Lesbók Morgunblaðsins - 30.03.1969, Blaðsíða 16

Lausn á síðustu krossgáfu
í allsnœgtaþjóðfélagi er sérhvei'ri
kjararýrnun tekið með kveinstöf-
um. Þarfirnar eru svo ótrúlega
margar og alltaf er verið að búa
til nýjar þarfir, sem voru óþekktar
fyrir fáeinum áratugum. Það er
varla erfitt að neita sér um það,
sem maður þekkir ekki, en sá sem
er kominn á braðið, gleymir því
ekki og gerir eindregna kröfu um
að missa ekki neitt, sem hann hefur
einu sinni fengið.
Kvartanir og kveinstafir hafa lát-
ið óvenjulega hátt, meðan við þreyð
um þorra og góu þessa vetrar.
Fjöldi manns hefur œrna ástœðu til
að kvarta, þegar kaupið hrekkur
augljóslega ekki fyrir brýnustu lífs-
nauðsynjum. Það hefur líka komið
í Ijós, að ótrúlega rúm peningaráð
manna á síðustu árum voru byggð
á fölskum forsendum; þau voru
byggð á eftirvinnu og nœturvinnu
langt framyfir það, sem í góðu hófi
getur talizt. Þegar aukavinnan
bregst og menn standa uppi með
eðlilegan vinnutíma, þá kemur í
Ijós, að laun fyrir slíka vinnu
hrökkva rétt fyrir mat og þá er
ýmislegt eftir eins og kunnugt er.
Forustumenn atvinnufyrirtœkj-
anna kvarta ekki síður en einstakl-
ingarnir og rekstursfjárskortur er
orðinn álíka landlægur kvilli eins
og kvefið. Bág aðstaða fjölmargra
atvinnufyrirtœkja hlýtur að teljast
ein alvarlegasta meinsemd þessa
þjóðfélags; það eru sjálfar stoðir
byggingarinnar og hvað gerist, ef
þær riða til falls? Undirstöðuatriði
og aflgjafi atvinnurekstrar, hvort
heldur það er þjónustufyrirtæki,
iðnaður, matvœlaframleiðsla eða
verzlun, er fjármagn. Fyrirtœki án
eigin fjármagns er eins og blQðlaus
og mergsoginn maður, en einhverra
hluta vegna virðist naumast- hafa
verið fyrir hendi skilningur ráða-
manna á þessu. Málpípyr verkalýðs
hreyjingarinnar og raunar margir
fleúrij hafa haldið fram þeiwi stóoð-,.;;
únf að fjármagnsmyndun, sem þéir
nefna „gróða“ eða „óhófsgróða“, s?
af hinu illa og samsvari meiriháttat
bölvun. {#■.
Þeir hafa vissulega haft erindi
sem érfiði, enda eru fjölmörg at-
vinnufyrirtœki á heljarþröm af þess
um ástæðum. Þegar þau segja upp
starfsfólki sínu og fara á hausinn,
þá kemur í Ijós, hvað þarna hefur
verið unnið heilladrjúgt áróðurs-
starf í þágu launþega.
Þegar fyrirtæki er svipt nauð-
synlegri álagningu, eru ráðamenn
að skera mjólkurkúna til matar. Til
þess að framfleýta hálf vonlausum
rekstri, leita þessi fyrirtœki á náðir
bankanna um rekstursfé með þeim
afleiðingum, að þau verða alger-
lega háð bönkunum og taka á sig
geysilega vaxtabyrði ofan á allt
annað. Oft fer þannig, að bankinn
tekur raunverulega við rekstrinum;
hann á fyrirtœkið í raun og sann-
leika, vegna þess að það gat ekki
lifað af eigin rammleik. Önnur aug-
Ijós afleiðing af þessari furðulegu
þróun er svo afvöxtur bankakerfis-
ins, sem líklega má helzt líkja við
illkynjað æxli.
Við lesum stundum um og bros-
um að frásögnum af kyndugum
uppátœkjum, eyðslu og barnaskap
negrákónga í nýfrjálsum Afríku-
ríkjum. En œttum við ekki um leið
að líta í eigin barm? Kannski er
eitthvað broslegt þar líka, eða ef
til vill fremur grátlegt. Of oft virð-
ist undarlegt misrœmi á slœmri af-
komu fyrirtækja og prýðilegri af-
komu framkvæmdastjóranna, sem
stundum eru um leið sjálfir eig-
endurnir. Kvörtun um of lága álagn
ingu og rekstursfjárskort verður
naumast sannfærandi í augum al-
mennings, þegar á sama tíma er
hægt að berast á með þeim hœtti,
að augljóslega kostar stórfé.
Mér er minnisstætt, að einn af
framkvœmdastjórum okkar í sjáv-
arútveginum tilkynnti með all-
mikilli mæðu í blaðaviðtölum, að
hagur þessa atvinnurekstrar væri
nú svo bágur, aö hann hafði látið
leggja helztu atvinnutœkjunum. A
sama tíma var hann að byggja ein-
býlishús og fékk sér að auki nýjan
Mercedes Benz, sem kostar eftir
núverandi verðlagi meira en millj-
ón.
Mér er nær að halda, að fram-
kvœmdastjórar ýmissa hlutafélaga
hafi nœsta lítið aðhald. Hagur
þeirrá er stundum i lítt skýranlegu
samrœmi við bágborin fyrirtœki.
Að vísu er ekki allt eins glœsilegt
og það kann að virðast; herlegheit-
-in, eru að jafnaði mestmegnis í
tskuld. En þá vaknar spurningin:
Hvernig hafa menn slíka lánsfjár-
aðstöðu, þegar venjulegum Pétri og
Páli tekst með naumindum að kría
út smávíxil.
Hœtt er við, að það lánsfé, sem
fékkst út á rekstur fyrirtækis hafi
verið tekið til persónulegra þarfa:
Það afl, sem átti að ýta undir fyrir-
tækið og atvinnulífið sé þarmeð
komið í óarðbæra steinsteypu og
persónulega eyðslu. Eigi menn sín
fyrirtœki sjálfir, grafa þeir fyrst
og fremst undan sjálfum sér með
þeirri eyðslu, sem verður á kostnað
fyrirtœkisins. Öðru rnáli gegnir um
þá, sem stjórna í umboði annarra.
Yfirleitt eru launagreiðslur nœsta
lágar, jafnvel þótt forstjórar eigi í
hlut. Af þeim lifir enginn eins og
greifi. Stundum eru laun framá-
manna jafnvel svo lág, að það út
af fyrir sig hlýtur stórlega að ýta
undir, að þeir leiti annarra úrrœða.
í þessum kýrhaus er margt skrýtið,
þegar farið er að glugga í hann.
Margt er þar rotið og óœskilegt.
Sjálf aflvélin, atvinnufyrirtœkin,
virðast gerð óþarflega máttvana
með skattpíningi og álagningar-
hömlum utan frá, en eftirlitsleysi
og óhófseyðslu innanfrá.
Gísli Sigurðsson.