Lesbók Morgunblaðsins - 29.06.1969, Qupperneq 10

Forsendur
samsæranna
gegn HStler
Úr bók R. Manvells og H.
s*r|
Fraenkel um Canarissamsœrið
að er augljóst, að barátt-
an gegn ómennsku rikisvaldi,
sem hefur um árabil stefnt að
því að móta þegnana í það fonm,
sem er því sjálfu hentast og á
auk þess í styrjöld við þjóðir,
sem hafa lýst ríkið og þegna
þesis óhelga, er vægast sagt
mjög óhæg.
Svo var um andspyrmi-
Ihreyfingu þá, sem stefndi að
því að steypa nazistísku stjórn
arfari á Þýzkalandi á stjórnar-
árum Hitlers. ýmsir telja að í
rauninni hafi ekki verið um
ineina andspymu að ræða og
(hafi örlað á henmi, þá hafi hún
verið valdabarátta herforimgja-
kliku, en ekki sprottin af and-
styggð siðaðra manina á gjör-
spiltu og ámenmsku stjómar-
fari. Andspymiuhreyfingm á
styrj aldarárunum í þeim lömd-
um, sem hemumin voru af
þýzkum herjum, var barátta
megin hluta hvenrar þjóðar að
einhverju leyti. Beinir þátttak
endur hreyfiruganoa voru hetj-
ur, þjóðhetjur í augum landa
sirana og nutu auk þess mór-
alsks stuðniimgs allra þeirra
þjóða, sem voru þrúgaðar af
veldi Hitlers, auk þess nutu
þeir aðstoðar Bandamanma í
ríkum mæli. Ef þeir voru gripn
ir af Þjóðverjum og drepnir,
urðu þeir píslarvottar og frels-
ishetjur í augum landa sinna.
Barátta þessara manna var í
þeirra eigin augum sjálf-
sögð og efunarlaus, réttmæti
(heniniar algjört.
eir Þjóðverjar, sem áttu
hlut að andspyrniuíhreyfmgu
gegn Hitler innan Þýzkalands á
ófriðaráruntum, vom föður-
landssvikarar í augum allra,
nema þeirra, sem höfðu þá skoð
un, að þjóðhöfðiraginn Hitler
væri bölvaldur Þýzkalands en
ekki bjargvættur. 1933 hafði
Hitler hlotið 43 prs. atkvæða
og 1938 eftir Mundhenarsam-
komulagið, hefur mikill meiri-
hluti Þjóðverja stutt hanin og
litið hann sem bjangvætt þjóð-
arininar gæddan yfimáttúru-
legri haminigju. Batnandi efna-
hagur eftir valdatöku hans, af-
nám auðmýktarákvæða Versala
samniiruganina og au'kinn máttur
Þjóðverja á hemaðarsviðinu
þurrkaði út hjá hinium eifa-
gjamari hina gömlu mynd af
andfúlum gargandi æsinga-
manni, sem haðfi aðalstuðming
sinn í hættulegum götuskríl og
sem margir töldu alls óhæfan
sem kanslara merkrar þjóðar
1933. Fáir minntust nú götu-
rottunmar frá Vínarborg og
þeir örfáu sem skildu hvert
stefndi og létu ekki ánetjast
billegum áróðri um hagvöxt og
þúsund ára fantasíur, urðu að
þegja um skoðanir sínar eða í
mesta lagi að hvísla þeim að
þeim, sem þeir voru öruggir
um að væru sama sirmds.
Eftir valdatökuna 1933
jafngilti bver félagsskapur, til
að ryðja Hitler úr vegi, valda-
ráni og landráðum. Hanin hafði
breytt stjórnarskrámná í marz
sama ár, til þess að grundvalla
lagalega harðstjórn sLna. Öll
andstaða jafngilti landráðum
og því hlutu allar tilraunir til
að ryðja honuim úr vegi, að
byggjast á neðamjarðarhreyf-
inigum, leynisamtökum sem
yrðu að verða það öflug að
geta handtekið Hitler og lýst
jafnframt yfir valdatöku nýnr-
ar stjórnar í stað eimveiLdis
hams.
Til þess að þetta mætti tak-
ast þurfti mjög nákvæma áætl-
un. Megimíhluti þjóðarinmar leit
á Hirtiier sem hetju og dýrdinig
og ef handtakan tækist varð
eftirleikurinm erfiðaistur, að
svipta álögum Hitlers af þjóð-
inini. Til þessa þuirftu að velj-
ast menin, sem gátu tekið við
stjórnartauimiunium og væru
gæddir nauðsynlegu áhrifa-
valdi. Þetta varð að gerast á
mjög skömmum tíma og auk
Hitlers varð að handtaka alla
höfuðpaura nazismans, Göriinig,
Göbbels, Himmler, Rippentrop,
Haydricíh o.fl., um leið.
