Lesbók Morgunblaðsins - 29.06.1969, Page 11

ÞJÓÐARMORÐ
Fnaimh. aif bls. 3
þeim var enginn athygli veitt
öðruvísi en sem illri nauðsyn.
Og þegar við leiðium hugann
að því eiturlofti þrælsótta, sem
ríkir í þessum afskekktu gúmmí-
furstadæmum, þar sem hver
mótmælarödd er óðara kæfð og
hægt er að leiða fram öll þau
Ijúgvitni, sem þörf krefur með
því eiinu að veifa hendi finnst
okkur furðu gegna að nokkur
skyldi láta sér detta í hug lög-
regluaðgerðir í máli félaganna
Arruda og Junqueira. Enn
furðulegri verða þær ef haft er
í huga hversu fáliðuð réttvís-
in er á þessu svæði.
U pplý.sirLg'air einis og þæir, sem
Ataide lét i té liggja gieymdar
í fórum lögreglunnar hundruð-
um saman einfaldlega vegna
þess að hún hefur lært af
reynslu að eyða ekki kröftum
sínum í vonlaust verk. Telja
má að níu stórglæpir af hverj-
um tíu komist aldrei upp. Vand
inn varðandi það hvernig eigi
að losna við líkið — sem er
svo öflug hindrun á vegi morð
ingja víðast hvar annarsstaðar
— þekkist ekki þar sem hægt
er að fleygja því í næstu á, og
imiaininiætufÍEÍkiarnir gera því skil
á fáeinum mínútum. f þessu
eina tilviki af tíu þar sem upp
kemst um glæpinn er það vegna
þess að glæpamaðurinn fremur
hann að öllum ásjáandi og ger-
ir enga tilraun til að dylja
hann. Hann skákar í því skjóli,
sem fjarlægðirnar og fámennið
veiiita to'nium. Aripuiainia er 750
klílómieitra frá Ouiabá, höfuð-
borg og aðsetri yfirvaldanna í
Mato Grosso. Og þegar Salgado
lögreglufulltrúi hóf rannsókn
sína á þessu máli biðu 1000 af-
igrtofaimál a'fgtneiðisl'u í Cuiabá,
þar sem fangelsið rúmar 50
manns (sama húsið fyrir bæði
kyn af öllum aldursflokkum)
og flestir afbrotamannanna
ganga því lausir þar til mál
þeirra er tekið fyrir, en á því
getur orðið löng bið.
Það tók Salgado þrjú ár að
berjast við öll þau ljón sem
urðu á vegi hans við rannsókn
Arruda og Junqueira málsins
áður en hann gæti fullgert
skýrslu sína og afhent hana
dómurunum, en eftir það hóf
hún langa pílatusargöngu á
milli yfirvaldanna í samræmi
við brazilisk lög, sem veita
mönnum möguleika á endalaus-
um frestunum, frávísunum og á
frýjunum.
Börn á læknamiðstöð í Xingu.
Hinn góði ásetningur Brazi-
líustjórnar nú verður ekki
dreginn í efa en þegar lesið er
um fjögurra ára stríð réttvís-
innar við fyrirtækið Arruda og
Janqueira, ofbýður það ímynd-
unaraflinu að hugsa um hvað
bíður þeirra er gerast vilja for-
vígismenn réttlætis til handa
Indíánunum — hin skipulagða
tíiruaisióiuin, laiusiniarbiieðiniimiair,
kröfurnar um endurupptöku
mála, áfrýjanirnar og gagn-
áfrýjanirnar, á meðan mánuðir
verða að árum, árin að áratug-
um og Indíáninn hverfur hægt
og hægt af yfirborði jarðar.
Og ef ainihvem tíma teksit að
ráða öllum dómsmálunum til
lykta og hægt verður að kría
ofurlítið land út úr stórbönk-
unum, félögunum, gúmmífurstun
uim oig tiiimibuirfyriirtæikjuinium,
sem nú eiga það — hvað er þá
til bragðs að taka? Getur trú-
boðsafætan endurnýjast alger-
lega á sál og líkama og tekið
upp að nýju lifnaðarhætti hins
einangraða frjálsa Indíána?
