Lesbók Morgunblaðsins - 29.06.1969, Síða 6

BÖKMENNTIR
OG LISTIR
i TiirJja
fpr.s'
Þjivu"
ifpa^
ijaa
ifjíu u
gjarfjM
ÍSLENSK NÚTÍMALJÓÐUST
13. grein — Eftir Jóhann Hjálmarsson
ÁTTHAGAR
HVÍTRA SÖNGVA
SAGAN um Islendkugimin, sem
fór til Noregs að læra málara-
list, en kom heim skáld, er
mörgum kunn. t>essi rnaður var
Snorri Hjartarson. Snorri hætti
að vísu að mála á striga, en
sneri þó ekki baki við málara-
listinni, því fá eða engin ís-
lensk nútímaskáld eru jafn
bundin og hann af sjónarmið-
um listmálarans. Hann er mynd
listarmaður í skáldskap framar
öðrum.
Landslagsmálarinn Snorri
Hjartarson birtist okkur fyrst
í Kvæðum, áráð 1944; síðan hef-
ur myndræn orðlist hans tekið
breytingum, en löngum komið
upp um hve mál irahstin er
honum hugfólgin og hve
þroskavænleg hún hefur reynst
skáldskap hans.
í ljóðinu Það kallar þrá, lýs-
ir hann fjallinu á þessa leið:
taumftmtmuRBww&afwtgaæfífffmmmgfmígamœm
SNORRIHJARTARSON
Flughamrabrabt og rökkurdimmurautt
rís það úr breiðum öldum
laufgrœnna hœða, löðri hvítra blóma
og lágum móagárum. — — —
í grænni kyrrð, segir frá því
hvernig hugur skáldsins tengist
töfrum landsins. Fyrst i erind-
ið er mynd:
hugsjónina ofar öllu, en veit að
tiil 'þess að hoiin rætist þarf að
vera friður ó jörðu. Önrauir bóik
Snorra Hjartarsonair Á Gnita-
1 grænni kyrrð við stríðra strauma nið,
strengleik sem svalar vegamóðri þrá,
á stráum vorsins undir ungum greinum
einförull gestur ríð ég hœgt fram dalinn.
„Dögglituð heiðin vakir eftir
mér“, stendur í lok kvæðisins.
Kvæði, fjalla um heimkomu
skáldsins, gleðina að eiga sér
jafn fagurt land og fsland:
Ég teyga hljómdýrð
mitt þráða ástarland,
En Snorra Hjartarsyni er
fleira til lista lagt en draga
upp skrautlegar mynjir af ís-
'iemskri nátitúru; máil bans er til
dæmis óvenju máttugt og hljóm
mikið. Ljóð hans bera líka svip
samtímans, þeirra vandamála,
sem maður þessarar aldar á við
að etja. Hann setur fegurðar-
heiði, sem kom út 1952, ber
þess vitni í ríkum mæli, að
land heiðríkjunnar fær ekki að
una ósnortið við fjallakyrrð
sína til hinsta dags. Heimur-
inn dregur það inn í hildar-
þína þyrstum augum,
og hverf til þín.
(Heima).
leik sinn, setur því kosti, spyr
hina nývöknuðu þjóð þess hvar
hún vi'lji sikipa séir í sveit. „Sotf
ið þið? Jö'rðin eir lositin reimami
og lævi“, spyr skáldið í kvæð-
inu í garðimim, og hið mikla
kvæði í Eyvindarkofaveri,
hefst á þessum orðum: „Líf:
frel'si: við flýjum í útlagans
spor á fjöll undan kröfum og
dóamuim hetfðar oig annia“. Oig
skáldið heldur áfram:
sjá flœrð og þýlund hreykjast í hæstu sætum,
hugsjón og göfgi sparkað á dyr
og frelsi smáð og fjötrað á opnu svæði —
Harður og þungur jódynur
truflar veröld hjartans. En
kvæðinu lýkur „í trú á sigur
sannleiks og réttar“, hinn nýi
útlagi hlýðir kallinu um að rísa
„gegn áþján dauðans“, horfir
fram á „heilli gjöfulli tíma.“
Skáldið lætur ekki hugfallast.
í kvæðinu Hamlet, þar sem
Danaprinsinn verður tákn þess,
sem berst gegn vélráðum heims
ins, er þessa huggun að fmna:
er svikabálsins sorarauðu tungur
syngja þér kvöl og dauða vinnurðu á
þeim seka og efnir heit þín sterk og hrein.
Bjartsýni Snorra á ef til vill
rætur sínar að rekja til þeirr-
ar vissiu um ríki sásíialisffmans,
sem leynir sér ekki í Á Gnita-
heiði. í kvæðinu um Eyvindar-
kofaver, er sagt frá sókndjörfu
liði, og engu sé að kvíða, því
hin rauöu log oig ljóoni. í kvæð-
inu Til Kristins, þar sem lýst
er vonbrigðum eftir sjö ár frá
lýðveldisstofnun, er talað um
varðiald, sean bnemnii: „vakað
er og horft þar í heima tvo.“
Engum blöðum er um það að
ffletta, að Sraomri Hjartanson
telur Kristin E. Andrésson þar
fremstan í flokki. Kristinn hef-
ur líka verið óþreytandi við að
lofa skáldskap Snorra, ekki síst
fyrir það fyrirheit um „sóldag
hins sanna frelsis“, sem honum
hefur þótt ljóð hans mnblásin
af.