Klukkustuind gat ráðið hér úr-
slitum. Slíkar aðgerðir urðu
ekki framkvæmdar, nema af
hemum eða hluta hams. Þýzki
herinn var sú stofniun, sem var
ekki nazistisk að uppruma og
var ek'ki ennþá gegnsýrður naz
isma. Þegiair Hindieniburig lézt
1934 var Hitler útmefnduir þjóð
höfðingi og jafnframt æðsti yf-
irmaður hersins, en þrátt fyrir
þetta var herimn Hitler stöðug
áhyggja. Vald hans hafði ekki-
stuðzt við herinn, heldur götu-
lýð, sem var skipulagður sem
áirásairsveitir. Klædduir brúnum
Skyrtum var þessi óaldarlýður
hafður til allra þeirra Skít-
verka, sem áttu svo mifcinn þátt
í að skapa það öryggisleysi og
ótta, sem hófú Hitler til valda.
Þegar hanm hafði náð völdum-
um hafði þessi götiurennulýð-
ur ekki virðimgu þjóðhöfðimigj-
ans, því var mörguim forimgjum
brúnskyrtanm'a styttur aldur
aðfaranótt 30. júní 1934, sem
var nefnd „mótt hinna lönigu
hnífa“ og þar með varð þessi
félagsSkapur sem slíkiur úr sög
unnl
ftr ríkisins 'hlaut að sam-
ræmast steifnu þjólðlhöifð'ingjans,
þar eð hann og ríkið var eitt.
En sú samræmimg varð ekki
framkvæmd með skjótum hættii.
Stjórn hersirus og áhrifamenn
höfðu frá æsku vamist öðruim
huggunar'hætti og mati en þesisi
fynrverandi korpórall og flæk-
ingur. HerShöfðingj am ir voru
flestallir tengdir fomri prúss-
neSkri hefð, íhaldssamir og af
júkainaœttum, saimeininig slíikra
við korpóralinin hlaut því að
verka óþægilega á hvor-
tveggja. Uppnuni Hitlers og sið-
menningarskortur vakti alltaf
með honum sára vanmeta-
kennd þegar hann varð að hafa
skipti við þá, sem áttu til ann-
ara þjóðfélagsstétta að telja og
voru að eðliafari fjarskyldir
trúðnum.
Hitler vissi að herimm gæti
orðið honum hættulegur og
með því honum var gefið það
innsæi, sem oft einrkemnir lýð-
Skrumara og heppna glæpa-
menn, krafðist hann þess, að
sérhver hermiaður, hár sem láig-
ur særi honum persónulegan
trúnaðareið og var lagt við
Guðs nafn,
Þessi eiður átti eftir að
verða öllum þelm, sem reyncru
að velta Hitlar úr valdastóli
hemill. Þeir menn, sem and-
spyrniulhreyfimigm tengdi mest-
ar vonir við, vonu trúaðir mót-
mælendur eða kaþólifklkar. Með
al þeirra var sá maðuir sem var
höfuðsmaður samsærismanna,
Ludwig Beck fonmaður herfor-
ingjaráðsins. Hann snerist önd
verður gegn árásarfyrirætlun-
um Hitlers þegar 1938 og sagði
af sér í ágúst s.á. WilJhelm Can-
aris var stjónniamdi upplýsiniga-
deildar hensins og náinn sam-
starfsmaðux Becks og tók við
af honum sem höfuðsmaður
andstöðunnar gegn Hitler.
N-
J-1 anustu aðstoðanmenn
Canaris vonu Hans Oster hens-
höfðingi og lögfræðinguir að
nafni Hanis von Dohnanyi, sem
var máguir hins fræga guðfræð-
ings Dietridh Bonhoeffers.
Þessir menn voru allir sann-
trúaðir mótmælendur, en eá
sem komst næst því að ryðja
Hitlar úr vegi var kaþólikki,
Claus greifi von Stauffembeng.
Sama er að segja uim fleiri sam-
særismanna, Henninig vom
Tresekow, Heirarioh Stuelpna-
gel o.fl.
T
X ru þessara mamma og
grandvarieiki varð þeim meira
og minni fjötur um fót, sem
samsærismanma. Því hefur
stunduim verið -haldið fram, að
það versta við nazismamn væri
að honum yrði ekki ú'trýmt
nema með nazistískum aðferð-
um. Þessir rnenn voru að reyna
að endumreisa heiður Þjóðverja,
sem þjóðar og litu á sig sem
hugsjóniamenm, en ekki sem
raunisæja athafnamenn, sem
notuðu þær aðferðir, sem gróf-
astar voru og afdrifaríkastar.
Þeir eldri þeinra lögðust gegn
því að Hitler yrði drepinn, en
þeir ynigri sáu frá byrjun, að
svo yrði að gera, en áhrifa
þeirra í andspymulhireyfing-
unni tók ekki að gæta veru-
lega fyrr en undir lok styrj-
aldarinmar, og þá var orðið
mjög erfitt að nálgast hann, þá
var svo komið að eldri menn
hreyfingarinnar tóku að skilja,
að Hitler væri ekki aðeins að
leiða þjóðina á helvegi heldur
væri hanin samkvæimt kristnu
mati djöfull eða anti-Kristur og
eina réttlætanlega leiðin væri
að drepa bölvaldinn og nám-
ustu fylgisimemn hanis.
