Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1968, Qupperneq 13

brautargengi og kynna hana.
Fyrir utan málverkabækur
Helgafells, Listasögu BjörnsTh
Björnssonar Kjarvalsbók Thors
Yilhjálmssonar, hefur aðeins
eitt bókaforlag gefið út bók
um myndlist á síðustu árum.
Það er auðsjáanlega ekki nein
freisting útgefendum að kynna
myndlist með útgéifustarfsemi.
Morgunblaðið hefur nálega eitt
dagblaðanna haldið uppimynd
listargagnrýni með einhverri
reisn, en því miður kemur sú
gagnrýni stundum eftir að sýn
ingu er lokið. Aftur á móti
þykir öllum dagblöðunum sjálf
sagt að flytja leiklistargagn-
rýni þegar eftir frumsýningu.
Það er bæði athyglisvert og
einkennilegt, að erfitt reynist
að fá menn til að skrifa mynd-
listargagnrýni. Mun óhætt að
segja, að vanræksla dagblað-
anna stafi að veruleyti af því.
Margir þeirra sem gera sér far
um að fylgjast með framvindu
myndlistarinnar, eru þrátt fyr
ir allt svo óákveðnir í afstöðu
sinni og óvissir um muninn á
góðri list og fúski, að þeir
víkja sér undan að taka opin-
bera afstöðu með gaganrýni.
Niðurstaðan hefur orðið sú, að
menn úr hópi málaranna sjálfra
hafa helzt fengizt til að taka
þetta óþrifaverk að sér. Það er
þó naumast æskilegt því af-
staða þeirra er jafnan sett und
ir mæliker eigin stefnu og sann
færingar. Hætta er á, að af-
staðan geti komizt á hálan ís
líkt og hjá unga málaranum,
sem taldi enga nútímalist til á
íslandi vegna þess að hann
hafði sjálfur tekið aðra stefnu.
Útvarpið er þess eðlis, að
það getur ekki að gagni kynnt
myndlist nema þá með erinda-
flutningi og umsögnum. Annað
mál er með sjónvarpið og gæti
beðið þess mikið og merkilegt
hlutverk í því efni, ef rétt væri
á haldið.
f myndlistinni kynda menn
undir áhuga og hugmyndum
hvers annars: þar eru sam-
skipti og kynni nauðsynleg til
að koma í veg fyrir stöðnun
og doða. Sífelld endurnýjun
verður að eiga sér stað. Það er
auðvitað ekki nægilegt að mál-
arar hafi einhverntíma fyrr á
æfinni lifað í nánum tengslum
við sjálfa verðandina, kynnst
fólki og framandi skoðunum úti
í París. Sá listamaður hlýtur að
staðna, sem þar eftir lifir eins
og melrakki í sínu greni norður
á heimshjara. Hvað hann puð-
ar við í sinni holu veit enginn
og þeir straumar, sem gætu
uppörfað hann og nært, þeir
streyma framhjá. Þannig verð-
ur Mfið hjá mörgum íslenzkum
myndlistarmönnum. Þeir um
gangast lítið sem ekki neitt
kollega sína, bera ekki saman
bækur sínar eins og eðlilegt
má telja: skiptast ekki á skoð-
unum. Þó margir fáist að ein-
hverju marki við myndlist, er
andrúmsloftið þungt og aðstæð
urnar niðurdrepandi. Þó má
segja til málsbóta, að oft gegn-
ir furðu hvað selzt á sýningum,
stundum kaupir fólk af litlum
efnum vegna einlægs áhuga.
Að því leyti held ég, að ís-
lenzkir myndlistarmenn geti
vel við unað.
Hinsvegar eru þær aðstæð-
ur, sem opinberir aðilar hljóta
að skapa myndlistinni nánast
rislágar svo ekki sé fastar að
orði kveðið. Enn er ekki til
húsnæði yfir listasafn ríkisins.
Kjarvalshús það sem lengi hef-
ur verið til í munni manna er
ekki til. Listamannaskálinn
mun nú úr sögunni og fyrir ut-
an Menntaskólakjallarann, sem
ekki getur talizt öllum opinn,
er ekkert húsnæði til sýninga
utan Bogasalurinn einn, þar
sem hægt er að hengja upp 15-
20 myndir. Aumara getur það
varla verið.
Jafnvel þótt byrjað verði á
hinum fyrirhugaða listamanna-
skála á Miklatúni nú í sumar,
mun þess langt að bíða, að
hann leysi einhvern vanda.