Eins og ráða hefur mátt af
þeim dæmum, sem brugðið hef-
ur verið upp hér að framan, er
ljóðagerð Snorra Hjartarsonar
með nokkuð hefðbundnu sniði.
Með því eru ekki öll kuri kom-
in til grafar. Snorri er maður
formsins, fágun ljóða hans er
göldrum líkust. En Snonri
Hjartarson er ekki hetðbundið
skáld í þeim skilningi, að hann
sttiyðjist einigönigiu við gamla
bragarhætti, hirði ekki um að
bæta nýjum þráðum við skáld-
skaparvefinn. Snorri befur til
dæmis lært mianglt atf emsikium
skáldum, enda játað ófeiminn
tengsl sín við þau. Hvernig
Snorri skiptir setningum í miðj
um Ijóðlínum er óvenjulegt í
íslenzkri ljóðagerð. Gott dæmi
um hið sérkennilega fcrm, sem
hann grípur stundum til, er Á
Gnitaheiði:
Sá ég ei fyr svo fagur-
fjöllitan dag: nýr
snjór í grœnu grasi, rauð
og gul lauf í snjónum,
fellið rís úr ryðbrúnum trjánum mjall-
rekið og blátt, stál-
gljátt og silfurhvítt: söng-rún
á sverð-tungu. Myrknœttið skríður
úr höll hins glóðrauða gulls. Hver
gengur til vígs í slóð þess? dagur, ó líf!
Þetta íburðarmikla ljóð, sem
er líkast málverki, er stuðlað
samkvæmt fornri venju. En það
er varla annað en stuðlarnir,
sem minna á hefðbundinn kveð-
skap.
Snorri notar líka hálfrím
meira en önnur íslensk nútíma-
skaid. Ljóðið um Jónas Hall-
grímsson í Kvæðum, hefst á
þessum tveimur erindum:
Döggfall á vorgrænum víðurr.
veglausum heiðum,
sólroð í svölum og góðum
suðrœnublœ.
Stjarnan við bergtindinn
bliknar
brosir og slokknar,
óttuljós víðáttan vaknar
vonfrjó og ný.
í fyrra erindimu ríma saman
orðin víðum — heiðum — góð-
um, í seinna erindinu blikn-
air — siokkraair — vakniair. Enin
betra sýnishorn hálfríms er ljóð
ið Rökkur. Þannig eru tvö
fyrstu erindin:
Rykgrátt rökkurtóm
rekur dagsins spor,
ómlaust ilmlaust húm
inni í sjálfum mér.
Blælygn blökk og löng
blasir nóttin við;
Ijósum lýrustreng
leitar höndin að.
í hópi þeirra ljóða í Á Gnit-
heiði, sem taka mið af samtíð-
inni, er Vísa. Þetta litla en
magnaða ljóð lýsir þeirri mar-
tröð, sem þrúgar þjóðir, sem
komist hafa að raun um hvað
stríð er, eða eru haldnar ótta
við yfirv'ofandi hieiimissityrj öld.
Okkur dettur helst í hug jap-
önsku borgirnar Hírósíma og
Nagasakí, sem fengu að kynn-
ast nýrri og geigvænlegri vopn
um en dæmi voru til um í
maninkyniasiöiguinini. Hér nýtuir
myndsköpun Snorra sín til
fullnustu, m.a. vegna þess að
hann ofhleður ekki Ijóðið, held-
ur lætur nægja einfaldar en þó
kraftmiklar myndir, og er það
í anda þess harms, sam ljóðið
tjáir:
Fljúga svartir hrafnar
í hræköldu myrkri
Bleik kona
bláeyg með korngult hár
Ég kem utan úr myrkrinu
kem úr valnum
brjóst mitt er eins og jörðin
þar sem borgin var
Systir bittu mér siðuband
systir móðir
Hún réttir fram hendurnar
rauðar fyrir sárum
leifar af höndum
sem hvítur loginn sleit
Sjá hér er móðir þín
Móðir hér er ég
í þessu ljóUi hefur Snorri að
mestu losað sig við það, sem
einkennir hefðbundinn islenzk-
an skáldskap, stuðlasetningin
er veik, rím fyrirfinnst ekki.
Ljóðið er í frjálsu formi, auk
þess sem greinarmerkjum er
sleppt. Fleiri Ijóð í Á Gnita-
heiði sverja sig í ætt við Vísu,
til dæmis upphafsljóð bókar-
innar Dans, og einnig Ferð.
Dans, fjallar um „hús dags-
ins á dimmri jörð.“ Hvatning-
aroirðin: „Rekum liúmið á
flótta!“, gegna veigamiklu hlut-
verki í ljóðinu. Ferð, segir líka
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
29. jiúinií 1969