Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.1969, Blaðsíða 6

Velferðar-
þjóðfélagið og
leyndardómar
lífsgleðinnar ?
EFTIR GÍSLA SIGURÐSSON
i.
B ætt lífSkjör eru það
Ikeppikefli, sem allar þjóðir
Ihafa, hvaða efnahags- eða
stjórnmálastefniu sem þær að-
hyllast. Menn greinir mjög
á um leiðir að þessu marki og
svo virðist sem þetta marfcmið
sé alltaf jafn lamgt undan,
hvemig svo sem efnahagurinn
stendur. Það virðist sem sagt
enigan veginn fyrir endanm á
því séð, hversu langvinm þessi
barátta getur orðið og það
telja margir tii bóta; lífið væri
óbserilegt, ef allt væri svo
klappað og klárt, að hvergi
væri neitt sem betur mætti
fara. Áhyggjur af því sýnast
að vísu ástæðulitlar í bili.
Þegar rætt er um bætt lífs-
kjör er jafnan átt við efna-
lega vehnegun; að allir hafi nóg
fyrir sig, geti átt sitt hús með
þeim nútíma þægindum og
heimilistækjum, sem þykja allt
að því sjálfsögð. Þar á ofan
kernur krafa um bíleign, jafn-
vel tvo fyrir hverja fjölskyldu
í þróuðustu neizluþjóðfélögum.
-Stytting vinnutímans heyrir og
undir bætt lífskjör, sömuleiðis
igóð heilbrigðisþjónusta, trygg-
ingar, alhliða verzlunarþjón-
usta, allir helztu skólar í nám-
unda við þann stað, sem mað-
ur býr á, skemmtanalíf, ferða-
lög innan lands og utan og
þannig mætti telja áfram.
2.
T ið gebum sagt að þetta séu
hin ytri tákn velmegunar, en
allt um það eru þau talin eft-
irsókmarverð, bæði af stjórn-
málaforingjum og hinum al-
mennu bongurum. I aðalatriðum
ðkiptist heimurinin í tvær and-
stæðar fylkingar, sem greinir
mjög á um leiðir að settu
marki. Þessar andstæðu fylk-
ingar standa fyrir máli sínu
líkt og það væri trúboð. Þó
bendir margt til að rétttrún-
aðurinn víki með tímanum fyr-
ir Skynsamlegri aðlögun. Hin
svonefndu kapítalísku ríki taka
í sífellt auknium mæli upp sósí-
alíska velferðaristefnu. Og í
sjálfu höfuðvígi 'heimSkomm-
únismanis hefuir verið lagt til,
áð gróðavon einstáklinigsins
verði hagnýtt til að ýta
undir heldur slaka framleiðnL
Hinsvegar er ekki alltaf
ljóst, hvort hin svokölluðu
bættu lífSkjör mund bæta sjálft
lífið. Menn benda á, að vel-
ferðarþjóðfélagið virðist naum-
ast auka haminigju þegna sinna
til muna. Lífið er ekki einung-
is kapphlauip um að vena; oft
er keppnin fólgin í að sýnast.
Allavega getiur álagið orðið
meira en mannlegar taugar
þola. Þar eru dæmin ólygnuist.
Margir læknar hafa þá sögu að
segja, að andlegir kvillar séu
ískyggilega algenigir meðal
þeirra, er velgja bekki í bið-
stofunum. Oftast er það fólk,
sem hefur nóg að bíta og
brenna. Það sorglega er, að fá-
tækt gæti stundum talizt eÆtir-
sákinarvert hlutskipti hjá því
volæði, sem bilaðar taugar og
brostið andlegt þrek veldur.
Fyrir fáeinum árum mátti heita,
að eiturlyfjanautn væri óþekkt
fyrirbrigðd hér á landi.
Áfengisvandamálið virtist
að sönnu nóg og er það
enn. Samt er sífellt sitæ'kkandi
hópur háður örvan-di lyfjum og
segja þeir er til þekkja, að fátt
böl sé öllu erfiðara viðfangs.
Hví hefur allt þetta ágerzf
jafnframt batnandi efnahag á
leiðinmi frá fátækt til bjarg-
álna? Og hvernig verður það
skýrt, að hópur fólks gefst
hreinlega upp á ári hverju og
fremiur sjálfsmorð. Væri e'kki
líklegra að hinir örsnauðu á
Madagaskar og í Biafra, sem
við reynum að hjálpa, gripu til
þvílíkra úrræða. En ekki heyr-
ist neitt um það.
Tiltala sjálfsmo-rða er hæst í
þróuðum velferðarríkjum. Þar
erum við í flokki með Norður-
landabúum og fleirum. Sumir
hafa kennt velferðarþjóðfélag-
inu um þessa hörmiulegu stað-
reynd. Samt virðist það harla
mótsagnarkennt. Allt um það
eru tómleiki og leiði eins og
hver önnur landplága, sem herj
ar m-esit, þar sem bezt er séð
fyrir því, að emstak'lingurinn
þunfi -eklki að sval-ta, ef eitthvað
út aif ber. Þegar mienn fá þá
yfirþyrmandi tilfinninigu, að öll
um markmiðuim hafi verið náð,
nær vonleysið yfirhöndinni.
