Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1968, Page 14

það ekki eins langt niður þó að ég geti
varla ímyndað mér að ég muni þarfnast
frekari upplýsinga í sambandi við það.
Með þessu áframhaldi verður víst lítið
eftir annað en beinin næst. Nú, þetta
er ekkert til að henda gaman að.
Ég varð nauðbeygður til að höggva
nokkra staura til þess að geta rekið þá
niður í hafsbotninn og afmarkað hversu
mikið ég hef rannsakað af honum. Það
orkar tvímælis hvort ég hef látið rann-
sóknir mínar ná nógu langt út í sjó-
inn. Betri kastari en ég hefði ef til vill
verið fær um að fleygja morðvopninu
lengra en ég rannsakaði, en hafið er
farið að dýpka svo mikið að það er
óskaplega erfitt að framkvæma alveg
kerfisbundna rannsókn á hafsbotninum.
Á hinn bóginn má ég vitanlega ekki
gefast upp eingöngu vegna mniniháttar
örðugleika sem verða á vegi mínum.
Ef til viil verður þessi aukna fyrir-
höfn einimtt til þess að ég finn þau
gögn sem mig vanhagar um, þannig að
þau ásamt með úrvinnslu þeirra rann-
sókna sem ég hef þegar gert, leiði mig
fljótt eða seint en örugglega að niður-
stöðu um það hver sé hinn seki í þessu
alvarlega máli.
Það er nokkrum erfiðleikum bundið
að ákvarða hversu mörg sýnishorn þarf
að taka áður en hægt sé að álykta neitt
með algerri vissu. Ég vil að sjálfsögðu
ekki eiga neitt á hættu vegna fljót-
færni og heldur þessvegna áfram hinum
þreytandi rannsóknum minum á jarð-
vegi eyjarinnar, samtímis því að ég dreg
ný rannsóknarsvæði inn í málið.
Ég var eimitt að finna einfaldari að-
ferð við ritun spjaldskrár minnar yfir
öil samtöl okkar, þannig að allt endur-
samningsstarf mitt verður mun einfald-
ara þegar ég kem mér að því að taka
upp þetta nýja kerfi, því vitanlega hef-
ur það töluverða vinnu í för með sér að
gera þessar breytingar, ef til vill alls
ekki svo litla.
Þegar hann lét í ljós efa um það,
í samtali nokkrum vikum fyrir andlát
sitt, að við gætum verið hér á eynni
um tíma og eilífð, getur það auðvitað
hafa stafað af skiljanlegri bjartsýni eða
augnabliks svartsýni, það gæti til dæmis
stafað af því að á þessu tímabili hafi
hann fengið boð eða grun um það sem
í vændum var. Það er ætlun mín að
leggja sérstaka áherzlu á upprifjun
samtalanna frá þessu tímabili.
Starf það sem fyrir mér liggur sem
dómara, þegar ég hef náð árangri í
rannsóknum mínu, verður að líkindum
ekki svo yfirgripsmikið, enda þótt það,
að komast að réttlátum dómi sé ekki
starf sem hægt er að kasta til höndun-
um. Það virðist þó eiga nokkuð langt í
land að ég geti tekið við dómaraembætt-
inu, enda þótt ég standi að sjálfsögðu
ekki lengur með tvær hendur tómar.
Hvað trén áhrærir hef ég tekið þann
kost fyrst um sinn að halda mér við
þau lægstu þannig að ekki verði nein
yfirvofandi hætta bundin við fall úr
þeim, siðarmeir þegar ég hef öðlazt
meiri leikni í að klifra verð ég að
ráðast í hærri trén. Þetta er aðeins
hyggileg ráðstöfun, ekki afleiðing neinn
ar leti. Ég gæti einnig fellt þau tré,
Framkv.stJ.: Sigfús Jónsson.
Rítstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Eitstj. fltr.: Gísli Sigurðsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Simi 22480.
Útgeíandi: H.f, Árvakur, Reykjavik
sem erfiðust eru uppgöngu, möguleik-
inn er allavega fyrir hendi.
Hið undarlega er, að könnunarstarfið
verður ekki, eins og ég gerði ráð fyrir
í fyrstu, smám saman einfaldara og aug-
ljósara þar til úrlausnin liggur allt í
einu skýrt fyrir, öllu heldur virðist
starfið greinast sundur og verða sífellt
víðtækara. Nú þegar er það að verða
svo ofboðslegt að mér vinnst varla tími
til að framkvæma allar þær rannsóknir
sem ég ráðgeri, en þetta hlýtur víst
einmitt að vera til marks um að ég sé
að komast á leiðarenda.
Um Gljúfrabúa
Anna Vigfúsdóttir frá Brúnum:
Lítil athugasemd
Framhald af bls. 2.
Lítil athugasemd.
í Lesbók Morgunblaðsins þ.á. eru 2
greinar er snerta sveitir í Rangárþingi.
Sú fyrri (4. tbl. 28. jan.) eftir Árna
Óla rithöf. heitir: Hvar er Gljúfrabúi?
sá er Jónas kvað um. Hin síðari (9 tbl.
