Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1968, Side 9

Kölski leiðir konu lil Vítis
Þeir íslendingar sem nota einhver
heiti kölska sem áherzluorð daglega í
hverri setningu, hafa að sjálfsögðu ekki
það í huga að ákalla hann beinlínis,
eins og uppruni blóts og formælinga
annars staðar bendir annars oft til,
heldur hafa þessi orð beinlínis glatað
öllum tengslum við þessa persónu í vit-
und íslenzkumælandi manna. í vitund
manna eru þau meinlaus áherzluorð
sem glatað hafa upphaflegri merkingu
sinni í flestum tilvikum. En sú merking
er þó áfram til í málinu. Þeir sem ís-
lenzku kunna, vita hvaða persónu þeir
nefna með blótsyrðum sínum, og meðan
svo er, hlýtur alltaf ákveðinn sérstakur
geðblær, ákveðinn óhugnaður að fylgja
slíku orðafari.
III
Orð sem tákna áherzlu, tilfinningar
eða eitthvað þvílíkt, eru meðal þeirra
orða málsins sem einna hættast er við
breytingum vegna breytts tíðaranda.
Sum gömul áherzluorð í íslenzku máli
mundu tízkudýrkendur nútímans tæp-
lega bera sér í munn, nema til að fyrna
tungutakið, og önnur hefði fólk fyrri
tíma trúlega ekki kannazt við. Meðal
slíkra fyrndra orða eru t.d. firna, liarla:
firna stór, harla gott, en af tízkuorðum
nægir að nefna sem dæmi agalega,
svakalega, voða-. Þó eru þetta orð af
alíslenzkum uppruna og merkingin leyn
ir sér ekki. Enn má nefna ofhverf orða
sambönd eins og: „Þetta er alveg á-
gætt“, sem þarf þó ekki að merkja
annað en „það má bjargast við þetta“.
Sá sem er með slæman höfuðverk eða
vonda tannpínu lýsir því gjarnan svo:
,,Ég er alveg að drepast í hausnum, í
tönninni", o.s.frv., þó að hann sé hvergi
nærri að dauða kominn. Og stóryrt
orðasambönd eins og „mikið ertu vit-
laus, hann er hreinasti hálfviti, alger
imbi“ merkja í rauninni ekki annað en
„þelta er rangt eða óskynsamlegt af þér,
hann hegðar sér eða talar fávíslega"
eða jafnvel aðeins „ég er ekki sammála
honum“.
Stundum getur orðalag af þessu tagi
orðið að hálfgerðum gátum, til að mynda
þegar „sá er góður“ og “sá er vitlaus“
merkir hvort tveggja hið sama.
Meðal stói-yrða annarra en blótsyrða
eru mörg sem upphaflega eru ruddaorð,
notuð í óheflaðasta orðafari um kyn-
færi, saur eða annað sh'kt sem almennt
er ekki siður að ræða upphátt um. Þá
verða þetta slundum gróf skammai-yrði
í munni manna, notuð um fólk.
Að vísu skilur enginn sem mælandi
Framhald á bls. 10
as
Ferðaþáttur eftir Pétur Karlsson:
\
■í* ðaljarnbrautarstöðin í Mexico
City er stór, nýtízkuleg og hagan-
leg, en ekki mjög smekkleg. Ég fékk
mér göngutúr klukkan 9 sama sunnu
dagsmorgun og ég kom þangað. Fór
ég eftir aðal umferðaræðinni, sem
liggur frá norðri til suðurs og kölluð
er Insurgentes (Uppreisnarmenn)
þar til hún sameinast sjö mílna langri
breiðgötu, Paseo de la Reforma, en
meðfram henni eru mörg beztu hótel-
in, veitingastaðirnir og verzlanirnar
í borginni. Þennan dag var skýjað
og kalt og þunnt háfjallaloftið sagði
til sín í stuttum andadrætti og ör-
an hjartslætti. Þessu verða allir
gestir borgarinnar að venjast.
Vífill, sonur Barböru og Magnús-
ar Arnasonar, kom brátt að sækja
mig. Eins og mörgum mun kunnugt
hefur Vífill verið nokkur ár þar
við nám í húsagerðarlist. Bæði hann
og kona hans, Ágústa, tala spænsku
ágætlega. Þau voru mjög alúðleg og
hjálpleg og gerðu mér dvölina vissu
lega ánægjulegri og eftirminnilegri
en annars hefði orðið. Fyrir þeirra
atbeina hitti ég einnig önnur íslenzk
hjón, Kára Eiríksson, listmálara, sem
er ættaður frá Þingeyri í Dýrafirði
og Sigurbjörgu, konu hans, frá
Grenivík við Eyjafjörð.
Áætlaður fólksfjöldi í Mexico City
er nú um 6 milljónir, svo að telja
má hana með stærstu borgum heims
ásamt Tokyo, New York og London.
Þótt borgin sé víðáttumikil er hún
greinilega yfirfull og yfirvöldum hef
ur reynzt ómögulegt að hafa hemil
á flutningi fólks úr sveitunum til
borgarinnar. Gífurlegur fjöldi vél-
knúinna farartækja er á götunum og
þrátt fyrir geysimarga strætisvagna
hafa almenningsvagnarnir varla und
an. Þar á ofan er varla mögulegt
að ná í leigubíl. Hávaðinn í mið-
borginni er ærandi því að mörg far-
artækjanna eru hljóðdeyfaralaus. Eft
ir 2—3 ár á að opna neðanjarðar-
braut, en hún mun létta umferðina
mjög.