Svon-a er afstaða manndkepn-
uninar mótsagnaikennd.
3.
I allri þeirri umræðu, sem
fram fer um bætt lífskjör, er
ekki alltaf Ijóst hvort þau
muni í sjálfu sér bæta sjálft
lífið. Líklega er lífshamingj-
an fólgin í því að vera full-
komlega ánægður m<eð sitt hlut-
skipti. í raun og veru eru það
beztu lfskjör sem hæ-gt er að
hugsa sér. En þegar rætt er
um hin bættu lífskjör fólk-
inu til handa, er sjaldan mininzt
á gleðina og lífshaminigjuna,
sem ætti þó að vera hin endan-
lega útópía. Senmilega á lífs-
hamingjan að vera inniifalin í
hugtakinu kjarabót og þar af
leiðandi óþarft að miða sér-
stáklega við hana.
Samt er sorglega margt sem
bendir til þess, að lífshamingja
manna aukist ekki í réttu hlut-
falli við m-eðaltekjur, bætt 'hús-
næði og annað þvíumlíkt. Sum-
ir eldri menn segja að fólk
brosi sjaldnar en áður. Ég te'k
að vísu ekki mark á því; menn
sjá ef til vill æsku og manndóms
ár í nokkuð gylltri umgjörð síð-
ar á ævinni. En hvað um það,
gleðin hefur víst tæplega hald-
ið velli og þó erum við sögð
ein af tiltölulega fáum há-
neyzluþjóðum heimsiins.
4.
E ignarhvötin er mannin-
um ásköpuð að því er virðist.
En það er að vísu bæði ár og
dagur síðan m-eistarinin frá Nas-
aret benti á þau sanmindi, að
til Mtils kemur að eignast all-
an heiminn, ef maður bíður tjón
á sálu sinni. Þetta hefur okkur
verið kennt undir fermingu og
hversu oft höfuim við ekki heyrt
prestan-a leggja út af þessum
spámannlegu orðum. Þó er eins
og eniginn trúi þeim í alvöru,
eða þá að -hver og eimin væri
tilbúinn að telja sjálfan
sig fullgilda undan-tekninigu frá
reglunni. Ef þess væri kosfur,
mundu víst flestir auka eignir
sínar og tekjur, enda þótt það
hefði í för m-e'ð sér þann ágalla
að Skerða tiltækan tíma til
annara hluta. ,,Ef ég væri rík-
ur“, er sá sörngur sem hljómar
ekki einunigis af vörum Tevje í
Fiðlaranuim, held'Uir í einum kór
úr öllum áttum.
Jafnframt er hætt við, að
hæfileikinn til að gleðjasit yfir
litlu, hafi orðið mjög hart úti
og kannski hverfur hann al-
veg eins og rófan, sem nú. er
orðin að einu innvortis rófu-
beini. Þegar nútíma mæðurláta
undan nuddinu í krökkumum
og fá þeim tíkall fyrir sælgæti
eins og í gær o-g fyrradag og
dagirnn þar áður, þá fylgir því
oft sú áminninig, að nú verði
þau að vera glöð og ánægð o^g
dugleg að læra. Krakkarnir
lofa því jafnan hátíðlega og
gleyma um leið og gleypt er.
Þá rifjast upp endurminning-
ar gamalla manna um kandís-
molann sæla eða jafnvel skóf-
irnar úr pottunwm.
Börnin eru aðeins smækkuð
mynd af heimi o<kkar hinina
full-orðnu. í hiniu þróað-a neizlu
þjóðfélagi þarf fólkið stærri og
stærri skammita til að finna un
að ánægjunnar. Mér virðist, að
stundum sé komið út fyrir þau
mörk, að nokkur ánæigja geti
kvikn-að. Sem lítið dæmi gæti
ég nefnt nýrí'k hjón, sem dvöld-
ust í fceilan mánuð á fræigum
baðstað í Suðurlöndum. Þar á
eftir fóru þau í nærri mánaðar
hópferð um Evrópu, en voru
augljóslega orðin þreytt á ,mun-
aðinium og urðu sjálfum sér til
skamim-ar og öllum hópinum til
leiðinda vegn-a 'heimtufrekju.
5.
C
O umir leita að unaði lifs-
in-s á Skemmtistöðum, en jaf-n-
vel hinir ríkmannlegustu
klúbbar og gleðihallir verða
hversdagsleikamum að bráð, færi
maður að venja komur sínar
þangað. Það er nú eirau sinmi
þannig, að maður getur ekki
þegið lífsgleði sem neytandi;
það stoðar ekki að sitja lan-g-
tímunum framan við sjónvarp-
ið eða horfa og hlusta á fær-
ustu skemmtikrafta á sviði. -Sá
sam ætlar að finna sér lífs-
gleði í formi þesskonar n-eizlu-
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
1. júní 1969