Hvaða úrræði hefur Indíáninn
þegar upp rennur hinn mikli
dagur og hann á að taka aftur
við óðali feðra sinna og finnur
ekkert nema eyddar sléttur og
kjarrlendi þar sem áður var
skógur? Er hægt að endurreisa
hamingjusama, lífvæna og sjálf
stæða þjóð úr þessum fáu,
mannlegu sprekum?
Hin nýja Indíánavernd Brazi
líu eygir nokkra von þar sem
Xingu þjóðgarðurinn er. Þjóð-
garður þessi er næstum að öllu
leyti verk tveggja hugsjóna-
manna, Indíánabræðranna Vil-
as Boas, sem trúa því að hann
verði um alla eilífð óbreytilegt
virki um hina gömlu lifnaðar-
hætti Indíána — en þeir eiga
sér fáa trúbræður.
Garðurinn er griðarstaður tíu
eða tólf Indíánakynþátta, sem
una þar glaðir við steinaldar-
silði síinia, upptekiniir af liisitræn-
um handíðum, líkamsskreyt-
ingu, eldvörzlu. Vilas Boas
bræðurnir álíta að jafnvel aspi-
rín sé skaðlegt sjálfstæði Indí-
ánanna, þeir útiloka alla trú-
boða og er yfirleitt lítið um
gesti gefið. í skrifstofu stofn-
unarinnar er uppdráttur af garð
inum með punktalínum, er sýna
fyrirhugaða stækkun hans um
helming. En ef höfð eru í huga
afdrif Goularts forseta þegar
hugsjónastefna og gróðasjónar-
Tveir þeirra örfáu Indíána sem
lifðu af matargjöf með arsenik-
blöndu.
mið rálkiusit á, eir ekki hæigit ainin-
að en efast.
Ef vel gengur og þessi
stækkun garðsins á sér stað,
verðuir fjöigiuir þúsiuind Indíánium
bjargað þar og auk þeirra
nokkrum hundruðum á nýju
friðuimairsvæðli í Tumiucumiac-
fjöllunum í norðri, og mun
þeirra gætt eins og sjaldgæfr-
ar fuglategundar. Framtíð
hinna 50 eða 100 þúsund Indí-
ána — enginn veit hvor talan
er nærri lagi — sem lifa utan
þessara friðunarsvæða, er
vissulega tvísýn. Sem stendur
njóta þeir nokkurrar verndar af
þjóðlegri sjálfsgagnrýni, sem
mikið ber á um þessar mundir
en á áreiðanlega eftir að logn-
ast útaf aftur. Hreinræktaðir
Indíámiair eim aðeins um eitt
hundrað þúsund af þessari átta
tíu milljóna þjóð og það væri
lítið raunsæi að halda að vel-
ferð þeirra gæti nokkurntíma
orðið sáluhjálparatriði í landi
þar sem slíkum fjölda ægir
saman í sáruisbu fátæíkit. Það er
enn minna raunsæi að ímynda
sér að góðmálmar verði látnir
liggja í jörðu þótt þeir finnist
á friðunarsvæði Indíána.
Eigi að gera fullnaðaráætl-
un til verndar Indíánakyn-
flokkum Brazilíu, verður að
komast að ákveðinni niðurstöðu
varðandi trúboðana. í þessu
efni hefur stjórnin verið tvö-
föld í roðinu, þar eð eitt ráðu-
neyti gefur út skýrslu þar sem
ekki er farið í launkofa með að
„útbreiðsla trúarbókstafsins hef
ur reynzt Verndunarþjón-
ustunni hinn versti bjarnar-
greiði.“ Hvítir kristniboðar
hafa jafnvel verið sakaðir af
yfirvöldunum um jafn vítavert
athæfi og smygl á gimsteinum
og loðskinnum, sem þeir keyptu
af Indíánunum. Þeir verða einn
ig fyrir stöðugum árásum blað-
anna og þá væntanlega með
samþykki ríkisstjórnarinnar,
fyrir „samvizkusamlega eyði-
leggingu þeirra á þjóðlegri
menningu, án þess að neitt
komi í staðinn." Á hinn bóg-
inn er stöðugt verið að senda
út flokka til friðar- og sátta-
umleitana við afskekkta kyn-
þætti og eru í hvarjum flokki
tveir trúboðar, og þeir munu
hefja það starf, sem öll fyrri
reynsla bendir til að hafi tor-
tímingu í för með sér.