Eftir að Hitler yrði rutt úr
vegi varð að mynda bráða-
birgða stjóm, skipaða þekktum
herforiragjum og áhrdfamönn-
um, sem vonað var að ættu
trauist þjóðarinnar.
Af framans'krifuðu sézt, hve
þýzkir andspyrnumenin voru
heftir, bæði siðferðislega og
trúarlega auk þess sem alla-r
aðstæður til framikvæmda
voru mjög óhægar. Andspyrmu
hreyfingin í herniuimdu löndun-
um bjó við allt aðrar. Þar
þurftu menn ekki að vera huig-
sjónamenn til þess að hefjaist
handa, það var sjálfsagt og
stundum gert af ævintýraþirá
og öðrum hvötum. Á Þýzka-
landi urðu meran að gera það
upp við samvizku sína hvort
þeir mættu rísa gogn viður-
kenmdum þjóðhöfðimgja á ófrið
artímum og væru þeir eiðsvairm
ir og auk þess trúaðir hlaut
baráttan að verða þeim sitríð.
Andstaðan gegn Hitler tó'k
á sig margair myndir í Þýzka-
landi. Gagnrýni í orðum vai'ð
að fara lágt, sumir sýndu þann
kjark að reyna að aðstoða Gyð
iraga á flótta, kirkjan stóð sam-
eirnuð að því að mótmæla þeiirri
ætlan Hitlers að taka af lífi
alla geðsjúklinga í Þýzkalamdi
og eiginkoraur þýzkra Gyðiniga
stóðu fyrir opiruberum mótrnæl-
um fyrir utan Moabit fanigels-
ið, þar sem eiginmeran þeinra
sátu. Eirastaklinigar sem báru
fram mótmæli eða neituðu að
‘hlýða fyrirSkipunum, lenitu
venjulega í faragelsi eða fanga-
búðum, eða þá að þeir voru
sendir til auisturvígstöðvanna
sem fallbyssufóður. Þótt mót-
mæli eirastaklinga sýndu
diirfisku, þá kom það fyrir lít-
ið, það sem þurfti var að koma
Hitler fyrir kattamef, en eft-
ir því sem lemgra leið varð það
erfiðara. 1939 var Þýzkaland
orðið að risavöxnium herbúðum,
þar sem lejmilögreglan fylgd-
ist með orðum og gjörðum
hvers einstaklirags og eina
stofraunin var þá enn um sinn
herinn, þar sem einfhverju
skipulögðu sarrasæri varð kom-
ið við, en þar var óhægt uim
vik vegna stöðugra marana-
Skipta og breytiniga. Þegar bú-
ið var að undirbúa samsæri,
gat svo farið að einn lykil-
maður yrði fjarlægður eða lát-
ine skipta um starfa. Vinsam-
legir herforingjar áttu það til
að muna ekkert og skella skolla
eynum við þegar herrnd voru
upp á þá heit og loforð. Erfið-
leikar af þessu tagi gerðu sam-
særin óvirk og oft urðu smá-
vegis atburðir til þess að eyði-
leggja margra mánaða undir-
búning.
SMÁSAGAN
Framh. af bis. 5
inn í mask, hinn hékk aftan í
Tvisti og barði hann í hælana,
og hann hljóp og hljóp, en svo
stoppaði hann hérumbil, stund
um, hægði á ferðinni og stopp-
aði alveg, en titraði voða mik-
ið og hljóp aftur af stað. Svo
fór hann yfir girðingu, fest.i
löppina í henni og þá gerðist
það.
— Gerðist hvað? spurðihinn
stífur af ákafa.
— Hann steyptist í gilið.
— OG, og dó hann?
— Já, það er þrjátíu metrar
niður klettana.
Yngri drengurinn var mjög
drungalegur á svipinn og
starði reiðilegur inn í atburð-
ina.
Þeir hugsuðu báðir um málið
og eldri drengurinn var eins
og skelfdur á svipinn, spurði
svo allt í einu:
— En kallinn, gat hann ekk-
ert gert, reyndi hann ekki að
gera neitt?
— Jú, jú, hann hljóp, — það
gerði hann, — og alltaf með skófl
una í hendinni, æpandi og
veinandi með froðuna út úr
kjaftinum, — og loksins, loks-
ins þegar hann náði honum, —
já, og notaði svo skófluna til
þess.
— Til hvers?
Yngri drengurinn svaraði
ekki, hann var með hugann í
atburðinum og það blikaði tár
í auga hans. Hann stóð upp og
gekk af stað inn fjöruna og
það var komið flóð.
10 LESBÓK M 3RGUNBLAÐSINS
29. júiraí 1969