Einn af eldri málurunum
kvaðst í sjónvarpsviðtali á dög-
unum vera hikandi að kalla sig
listmálara. Það væru komnir
svo margir fúskarar á vettvang,
sagði hann, og allir kölluðu
þeir sig listmálara. Gremjamál
arans er vel skiljanleg. Hann
hefur sjálfur próf frá dönsku
akademíi og hér áður fyrr var
enginn listmálari nema hann
hefði að baki hina hefðbundnu
viðureign við módel og flöskur
í danska akademíinu. Þessari
elztu kynslóð danskmenntaðra
málara finnst nútiðin hafa
svindlað á sér. Margir yngri
málaranna hafa látið sér nægja
það nám, sem hægt var að
stunda hér í Reykjavík. Þar
að auki eru þeir ekki trúaðir
á þá kenningu, að málarar eigi
að standa við trönurnar dag-
langt og svelta fremur en afla
sér tekna á annan hátt. Hver
einasti hinna yngri málara
stundar einhverja atvinnu, part
úr degi eða part úr vikunni.
Áður var sá einn „profession-
al“ eða atvinnumaður í listinni,
sem ekkert gerði annað. Nú
eigum við hinsvegar professi-
onal málara, sem vinna við
auglýsingateikningu kennslu,
myndamótagerð og gullsmíði,
svo eitthvað sé nefnt. Vafa-
laust mundu þeir flestir kjósa
að gefa sig óskiptir að mál-
verkinu, væri þess kostur. En
það er dýrt að lifa, kröfurnar
háar og menn hliðra sér hjá
því að svelta fyrir listina, þó
hún sé þeim kær.
Ég hef saknað þess í mynd-
list síðustu áratuganna, að það
er líkt og tilfinninguna fyrir
sjálfu handverkinu vanti.
Færni málarans þarf að vera
svo augljós, að allir ættu að
geta séð, hvað langt hún ber
af viðleitni þeirrar meðal-
mennsku, sem náðargáfuna
vantar. Hver sá, sem les verk
Laxness eða hlustar á Asken-
azy leika á píano, finnur að
hann stendur andspænis snilld.
Nú væri það að sjálfsögðu ekki
sanngjöm krafa, að hver góð
ur málari samsvaraði Nóbels-
skáldi, en samt — munurinn á
vel þjálfuðum málara, sem
veit fullkomlega hvað hann er
að gera, og hinum dæmigerða
sunnudagamálara, er ekki nægi
lega augljós hverjum leikmanni.
Hinn óbreytti sýningargestur
kemur ekki nægilega vel auga
á þá færni, sem þyrfti að vera
aðalsmerki hvers „profession-
al“ málara. Þessvegna eru al-
varlegir listamenn kannski dá-
lítið sárir, þegar refaskytta
vestan af landi selur myndir
í gríð og erg á sýningu hér
í Reykjavík.
Á hörðu árunum, þegar reglu
stikufletirnir áttu hug oghjarta
myndlistarmanna, var reynt að
koma þeirri skoðun á framfæri,
að góðar myndir seldust ekkL
Þegar menn höfðu haldið sýn-
ingu og enginn hafði keypt af
þeim, þá gátu þeir huggað sig
við, að þeir mundu alveg í
fremstu röð fyrst ekkert seld
ist. Þessi sjálfsblekking var
auðvitað ekki verri en hver
önnur. Vafalaust gleður það
flesta myndlistarmenn, þegar
þeir geta komið verkum sínum
í verð. Ekki einungis auranna
vegna, líka vegna þess að það
er ánægjulegt til þess að vita,
að einhver skuli vilja leggja í
kostnað til að eignast verk eft-
ir mann-
Af öllum íslenzkum mynd-
listarmönnum mun Guðmundur
Ferró eða Erró vera kunnastur
úti um heiminn. Hlutur ís-
lands í því stóra samspili mynd
listarinnar er harla smár svo
sem kannske er von til. En
hver er þátttaka okkar í al-
þjóðlegum myndlistarsamskipt-
um? Aldrei í sögunni hefur ís-
lenzt mynd, hvorki málverk né
skúlptúr, sést á Biennalnum
í Feneyjum, hvað þá á Bíenn-
alnum í Sao Paulo. Þessar
munu tvær umsvifamestu mynd
listarhátíðir í heiminum: báðar
haldnar á tveggja ára fresti
eins og nafnið sýnir.
