skáld.
Stefin Hörðu'i' Grímsson
Nei, baráttuskáld er ég ekki. Að
vísu er ein þjóðfélagsádeila í Svart-
álfadansi, Dans á sandinum. Sumir
halda, að kvæðið sé guðlast, af því
að ég notaði orðið drottinn þar í
merkingunni landsdrottinn, enda
kannski gáleysislega að orði komizt.
En mér þykir miður, ef þetta er
álitið guðlast, bæði vegna þess að ég
orti það í öðrum tilgangi, já, og
kannski af öðrum ástæðum líka.
— í Tímariti Máls og menningar
birtist nýlega kvæði eftir þig um
Austurheim. í því er næstum ljóð-
ræn náttúrustemning.
Það er ekki öllum gefi'ð að vaða
uppi með stóryrði, þó að sterk og
mikil skáld eins og Neruda geti það,
slíkir menn geta leyft sér allt.
— Eitt ljóða þinna heitir Drauga-
sker og það er ekki laust við, að
kveði við yfirnáttúrlegan tón í fleiri
kvæðum. Eru þetta áhrif frá þjóð-
sögum?
Kannski. Kannski er þetta líka til-
finning fyrir einhverju óræðu í til-
verunni. Ekki svo að skilja, að ég sé
trúa'ður á dularfull fyrirbæri, en mér
leiðist tilveran, ef hún er orðin klár
og kvitt. Hún er skemmtilegri, ef
maður má búast við, að eitthvað
gerist, sem ekki er hægt að skýra,
og það er ekki lengur gaman að lifa,
ef ævintýrin týnast.
— Og hvenær megum við eiga von
á nýrri ljóðabók frá þér?
Ég er að safna saman. Hún kemur
einhvern tíma bráðum. — Jú, það
verður eitthvað af prósaljó'ðum í
henni, annars skulum við tala sem
minnst um þetta handrit.
sv. j.
hann langar að sjá dauðan svinsskrokk-
inn.“
Og einmitt þegar menn stóðu tví-
bentir, hvort ætti að lúta moi'ðingja Se-
Jims sem soldáni eða liefna hins látna,
birtist Mahmúd. Hann hafði sloppið upp
um reykháf úr höndum morðingjanna,
og nú tók hann við stjórninni, tvítugur
að aldri, glæsilegur, hámenntaður á
tyiitneska og franska vísu stóð hann
frammi fyrir hermönnunum, svartur af
sóti, og gaf fyrirskipanir með því yfir-
bragði foringjans, sem fékk menn til
að hlýða.
Um kvöldið var komin röð og regla á
um alla höfuðborgina. Tyrkjaveldi haf’ði
eignazt nýjan soldán, nýjan stórvezír.
Mústafa og móðir hans voru leidd í dýf-
lissu. Um alla borgina lágu sanntrúaðir
Tyrkir á bæn með höfuð sín hneigð
mót borg spámannsins. í lítilli kapellu
í sjálfri höllinni var líka kona á bæn
við krossmark. Það var Aimée, sem
sldrei hafði hvikað frá hinni kaþólsku
barnatrú sinni. Nú var hún soldáns-
móðir — voldugasta kona hins víðlenda
ríkis, voldugri en nokkur evrópsk
drottning, voldugri en frænka hennar,
keisaradrottning hins alvalda franska
keisara Spádómurinn furðulegi hafði
ltomið fram.
Að rekja stjórnartfð Mahmuds II er
oflangt efni til þess að koma fyrir í
stuttri blaðagrein. Af óvinum sínum
var har.n nefndur blóðhundur, af vinum
sínum umbótamaður. Satt er að vísu að
hann lét fremja mörg grimmdarverk, en
aðeins gegn þeim sem heldur ekki svif-
ust neins, og af illri nauðsyn. I hinni
grimmilegu baráttu við afturhaldsöfl
Tyrklands og uppreisnarmenn gegn
stjórn hans gilti það lögmál eitt að
drepa eða vera sjálfur drepinn. Mahmud
20. ágúst 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H