Hver sem ákvörðunin verður
— til dæmis þótt Brazilíu-
stjórn taki það ráð að leyfa
aðeins læknatrúboðum að
starfa meðal Indíánanna — þá
verður hún að horfast í augu
við óþægilega staðreynd, nefni-
lega þá, að nú hafa tugir þús-
unda Indíána verið gerðir al-
gerlega háðir trúboðsstöðvun-
um og verði hinum efnahags-
lega styrk þeirra svipt í burtu,
breytist núverandi eymd og vol
æði í algera hungursneyð. Um-
bætur í þeissia áitt kreifj'ast
miklu meira fjármagns en nú
virðist vera fyrir hendi.
Eins og er, virðist það verk-
efni, sem hin nýja Verndar-
stofnun Indíánanna hefur tek-
ið að sér af brennandi áhuga,
vera henni gersamlega ofviða.
Skrifstofur hennar í Rio de
Janeiro, litlar og þröngar, ná
yfir einn tíunda þess fermetra-
fjölda, er þarf undir einn hinna
óteljandi banka, sem umkringja
þær. Allt virðist af hinum
mestu vanefnum gert. Stofnun-
in hefur til umráða um 90 mill-
jóniir áiriega. Það er ekkieirt.
Erfitt er að sjá hverriig
sboifniu'nin gæti hatft niokikuir á'hrif
í baráttu sinni við afl, slægð og
undirtök þeirra hagsmunahópa,
sem hún hlýtur að mæta, og
fram að þessu hefur ekkert gef-
ið tilefni til bjartsýni. Níu
mániuðir eru liðiniiir frá því að
hreinsanirnar áttu sér stað og
enn berast ömurlegar frétt-
ir frá Indíánasvæðunum. Hóp-
ur háskólastúdenta, sem fór í
skoðanaleiðangur til Areioes í
Mato Grosso, sá þar ekkert ann
að en hungur Indíánanna sem
arðrændir voru af hvítum
mönnum. Sama daginn og frétt-
in af þessu birtist í
blöðunum gaf lögregluforingi
einn skýrslu um það fyrir þing-
nefnd þeirri er fer með mál
Indíána, að þrælasalar, sem
komið hefðu til Brazilíu frá
Surinam, hefðu á brott með sér
Indíána af Tirios kynflokkn-
um — sem áttu að vera öruggir
í þjóðgarði sínum í Tumucu-
mac.
Snemma á þessu ári lét Darci
Ribeiro prófessor, sem er mik-
ils metinn sérfræðingur í þró-
unarmáliuim B ra zi líu -1 ndíáina,
frá sér fara helidiuir diapuir-
lagiain spádóm. Horuuim reikmað-
ist svo til eftiir upplýsdmgum,
sem safrnað hiefuir verið siíðuisitu
fimimitíu áriin, að árið 1980 verði
enigimn eimastii Indiáni efltiiir á
Mfi í Birta,s'iMiu.
Ef þessum spádómi er leyft
að rætast verður það mikil
hörmung og mikil smán fyrir
mannkynið.
„Faðír vorrar..."
Fnaimh. atf blis. 1.
inigur ríminiastaglsins. Og um
þessa tegund skáldskapar
stend eg að míniu leyti bjang-
fastur við hlið Fjölnismanna,
þrátt fyrir alla uppvákninig>a-
loddara 20. aldar.
Sigurður Pétursson lifði frið-
samlegu og fábreytileigu em-
bættismanimslífi í Reykjavík og
grend allt til æviloka, svo að
ævi fárra dramatista miun hafa
verið jafn ódramatisk. Hanndó
af gömlu fótameini 6. apríl
1827, ókvæmbur og barnlaus,
nærri 68 ára gamall. Oig hann
Skrifaði ekki fleiri leikrit
en þaiu tvö, sem eg 'hef nefnt.