Borgin, sem stendur þarna núna
er á sama svæði og Aztekaborgin
Tenochtitlan stóð, en hún var reist
um 1325 og áætlað er, að þar hafi
búið 300 þúsund manns, þegar Spán-
verjar komu árið 1520. Gamla borg-
in var reist á eyjum í stóru stöðu-
vatni (líkt og Feneyjar) og þótt
stöðuvatnið sé nú horfið er undir-
staða Mexicoborgar votlend og óör-
ugg og nokkrar stórbyggingar eru
greinilega farnar að hallast og breyta
lagi.
Þar sem einu sinni var miðborg
Tenochtitlan og höll Azteka—kon-
ungsins, Mochtezuma, er nú Zocalo,
aðaltorg borgarinnar, sem er geysi-
stórt opið svæði umkringt gömlu
dómkirkjunni, ráðhúsinu og öðrum
opinberum byggingum. Inni í ráð-
húsinu eru risastórar freskómyndir,
sem sýna alla sögu Mexico allt fram
á þennan dag. Þær málaði hinn frægi
listamaður, Rivera, sem var yfirlýst-
ur vinstrisinni, svo að ekki er und-
arlegt að myndirnar einkennast af
Marxisma. Þar sést til dæmis mjög
virðulegur Karl Marx, sem heldur
á „Das Kapital“ og kraftalegur, lag-
legur, rússalegur iðnverkamaður
með hamar og sigð. Boðskapurinn er,
að framtíð Mexico sé í höndum rót-
Glæsileg veggskreyting' í háskóla-
byggingunni.
tækra verkamanna og er andstæða
þeirra sýnd með úrkynjuðum, kraft-
litlum borgaralegum sósíaldemókröt
um og feitum kapitalistum.
í nágrenni Zocalo er aðal við-
skipta— og verzlunarhverfið, sem
nær að litlum almenningsgarði, Al-
ameta, en þar er Óperan, Þjóðleik-
húsið og Listasafnið. Fyrr á tímum
framdi spánski Rannsóknarréttur-
inn brennur sínar á þessum stað,
en nú er garðurinn stefnumótsstað •
ur ungra elskenda. Þaðan liggur
stór verzlunargata að áður nefndri
breiðgötu og er hún yfirleitt köll-
uð ,,Reforma“. Á Reforma eru með
reglulegum millibilum tré, garðar og
lítil hringsvæði með minnismerkjum
um ýmsar sögulegar og þjóðlegar
hetjur. Á veturna (þurrkatímanum)
visnar gróðurinn og allt er rykfall-
ið og fölnað. Einkennilegt er, að
meira að segja í þessu glæsilega og
fallega hverfi kemur maður iðulega
að stórum holum á gangstéttunum
og eru þær hættulegar þegar dimma
tekur. Margar bygginganna hér
þarfnast málunar og viðgerða. Feg-
urst fannst mér Mexico City vera
á kvöldin, þar eð hún er vel upp-
lýst og umferð er þá minni. Enn-
fremur var kveikt á jólaljósum 9.
desember. Jólaljósaskreytingarnar
voru viða mjög listilega gerðar og
yfir þeim var meiri helgiblær en í
ýmsum öðrum löndum.
Vestan megin endar Reforma við
stóran skóggarð, Chapultepec
(,,Engissprettuhæð“), en nafnið er
dregið af hæð þar sem gamla kon-
ungshöllin blasir við borginni. Nú
er þar minjasafn. Höllin var byggð
handa hinum ólánssama Habsborgar
konungi Maximilian, sem Frakkar
komu til valda í Mexico árið 1864,
en mexicanskir þjóðernissinnar
drápu hann þremur árum seinna. í
bandarísk-mexicanskia stríðinu 1949
hentu nemendur mexicönsku heraka-
demíunnar sér fram af hömrum, sem
þarna eru fremur en að falla í hend-
ur sigursæls Bandaríkjahers. í dag
er þarna stórkostlegt útsýni yfir alla
borgina og umhverfi hennar, þar á
meðal hin snævi þöktu útdauðu eld-
fjöll — Popocatepett og Ixtacci —
huatl — en bæði eru þau rúmlega
5500 metra há.
Chapultepec garðurinn er uppá-
halds sunnudagsstaður Mexicana á
öllum aldri og þá er hægt að fá
þar góða þverskurðarmynd af mexi-
cönsku lífi. Heilu fjölskyldurnar eta
hádegisverð sinn í skuggum trjánna.
Börn fara í boltaleik. Kærustupör
eru á bátum á vatninu. Eldra fólk-
ið hvílist í einhverju hinna mörgu
kaffihúsa og ungabörnin fá marg-
litar blöðrur, sem kaupa má af sölu-
mönnum, og sjást þeir varla vegna
allra blaðranna, sem bundnar eru í
þa. Merkilegast er þó svæðið, sem
Háskóli Mexicoborgar hefur tileink-
að ókeypis menntun og skemmtun.
Hér er til dæmis, fyrir unga og gamla
kennsla í teiknun og málun, kvik-
myndaklúbbur, frímerkjamiðstöð,
bókasafn og margs konar menningar-
fciðstöðvar. Menn spila skák við
borð undir beru lofti og þeir, sem
fram hjá fara gefa þeim gjarnan ráð
Framhald á bls. 12
í miðhluta Mexíkóborgar.
31. marz 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS Q