Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1968, Blaðsíða 2

* ■ J*' ’ j >
mu
tpiíWa fattii tijtnwatai a6
BaulníBnt pníbtantm 8r otiBiitsts
ÖIUIIU bt&íní íttjt'H* Eft[UU!U'; ptutt
•ílaitt amlao&uo
m>t mirijj itmrntr.
latagfitma-öHtltt
Ftf <t fitaujffmta6
ír.io-riap’-itmpio
% ímttnctflB-fiiúita
alítmfiDfi í unma atutácif noutt
ptrtbant.iH trn mttiia ittrrifitutjo i-
í ipt aititmo mpulata-qm tton ualt
taa rtt fimriiiano-itn jmtta tamutu
tutpmt-nö Ifiinlai palpðfl flDulaöi-
fiö Da rimm.tt Dtmtlita fiopwrarú
1 fiuDtaraonitant. ítmtn’m uttmfis
|; b>.8onio-tiiiofo á itiflraffi.putttaaf-
noutm aítiiffr tpTBOtaaaa tráfiftt*
ut too quoa tf. ltfitto nnutrattKaitfl
rp uíBttfi.femit pttagwaa ntmipfiri;
tt ruuo uttto-fir plflto tgtpw-i flrtijna
tarmfltriHaafcmtíOíamrraitc-nm f
puonDá magna pttoa Dinfiat;iitto<
noftfftmt pttapuna ut om atfimio
tnpt oat-t pOtmO'tumítpBoámtflo
atöattmit Áíguafiapfonaltát.Smt
ptgttua arq? Dt&tpFuo itmlto oimut ;
tmrútt 0i&tn:qtn Ftta íputmt tugttt.
SJnutp m Iráo qunfi tom mir fiigim -
tto pffquii-capri’ a ptriintt t umúDa-
tuo-trtátto auttitífinm paruir öftrifi0
rapouup wuá‘’»fttuuo. faittf quta
ptiuo tiiaitu miaur fr fiur.att o-tum
íttnú-iaðjs ffoqurár bns ntanatuf-
ít ulrimio tpft»nif galiiiuúff fmtfij-
quoöjfltn omtftt uobáro icgmtuB-t
quoo OB omttpf anom foi nnua uö
itanrm-.utrf’ Sdíb £ama pBujtit.ljiv
buu íilatrao ínauDuú ðmteftfUtíB.
triíöcaajjúfp tutrarftiHtt urtjf rnurn
irqjttffcfriiuB oita utfimt qumraa.
foqtiiiuc-fwt pbuoui pmqjtmritfa
Bum.ínttautrp&iB-priaiutrtaufafú.
nltmujB-fmtias.malfagttflo-opulf.
nlfimflutbif rttjtm pmmauit.tr afi
trmitmmlariffimo phHou ampttr
ritfmtffa ptifníi ,io braqmflUflB.Uí
íjrartam nt tfirotuj fsmtt autmtttt
tanwit fimtt poramaumrct pautof
Báripfo8;ömaatra.tt raortfij-actt
tuffu Bísq tt ftbiu auDiar Botmant
Tjtttt p rianutao-babttoiimo'rttflltt-
oo.míboo-affmflo.pattfioo.f«08-
pfiöúttB.arabcB.patf&noo.ttúfira
ab aliftauDn æpoacit ab nfiíriptá-
uc qignofopfitftau afirmoiiífimflro
roitommfamatBuumfabuio.iin.
uaut tiir utr qtórp q-mfiHU-íf ftmp
ptgfirito-fmtp ii mrimt fifnr. %uip.
fu fupu fiot plmiffmit oáo uolunri
uttóiBipin-loftmmo. < i
á vttiöloquarDtfctítfinmimto.
VV utú aptiio pmluotuiia riKÚmff
i magtfte gmmt-qui tt flttririattia
cíaift bofputolnqurbm-DtttB.?iu
gpffitumrit qutttaB stuo qtó tn «c
loqutt tpt, iCmötfunafauuabiacp
luflratátafttOK tbuofofintá ut uito
pcttú i máfit apuB fú Btcto quratttí
fiintnumiífio tfiBomaBJB rr ogaa
abtoÆiwt^ gutaúpijtfaantoantta
bue ttflt. Rmfúq) pofl 3nttB qnua.
fttit tú apfíB pmSgrifú.ut fattnn ua.
tuuni turttm aut ottutdiftt.t]alur
nririo qbfaunrio mttgtruint ooár
aáuB-aím aattwbatip& ttatóor®
V yrsta síða Gutenbergsbibliu.