3. marz): Gljúfrabúi og Árni óla eftir
Bernhard Stefánsson frv. alþm. Má vera
að Rangæingar leggi eyrun við þeim
umræðum og ekki sízt við Eyfell-
ingar af eldri kynslóðinni.
B. St. telur fram að fossinn sem
átt er við sé ekki í Fljótshlíð heldur
undir Eyjafjöllum. (Það er nú að sjá
að Á.ó. viti það, sem ætla má, þar
sem hann nefnir grein um ferðalag und-
ir Eyjafjöllum). En svo segir B. St.
orðrétt: „En í öðru lagi heitir foss-
inn alls ekki Gljúfrabúi frá upphafi
þó ýmsir séu líklega farnir að kalla
hann svo nú, síðan sú tilgáta kom fram
fyrir nokkrum árun að Jónas eigi við
hann í Dalvísum." (Leturbreyting mín
A.V.) Telur greinarhöf. hið rétta nafn
vera Gljúfurárfoss og hefur eftir kunn
ugum manni. Vera má að einhverntíma
hafi fossinn verið nefndur svo, en ekki
mun það hafa verið á síðari tímum.
Ég hygg að sú fullyrðing að fossinn
„heiti alls ekki Gljúfrabúi11 komi Ey-
fellingum á óvart, því þeir eru áreið-
anlega ekki vanir öðru nafni á foss-
inum.
Þar sem B. St. heldur því fram að
Gljúfrabúi megi heita samnefnari á foss-
um hér á landi þá er fjarri því að
allir fossar séu inniluktir í gljúfrum,
— og furða ef einhver regla væri fyrir
því, hvernig vatnið fellur í farvegum.
f nágrenni Gljúfrabúa má benda á
Seljalandsfoss og Drífandi, ekki eru
neinar klettaþröngvar umhverfis þá —
svo aðeins séu nefnd dæmi innan Vest-
ur—Eyjafjallasv. en þeir sjást báðir
alllangt að.
Á æskuárum mínum — en ég er fædd
og uppalin á Hólmabæjum, vestan Mark
arfljóts, skammt frá Gljúfrabúa og
Seljalandsfossi — þá heyrði ég Gljúfra-
búa aldrei nefndan öðru nafni og hygg
ég að aðrir Eyfellingar séu mér sam-
mála um það atriði að það nafn hafi
verið notuð eingöngu. Kona fædd og
uppalin í Hamragörðum telur ekki ann-
að nafn hafa komið til greina í sínu
minni. Hún er fædd rétt fyrir 1900,
Guðbjörg Guðjónsdótir, nú búsett á
Hellu.
Svo að ég vitni til eldri manna skal
ég geta þess að faðir minn Vigfús
Bergsteinsson, bóndi á Brúnum (sá
bær er nú í eyði), (d. 1930) var
fæddur á Seljalandi og ól allan
aldur sinn í nánd við þann bæ, þ.e.
innan Stóra-Dalssóknar. Hann hafði
oft orð á því hversu fögur væri vestur-
hlíð Eyjafjalla, sem blasti við handan
Markarfljóts og hversu haglega væri
valið nafnið Gljúfrabúi, þar sem foss-
inn er innibyrgður í stórskornu gili.
Faðir minn var bókhneigður og fróð-
leiksfús, næmur á blæbrigði tungunnar.
Hann benti oft okkur unglingunum sem
í nánd við hann vorum, á það sem
honum fannst fagurt og sérkennilegt í
málfari, ekki síður en „bók náttúrunn-
ar“.
Þori ég að fullyrða að hann var
ekki vanur öðru nafni en Gljúfrabúi, á
umræddum fossi. En hann, sem var
fæddur 1863 hlaut að muna mál manna
frá seinni áratugum aldarinnar. Hygg
ég ummæli hans í þessu atriði ekki
síðri en það sem vitnað er til
í Árbók Ferðafélagsins 1931, en þar
notar greinarhöf. eitt nafnið enn:
Gljúfrafoss; finnst mér það einkum bera-
vott um ókunnugleika höf. á málvenju
sveitarinnar, en hann var ekki Ey-
fellingur þó Rangæingur væri, sem
kunnugt er.
Upplýsingar B. St. um að Jónas hafi
ort Dalvísur um Öxnadal eru skemmti-
legar og fengur í þeim.
Er alls ekki annað sennilegra en þær
séu einmitt orktar um heimahaga lista-
skáldsins góða „Verið hefur vel með
oss, verða mun það ennþá löngum“.
Fyrir mér skiftir ekki máli hvort
Dalvísur eiga heima norðan lands eða
sunnan, en ég vildi taka það fram að
það er misskilningur að ætla að um-
ræddur foss hafi ekki verið nefndur
Gljúfrabúi, fyrr en á síðustu árum. Sú
lilgáta er fráleit þessvegna eru þess-
ar línur skrifaðar.
Vanmegna vœngir
Framhald af bls. 4.
glæsilegt afrek: hann skapar þjóðlegt
söguljóð.