Með fullri virðingu fyrirnor
rænu samstarfi hefur það tak-
markaða hernaðarlega þýðingu
að binda sig við Skandinavíu
og hengja upp myndir eftir sýn
ingarnefndina hér í einhverju
Hasselby sloti. íslenzkir mál-
arar hafa alltaf selt smánar-
lega illa á Norðurlandasýning-
um og nú síðast fengu þeir
þann dóm um verk sín frá
Svíþjóð, að „Basen ar ett ytde-
korativt system, som svepte
fram frfin Paris under första
halften af 50-talet. Nu tycks
det bara florera pfi Island, allt-
sfi“.
Samskipti við Norðurlöndin
skaða ekki, en því má heldur
ekki gleyma, að miðstöðvar
heimslistarinnar eru New
York, París og London. Meðan
íslenzkri myndlist er ekki kom
ið á framfæri þar, verður hún
alls ókunnug út um heiminn,
hversu oft sem íslenzkir mál-
arar sýna í Kristiansand, Narss
asuak eða Kaupmannahöfn.
MYNDLIST
Framhald af bls. 9
verður alltaf fyrir hendivegna
þess að myndlistarmaðurinn
hugleiðir verk sitt daglega og
fetar sig áfram samkvæmt sín-
um eigin niðurstöðum. Þetta
gerist í kyrrþei á vinnustof-
unni og tilvonandi sýningar-
gestir fylgjast að sjálfsögðu
ekki með því. Eftir þrjú ár
eða kannski fjögm- heldur mál
arinn sýningu og þá eiga sýn-
ingargestir í einu vetfangi að
meðtaka fílósófíu málarans
skýringarlaust. Eins og ég hef
áður bent á, er mergurinn máls
ins ekki fortakslaust fólginn í
einhverskonar djúpstæðum
skilningi, heldur því að geta
notið með opnum huga barns-
ins. En vera má, að sú listræna
náutn verði áhrifameiri ef mað
ur er leiddur í einhvern sann-
leika um það sem málarinn er
að leita eftir. Sumir málarar
leitast við að gefa einhvers-
konar vísbendingu með nöfn-
um í sýningarskrá og má stund
um af þeim ráða, hvort málar-
inn hugsar myndir sínar ein-
ungis sem uppbyggingu flata
og lita, eða hvort þar á að fel-
ast einhverskonar stemning,
sem ekki er víst að komist til
skila. Sumir málarar eru hins
vegar alveg á móti því að skíra
myndir og telja, að forðast
beri að viðhafa nokkrar skil-
greiningar.
Það er staðreynd, að nauð-
synlegt er að fylgjast eitthvað
að marki með nútímamyndlist
til þess að fá notið hennar.
Fólk sem aldrei hefur haft
skárri myndir fyrir augum en
þriðja flokks glansmyndir eft-
ir húsamálara, keyptar í ramma
búðum, það hefur auðvitað
sáralitla möguleika til að njóta
góðrar nútímalistar í fyrsta
sinn, sem það rekst inn á sýn-
ingu
Á þessu bera fjölmiðlunar-
tækin, blöð bækur, útvarp og
sjónvarp talsverða ábyrgð.
Ekki það, að þau hafi stuðlað
að því að vesalings fólkið keypti
ruslið í rammabúðunum, heldur
hafa þau um of látið undir höf-
uð leggjast að veita góðri list
SMÁSACAN
Framhald af bls. 7.
átt að finna? Hvers leitaði ég eigin-
lega og hvað vonaðist ég til að finna?
Það er samt ánægjuefni að vita að
því skuli vera aflokið. Ég gerði honum
sérlega djúpa gryfju í þetta sinn til
öryggis. Öryggis gegn hverju? Hann
hafði nærri geta staðið uppréttur tví-
vegis í holunni sem ég gróf, hann fór
ríflega tvo metra niður í jörðina. Ég
tók mér tíma frá rannsóknum, sem ann-
ars eru aðkallandi til að sjá um að
koma honum eins djúpt niður og mögu-
legt var.
Öll þau sýnishorn, sem ég hef tekið
með því að grafa holur í jörðina víðs-
vegar hafa til þessa orðið árangurslaus-
ar að því leyti til, að ég hef ekkert
fundið, sem gæti fleytt mér áfram í mál-
inu. Á hinn bóginn má auðvitað vel
telja það nokkurskonar árangur að færa
sönnur á að á viðkomandi stöðum sé
yfirleitt ekkert það að finna, sem gæti
verið tengt þessu máli. Vitanlega er það
ekki mitt verk að grafa upp alla eyna,
eftir að hafa gert vissan fjölda til-
rauna verður mér að leyfast að ganga
út frá því að ekkert sé heldur að finna
sem gæti orðið mér til framdráttar, á
þeim stöðum sem ég hef ekki enn reynt
að grafa. Annað vandamál er það hversu
langt niður ég þarf að fara til þess
að vera viss um að finna ekki neitt.