Erlent tornprent
í Landsbókasafni
ar Hér verður getið þeirra bóka, sem
rnerkastar má telja — og þá fremur vegna
prentlistarsögu en bókmennta- eða lær-
dómssögu.
Vagga prentlistarinnar stóð í borg-
inni Mainz í Þýzkalandi, fæðingarboe
Jóhanns Gutenbergs (um 1400—1468).
Það tók Gutenberg mörg ár að sigrast
á byrjunarörðugleikum lausaletursprent
unar, að steypa nægilegan fjölda ein-
stakra stafa, sem væru jafnir á hæð,
sætu réttir í línu og íéllu saman með
hæfilegu bili. Talið er, að um 1440 hafi
uppfinningin verið á því stigi, að telja
mætti hana nothæfa. Fyrsti fullkominn
prentgripur gerður með lausaletri er
biblía Gutenbergs, er hann hóf að prenta
1452 og lokið var haustið 1455. Biblían
er í tveimur bindum, 1282 blaðsíður,
prentuð á ítalskan pappír. A hverri
síðu eru tveir dálkar og víðast 42 línur
í hvorum. Þessi fyrsta biblíuprentun er
af þeim sökum stundum nefnd fjöru-
tíu og tveggja lína biblían til aðgrein-
ingar frá yngri biblíutitgáfu, sem sumir
telja, að Gutenberg hafi einnig unnið
að. Á hverri síðu eru rúmlega 2700 prent
einingar — stafir og tákn — svo að
í verkinu öllu er á fjórðu milljón prent
eininga. Þótt prentunin tæki þrjú ár,
hefur því þurft margar hendur til að
koma verkinu áleiðis. Fróðir menn hafa
ætlað, að sex setjara hafi þurft til.
Biblían er fagurlega skreytt. Dregnir
eru hlaupatitlar og upphafsstafir með
rauðum og bláum lit og dregið í stóra
stafi á hverri síðu. Auk þess eru 97
síður skreyttar sérstaklega með fögrum
upphafsstöfum og myndum, sem lagðar
eru skíru gulli.
Enginn veit með vissu, hve mörg ein-
tök voru prentuð af Gutenbergsbiblíu,
en af pappírsreikningum og öðrum gögn
um hefur helzt verið ráðið, að þau hafi
verið 150—200. Nokkur eintök voru
prentuð á pergament, og til þeirra not-
aði Gutenberg um 8000 kálfskinn. Af
Gutenbergsbiblíu eru nú þekkt 47 ein-
iök — sum óheil — auk stakra blaða.
Aðeins eitt þessara eintaka hefur kom-
izt í safn á Norðurlöndum, Konungs-
Dókhlöðu í Kaupmannahöfn, og þó að-
eins síðara bindið. Þegar eintak var
síðast selt, nam verð þess 511 þús.
dölum.
Gutenbergsbiblía hefur tvisvar verið
Ijósprentuð, fyrr í Þýzkalandi 1913—14
í 300 eintökum, en síðar í Bandaríkj-
unurn 1961 í 1000 eintökum. Landsbóka-
safn hefur nýlega eignazt tfíntak síðari
1 j óspr entunarinnar.
Meðan Gutenberg var að undirbúa
prentun biblíunnar, fékk hann árið 1450
lán hjá borgara einum í Mainz, Jóhanni
Fust, og setti prentáhöld sín að veði.