í höndum þessara vægðarlausu garð-
yrkjumanna, sem af svo miklum ákafa
slitu upp illgresið og hjuggu af feyskna
kvisti hefur króatiska skáldskapartréð
dafnað og laufgazt og borið margvís-
lega ávexti: innilegan einfaldleika Tad-
ijanovics, ljóðrænu Cesarics, háspekileg
an traditionalisma Krkleca, sem sveifl-
ast á milli hinna tveggja póla án þess
þó að slíta tengslin við móðurtréð.
Lífsást og viðnámsþróttur króatiska
skáldskapartrésins kemur bezt í ljós
í stormum síðustu heimsstyrjaldar: þá
fæðast verk eins og Gröfin eftir Gor-
an, sem býr yfir hreinleika og klass-
ískri fegurð, Taugaveikisjúklingarnir
eftir Kastelan, þrungið skáldie við-
kvæmni. Og í doða eftirstríðsáranna
kemur Vesna Parun fram á sjónarsvið-
ið og hlúir að veikburða brumhnöppum
nýs lífs af móðurlegri umhyggju.
Og loks er það hjá skáldum eftir-
stríðsáranna, eins og Mihalic og Slamn-
ig, sem megineinkenni endurreisnartima
bilsins fá endanlega staðfestingu.
Slamnig er ef til vill eitt stærsta ljóð-
skáld, sem við höfum nokkru sinni eign-
azt, hann er djarfasti tilraunamaðurinn
hvað snertir tungumálið sjálft, notkun
orða og stílbrögð, hann býr yfir nýjum
þrótti, hann er frumlegur og síleitandi,
jafnlyndur friðarsinni. Oft hvarflar að
manni, að hann skipi á meðal okkar
sama sess og Ezra Pound skipar í engil-
saxneskum bókmenntum: Skáld, sem not
færir sér líkingar úr sögu evrópskrar
hefðar ásamt þeirri hefð, seni stendur
okkur næst í tíma og rúmi.
í Mihalic finnum við hinn pólítíska
Ijóðasmið og stílsnilling. Hann er skáld-
ið í uppreisn, hinn eiginlegi sögumaður
samtímans, þar af leiðandi skáld hug-
myndanna en stendur samt raunveru-
leikanum nærri. Þessi módernisti virð-
ist hafa komizt að einhverri niðurstöðu
— kaldranalegri, ógnvekjandi, ger-
sneyddri allri viðkvæmni — fundið ein-
hvern kjarna, sérstæðan og villutrúar-
kenndan, sem er hinn rauði þráður nú-
tímaskáldskapar.
Ef við viljum endilega tengja þessi
tvö skáld við fyrirrennara sína, þá get-
um við ályktað án þess þó að leggja
neina frekari merkingu í það, að Slamn-
ig sé arftaki A. B. Simic og Mihalic
Ujevic, skáld, sem túlkar hug sinn í
ljóðinu en ekki með hversdagslegum
orðum. Þessar greinar eiga sér sam-
eiginlegan stofn. En hinar yngri grein-
ar teygja sig inn í nýjan tíma og inn
á nýtt svið, þar sem loftið er grósku-
meira og betra, og þær losa sig smátt
og smátt úr viðjum. Viðfangsefnin, and-
inn, afstaðan opna þessum skáldum nýj-
an heim, og í fyrsta sinn síðan al-
heimshyggju Raguso—Dalmatíu tímabils
ins leið höfum við eignazt evrópsk
skáld.
Þýð. Bryndís Schram.
Bjarni M. Gíslason er löngu þjóðkunnur maður
fyrir árangursrík afskipti af liandritamálinu.
Hann varð sextugur 4. apríl síðastliðinn og
hefur í tilefni þess Iátið Lesbókina hafa tvö ljóð
úr margra ára syrpu sinni.
HEDEN
Oft jeg dr0mmer mig hjemme
i Vaaren og Freden —
vogtende Hjordene hvide
i Natten paa Heden.
Vaarduften aander saa stille
fra dugfriske Dale.
Heden jeg hprer i Natten
med Himmelen tale.
Tavse og ly^ende Taager
fra Skrænterne stige.
Intet er mættet af Toner
som Viddernes Rige.
Brænder mit Hjerte af Længse]
mod Lyset og Freden,
mindes jeg, Island, din Sommer
og Natten paa Heden.
TVÖ LJOÐ
eftir Bjarna M. Gíslason
Vor
Litirnir hverfa í þoku,
það er ekkert hvítt eða svart,
regnið, úðinn og vætan
afmá allt sem er bjart.
Aðeins litlausir skuggar
leika um fjallanna þil.
Svona fæðist hér vorið,
það fegursta sem er til.
Og svona varð þrá mín að Ijóði,
ég sá ekki dag eða nótt.
En lífsþorstinn seiddi og seiddi
í tónum frá því sem er hljótt.
Það voru engir töfrar á sveimi
um dali og klettató.
Ljóðið kom eins og vorið
með blóm úr litlausum mó.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
7. apríl 1968.