Mesta vinnan er þó að henda reiður
á öllum þeim athugasemdum sem ég
man hvað af hverju að hann hefur
komið fram með, og auk þess að að-
greina þær frá hinum, sem einungis
verður að telja með hugarfóstrum mín-
um. Enn sem komið er hef ég þó ekki
fundið nema eina og eina athugasemd
frá hans hendi, sem gætu bent til að
hann hefði sjálfan grunað eitthvað um
hið væntanlega morð, þar sem allmargar
sýna greinilega fram á að hann hafi
engan grun haft um það. Hinsvegar
gætu þær fyrrtöldu virzt byggðar á
sterkari rökum. Ég get þó ekkert sagt
með vissu fyrr en ég er kominn tölu-
vert aftar í endursamningu minni á
samtölum okkar, ég verð að fara svo að
segja allt aftur til þess tíma, sem ég er
viss um að hann hefur að minnsta kosti
ekkert hugboð haft um hið væntanlega
morð, til þess að geta á vissan hátt
haft þetta sem samanburðargrundvöll.
Það er ekki eingöngu í jörðinni held-
ur einnig uppi í trjánum sem eitthvað
gæti verið að finna. Hversu mjög sem
ég reyni get ég ekki gert mér í hugar-
lund hvað ég ætti að geta fundið í
trjánum, sem komið gæti að gagni í mál-
inu, en það veitir mér að sjálfsögðu
á engan hátt rétt til að reyna að skorast
undan þessu erfiða starfi, það er stund-
um hægt að ná árangri þar sem ekki
var fyrirfram gert ráð fyrir neinu.
Það fer að verða nauðsynlegt að ég
geri nýja áætlun um skipulagningu rann
sóknanna, ég verð að sjá um að að-
gerðir mínar verði árangursríkari. Enda
þótt mér finnist ég gera eins og ég
get þessa stundina kemst ég ekki yfir
nærri allar þær rannsóknir sem ég ætti
að fr amkvæma.
Ég hef fyrst um sinn orðið að fresta
rannsóknunum í trjánum þar sem fáein
eðlileg óhöpp í þessu sambandi hafa
gert mig fremur illa fallinn til ferða-
laga svo hátt uppi. Auk þess eru slas-
aðir handleggirnir mér til trafala við
gröftinn, þannig að hinar mikilvægu
rannsóknir á jarðveginum dragast úr
hömlu.
Ég iðrast þess einnig að hafa grafið
líkið svo djúpt síðast í elju minni, en
moldin ofaná hlýtur að vera fremur
mjúk ennþá.
Endursamning mín á samtölum okkar
er nokkuð tímafrek, einkum fyrir það
að mér hefur reynzt nauðsynlegt að
halda einskonar spjaldskrá yfir hin
ýmsu tilsvör okkar til þess að geta
haft yfirlit yfir þau. Þó er það nokkur
kostur að ég get sinnt þessu starfi þeg-
ar ég er hvort sem er orðinn svo þreytt
ur að ég þoli ekki að grafa lengur eða
framkvæma frekari leit að gögnum í
málinu.
Morðvopnið, sem ég hef ef til vill
gefið allt of lítinn gaum fram að þessu,
hlýtur líka einhversstaðar að vera, má
yera að því hafi verið fleygt í hafið.
Ég verð að hafa stöðuga gát á þvíhvað
rekur á fjörurnar allt í kringum eyna
til þess að geta sagt um hvort það
hafi komið aftur. En sá möguleiki er
einnig fyrir hendi, að það liggi niðri
á hafsbotninum. Ég verð því að voga
mér út á sjóinn til þess að taka alla
þá hluti, sem liggja til nákvæmrar rann
sóknar svo hægt sé að ganga úr skugga
um hvort einhver þeirra kunni að vera
morðvopnið. Ekki er heldur loku skotið
fyrir að ég kunni að finna önnur gögn
varðandi málið einhversstaðar í hafinu
hér umhverfis.
Það er ótrúlegt hversu fljótt er hægt
að venjast hinum hræðilegustu hlutum.
Til dæmis trúi ég vart að líkið hafi
fríkkað mikið við að liggja þrjá metra
neðanjarðar en í þetta sinn var ekki
nærri eins óþægilegt að gramsa í því
enda þótt ég framkvæmdi nú miklu mun
víðtækari rannsókn en áður. Ef til vill
stafar það af því að það er nú að
verða með öllu óþekkjanlegt. En að
þessu sinni hef ég þó vit á að grafa
7. apríl 1968.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13