Þetta lán hrökk skammt, og tveimur
árum síðar fékk Gutenberg nýtt lán og
varð þá að gera félag við Fust. Um
það leyti sem prentun biblíunnar lauk,
flitnaði upp úr félagsskap þeirra af
ókunnum ástæðum. Fust krafði þá Guten
berg um meira fé en hann gat snarað
út og hlaut veðið. Fust gerði síðan fé-
lag við tengdason sinn, Peter Schöffer
er unnið hafði að prentun biblíunnar
með Gutenberg, og stóðu þeir saman
að prentverkinu, unz Fust lézt um 1466
og Schöffer tók einn við. Hann endur-
bætti prenttæknina, steypti m.a. letur
úr haldbetri málmblöndu en áður hafði
verið notuð. Peter Schöffer lézt 1501
eða -02, en þá erfði sonur hans, Jóhann
Schöffer (um 1456—1531), „prentverk
Gutenbergs". í Landsbókasafni er ein
bók pientuð af Jóhanni Schöffer íMainz
1513, Agenda Maguntinum, Mainz-kirkj
uhandbókin. Bókin kom í safnið 1914
úr bókasafni Lærða skólans í Reykja-
vík. Bókin er í stóru 8 blaða broti,
íagurlega prentuð í svörtu og rauðu.
Þetta er elzta bók með nótum í Lands-
bókasafni, en nótnaprent á sér sína
sögu. Elzta nótnaprent, sem þekkt er,
er frá 1473. Nótur voru fyrst í stað
prentaðar í tvennu lagi, fyrst streng-
irnir, en síðan sjálf nótnatáknin. í
kirkjuhandbókinni frá Mainz eru nótur
teiknaðar á strengina. Það var 1525,
að fundin var aðferð til þess að prenta
hvort tveggja í einu lagi. Prentun „laus-
anótna“ hófst svo ekki fyrr en eftir
miðja 18du öld.
Frá Mainz barst prentlistin skjótt til
annarra borga í Þýzkalandi, fyrst til
Strassburg fyrir 1460, þá Bamberg og
1466 til Kölnar, sem var fyrsti háskóla-
bær, sem fékk prentverk. Einn þekkt-
asti prentari í þeirri borg á 15du öld
og hinn afkastamesti var Heinrich Quen
teli (-1501). Hann prentaði um 400 bæk
jr í Landsbókasafni er ein bók prent-
uð af Quentell í Köln árið 1492, Egloga
eftir Theodul biskup. Eintakið er lýst.
Næstu prentstaðir 1 Þýzftalanðr voru
Augsburg (1468) og Núrnberg (1470),
ert þar er prentuð elzta bók í eigu
Landsbókasafns, rit eftir GuillaumeDu
rand, Rationale divinorum officiorum,
meginrit í helgisiðafræðum miðalda, sem
kom í tugum útgáfna á 15du og 16du
öld. Bókina prentaði Anton Koberger
(um 1440—1513) árið 1480. Hún er titil-
blaðslaus, eintakið lýst með rauðum upp
Pafsstöfum og dregið í stóra stafi í
allri bókinni. Prentsmiðja Kobergers var
um þetta leyti ein hin stærsta í Þýzka-
landi. Þegar hann hafði mest umleikis,
veitti hann hundrað mönnum atvinnu,
setjurum, prófarkalesurum, skrautlistar
mönnum og öðrum, og hafði 24 prent-
þrangir.
Þá á safnið tvö rit eftir Ágústínus
kirkjuföður prentuð í Freiburg 1494,
De civitate Dei og De trinitate. Prentara
er ekki getið á bókunum, en hann er
talinn hafa verið Kilian Fischer. Bæk-
urnar eru bundnar í eitt bindi og ein-
takið lýst, upphafsstafir kafla dregnir
í rauðum og bláum lit.
Af þýzku vögguprenti í eigu Lands-
bókasafns er loks að nefna þekktasta
rit eftir rómverska heimspekinginn Bo-
ethius, De consolatione philosophie með
tkýringum Tómasar af Aquino, prent-
að í Hagenau í Elsass 1491. Prentara er
ekki getið í bókinni, en hún er talin
gerð af Heinrich Gran, fyrsta prentara
I Hagenau. Eintakið hefur ekki verið
lýst og standa reitir fyrir upphafsstafi
fyrirsagna og greina auðir. Bókin vekur
athygli þeirra, er sjá hana, fyrir for-
kunnarfallegt band, er fyrri eigandi,
Willard Fiske, lét búa henni hjá Léon.
Gruel, þekktum bókbandsmeistara í
París.
Frá Þýzkalandi barst prentlistin fyrst
til ítalíu. Prentsmiðja var sett niður í
því landi 1465 í klaustri nærri Róm,
en skömmu síðar einnig í Feneyjum.
Mílanó og Flórens. Á Ítalíu varð mikil
framför í prentlist á næstu áratugum,
einkum í leturgerð og bókarskreytingu.