Vér snúum oss þá lofcs að
Narfa. Það er 50 árum eldra en
Piltur og stúlka og virðist að
mokkru leyti vera fyrirmynd að
þeim þlæ, sem fyrsti rómana-
höfundur vor í nútíðarskiln-
inigi bregður yfir Reykjavfk.
Narfi gerist að vísu ekki í
Reykjavík, heldur á heimili
efnaðs sjávarbónda á Suður-
nesjum. En að höfuðstaðnium
er þó satíru lei’ksins stefnt. Og
'hann er gullkista að fræðum uim
hugsunarihátt og daglegt mál-
far þess tíma á þessuim stöðum,
bæði frá jákvæðu og nei-
kvæðu viðhorfi.
Eg skal draga upp í fáum
orðuim athöfn 1. þáttar.
Persónuir leiksins eru:
Guttormur, lögréttumaður
Jón og Ragnhilduir börn hans
Nikulás, vininumaðiur harus
Ólafur, niðursetningur
Dalstæd, kaupmaður
Narfi, búðarmaður hjá honum
Nikulás, vinmumaðuirinn, sem
er vel að sér í skrift og reikn-
ingi, er að kenna börnium lög-
réttumanins að dkrifa. Hér ból-
ar aðeinis á fyrstu ástihneigð
Nikulásar til Ragnhildar, en
hún virðist, ef nokíkuð er, frem
ur hugsa til fína mannsms,
Narfa assistents. Ólafur niður-
setninigur, 13 ára gamall, kem-
u-r vaðandi inn og Guttormui'
lögréttumaður gerngur á hljóðið.
Senan er fjörug og er opið
iinirusýin í kjöir niiðuirseitin-
inga. Sjálf fígúran gæti minnt
á Arv hjá Holberg, en er ramm-
íislenzk og sjálfstæð. í þriðja
atriði kemur Narfi, klæddur
upp á hádönsku. Það má sjálf-
sagt deila um það, hvort höf-
undur hafi ekki lánað skapn-
að Narfa úr Jean de France-
fígúru Holbergs. En það má
lika deila um, hvaðan Holberg
hefur sinn Jean de France upp
runalega. Allir bókmenintafræð-
dimgiar æitibu þó að ©eta sæzt á,
að Narfi er jafn rammíslenzk-
ur skapnaður og Jean de
France er hádanskur.
Narfi lætur nú hér öllum
skrípalátum íslenzks manns,
sem vill herma allt eftir Dön-
um og vantar öll sikilyrði til að
geta það. Þegar Nifeulás og
hanm verða einir, tekur vinnu-
maðurinn assistentinn ihrygg-
spennu og kreistir að honum
þanigað til hanin æar upp úr
sér íslenzku.
Narfi er kominm til að biðja
bóndadóttuir. Hann sýnir fram
á, að hann hafi betri tekjur en
(nokkur prestur á fslandi. Ragn
hildi er annað veifið um og ó,
en hins vegar hálf-freistast
hún af þeim aninarlega fín-
leiksúða, sem Narfi er 'hjúpað-
ur í. Guttormur bóndi kanm
illa fasi hans, en þykir 200 rik-
isdala laun mikið kál í mikilli
ausu. Um þetta er nú kalsað í
tveim lokaatrið'um þáttarins,
sem endar á því, að Narfi fer
út til að santna mál sitt og
sækja vitnisburði sína, „gull og
silvur og bagge af banikósedl-
er“.
Og nú les eg 2. þátt.
í síðasta þætti, þar sem kóme
díunini er teflt á fremsta hlumm
án þess hún verði þó fairsa, fel-
ur Narfi sig í annarri ullair-
tunmu húsbónda og steypir
hinnd yfir höfuðið, meðam Dal-
stæd er að fletta ofan af glæpa
mennsku hainis í fjármálum. Á
meðan hefur Nikulás uninið
hreystivenk á sjónum, sem tala
29. j'úrnií 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H