Landsbókasafn á eitt ítalskt vöggu-
prent, Expositio super octo libros Ari-
stotelis eftir Paulus Venetus (Paulus
Nicolettus), prentað í Feneyjum 1499.
Bókina prentaði Gregorius de Gregoriis,
annar tveggja bræðra, er þá ráku saman
prentsmiðju í Feneyjum, og eru sumar
bækur þeirra taldar meðal hinna feg-
urstu frá sínum tíma. f þessari bók eru
upphafsstafir prentaðir með tréskurðar-
mótum, en eintakið er ekki lýst.
Þekktastur ítalskra bókagerðarmanna
Framhald á bls 7
vin

JoD-k
Borgin Mainz I Þýzkaiandi. Hér stóð vagga prentlist-
arinnar. (J. Stöffler. Calendarium Romanorum magn-
um, Oppenheim 1518).
VOntímntoxnobiíttpuð . £aprm-T*
_ V‘ú flío •iLT’u.innpitttö.yttj.ln (J poflcf í
lp<f Jtnb' Ouob' Itbns rrpicbautt culrú tt
Foai cnnctf ad rtxologiá fabulofj 4 cultuo
cNrtjf Jtro t gflnóc ad rtxolofiú ítuiU 4 í««
plo.otkico'i'bq tj)
pnttcntcaaáoi- 3r//T\ 'Qncíméli
ftwPuaorbM. t oscnobop0
ÍSVZl:^l 1 cílaio mulí
nú ab tiB fpcran /I « BlOtpcrjrm
Þúp’mortc-ln JÆ «WilpiO?folU'
biibtotnapttOi^L VTnontóOtoi
íputatffúphtr nú x cpfclicarionc uBío? D “
íSSS’oSS Hpc.K2Í,“[Í,£
(c q. lUi 4 ab «• voíat 1,0 £um 4buflibci boí
vocanf oq vftt' buo-nó cm fabulofa cft vf ci
tnoncfl.nó fút co uilioiboc cft vcl tbcatrica rt
lcdijpfakqóbo vjbana:qua?altcraiactítai
pu vttc futurc.t ocor crimma altcra mdic.it
onditq>Dq ínjii acpbocmalifinoTjpoil'oc'
vclamóce nult monúiýocof.-rcdcu pliio c
nó funt tpf tak bnda collatioiquop ipm no<
bonúcoícduib méfilaticmtcrptcimiramo
factt tn tfloltp. rj fapic^fitcf-ipojro fi fapi
JSSScntiá rfitcmur:-! fapía ocvi
ncobóm4 S pqucfacrafuntolaiflcut dí<
finfcoIrdi.ondcf uia aucrontaevcntaftp mó
9- nó íunr.i 15 fa ftrauinvcr’p&e cft amatoj
ctrtnu.tr. irmo oci £>cd qj rcoipa cuiuo lioc
ondtttj-uf.chbo nomccftmon cftm oibuo t}
SttUM flocr.omfcfitoíiaiif:ncq<ri
tcú rolt rolúr- tt ?nnuc vcrc íapwc fu t ama
Bfjcttmlri'to.r. tojceiquicúcpafpcilanfpbt
libcr vo tHc Iwbt b b^rfcctocjc oibuo quop fcní
Kvíj.ca.quoE p. rcnuaecx lutcrio noííc po*
mucftpcmialc.i timnocli0cndífunr:cú quí<
buo nó índignc qucího ifta
ni .«ua dúb .4 tractcf-flcqj cl boc opc oco
fonncftBiibjp olmp&o?vanaoopimonco
iDuobjfcqnnto rcfutarcfufccpf.fcdcao tiit
odtraífjrú otcn quc ad rtxologiá ptíncnt:
rimlibnfl pctdc vctbogrccofHjumcjriintcI
lifiimuoDcomimrafc róncj
5i* IniííViS) r‘“' fcnnonorcntc roo cm
nliojcm.jpfroa nium:fcdco2umrantiim: t}
rií ouib’c Dffpu cum'tcffcoiuinitarctbúa<
rjndúqui an ci nacurarcconfcnnanc:uon
Iflnfuntphloio
pbi quo nominc
rrtbjúotoo fr pjúmim ajrcllfluit.vrporrrtjpirulo
ptotunofcqurnti./ofi/ oúr au(Ámrnnonf tt tnpli
o rt.’coloaj.a qu j p jtuu fupai Ii.v(.<flY.0rriido
tln b frf>?off(to(toibuflic ortmdiftumqui
uu* plíifl ipmdú cffqjnonriioib>.qinon cum tllio
quv Dcum cc vcl Dcú curirc ft» búanao ncfiíf qlcfl fq
<rúttp(mrd4öifl fltmbtcbít fommc.fiffiáftíMu#
nfl puidrnná.vtDim auG’.iníra U tviq ca.itj.fJt*
tonirt +o pofurrúr vnú etú a q funtmuln o4.tnö fo
lú itlú vnú Dtú rolcdúJy alie a nffto a i ttú curjrc rcf
bumanaa atfixm j t-w cú iftia aficndú ti Dinr juguiL
v^apftri.,l.
tamcn fufftcere vníuo íncó'- 1 Jh b 'oirur
mmaWtooa cto[um«l
tamadtptícctuiamcna poft trjctjr*bui»Uba
mojtcmbcatamrfcdab tllo tn4-b.aug«incif
fanc multoa vno condttoe: pit abcrcoc oáu
otc® inftuutoe ob catn cau< iwtoplatonw i
fam colcndoo putant ■ Ibl cri
amtamvarronteoptmoncj niopbufíptíf
vcntane pjopmouitatc rro> ®,fpuMrt ,n(lp(
fccndunt-Stqutdcm lllc ro< at-n i oifpurjno
tam tbcoloffiam naturalcm fua tú n0 tmipu
vfcpad mundum iftum vcl r*-nq.et{ttio a.
ciuo ammám ertcnderc po< Cu»rho4plfl
iuii: Uli vcro fupiu oinnrm
ammcnaruram confitcnrur infrj.M.uú. -in
Dcumqumófolú mwidum tfloÝotA.a^t'a
tílú vifibtlcqui fcpc cctí 1 tcr pfifl 4 prtffcrúr
rcnomicnuncupjf-fj ocm iPtTfliínififjple
cni omninoalamfcccnr. ct (.omo-ffl.nr ‘
qui raiionalc'íintcllcaualc íifr'®"?T®
cuútopcncrtoanimcibumj!
na cft:pariicipanonc fui lu< ptopbannú rm
minloincommutabllíoi in« Duomtjtupbile
co:pojci bcataí fcccnt Iboo fopfcabjní. vidr
pBooplatomcooaipcllatoo *,fctm italirú tc
•platoncDoctoje vocobulo
ocinnip nulluonuiljcc rcl ,/4,1.1, pÍÍm
tcnuitcraudiumgnojat- (<bdnf 4rrjnt 6
tapimlum-ll- illa crctralicque
V "CbOí Igif platóc q °*lm vocabarur
' ncccffana buicfr Jn.flfnfl Prff'J ní
• .Itomctiltlmoibie
-------úi6á: p:iuo,lloo có
mcmoíooqntoniincodcgc Cr«ni|pri.o,o,
ticrclincravtpcpccffcnmt patamflfna gre
íOuitú cm amnct ad liac< oa «pptiiarj nt
raiiarccaofquclinguamtcr hfndc fammta
ccrcroo gcittiúclariot babc Barurno
rut)ouoptio:uingencrairo lUVpViíím
puntUvnumitulKuetcopor b
rc itahcMTUC quondj m ma< ibt latmr.pcft/
gna grccta nuncupatacft- modúT-oabita'
lortfífintlonjtn
ihirrfinöirDtrrfl
ritalií vn vidrfrmiftó.-rtofj itjlia fit maénj gro
tia jppcltatfl.qÓ mó vid.f ouidi’li.uq.Drfaftio fcm
nrrPi ItalianáttUufl0rrojmaio:rrat-£tDurarft
firtna m«toJ.q?matoxfl c.rcn tá ornipatitnnrr.ftrut
rufldrrtft><qbrroit'ialqmjfnió4b)fjr buidi’iMS
flont'ifoltn’cfpirffiqa jfiitim pt v*jú«alK<ódit»
Agústínus: De civitate Dei.
Freiburg 1494.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
31. marz 1968