Lesbók Morgunblaðsins - 17.08.1969, Blaðsíða 4

FRÁ HORNBÆK
TIL SKAGEN
Ferðasögubrot
eftir Björn Daníelsson
Víst hlyti ég dvala og
draumafrið
við djúpsins máttugu öldu-
hreima.
annig kvað danska þjóð-
stoáldið Holger Draeihimainin.
Magnús Á9geirsson gaf hend-
ingunrum íslenzkan búnin-g.
Það var af tilviljun, að 4.
apríl 1968, þegar við hjónin
vorum stödd í Kaupmamnahöfn,
að okkiur bauðst taekifæri til
iþese að skreppa til smóíþorps-
ins Hornbæk á Norður-Sjá-
landi. Var þar aðeins rúmlega
kiliuikkuisibuiidiar viðdvöl mie'ðan
ökumaðurinn, sr. Jónas Gísla-
son, heimsótti sjúkan íslending,
sem dvaldist þar á heiilsiuihætli.
Það var kuldasveljandi og
þungbúin, flöktandi ský svifu
yfir. Við fengum bíllyklana lán-
aða, svo við gætum sikotizt í
skjól ef okkur fyndist kuld-
inn of bítandi á skoðunarferð
okkar um þorpið. Við röltum
af stað án markmiðs, en for-
vitin og horfandi, eins og vak-
andi ferðafólki ber að vera,
þegar komið er á ókunnan stað,
— reyndum m.a. að komast inn
í kirkjuna, litla og fremur gamla
eftir því sem ytri svipur gaf til
kynna. En því miður var harð-
læst hvert hlið. Annars eru
kirkjur víða þau hús, sem for-
vitnilegust eru, og þá ek’ki síð-
ur í litlum bæjum en stórum.
Þar ieynist stundum sá hel'gi-
blær, sem hvergi finnst í há-
timbraðri musterum, sem reist
hafa verið fyrir tröllauknar
fjánfú'ligur og miek sýniast í ætt
við miammon en drottin. — En
hér var engan samanburð hægt
að gera, guðs/húsið virtist ekki
vera fyrir gesti og gangandi á
rúmhelgum.
Við fórum því til baika, rölt-
um krókaleiðir gegnum þröng
sund án þess nokkuð sérstakt
hvílidi augað, nenua ef ted'ja ber
þessa mikilsráðandi dönsku
hunda, sem átölulaust gerðu
iþaxfir sdmiar þar sem þeim bauð
við að horfa. Sýnast mér þeir
oftlega M pláiga í jafín sniur-
funisuðu landi og Damimörk er
víðast. — Einfever reiðskóli var
þarna á ferðinni. Spengilegur
knapi reið fyrir á sótrauðum,
háleggjuðum gæðingi og ungl-
imgahópur á miðlungstruntum
elti, saup goluma og reyndi að
bera sig hermannlega. En
við .stefnidum sem sn/ainaisí á bíl-
inn og settumst inn. Þetta var
rétt niðri við flæðarmálið. Voru
þarna litlar bryggjur og bát-
ar, sumir á flioti, aðrir í upp-
sátri, — óíSiköp áJþekikt og í
fiskiþorpi heima.
Sátum við nú um stund og
höfðumst ekki að. Leitaði ég þó
hvimandi augum um nágremniið,
og festi loks athyglina við grá-
an steindrang, er stóð sjávar-
megin götun,nar ó liitlu hóiibarðL
Fór ég þá aftur á kreik, bretti
upp jakkakragann og gekk
álútur móti rykfoki og áfeng-
um sjávarilm, lykt af tjöru og
trosi.
Þetita var hár dnairugur. Ofar-
lega á honum var upphleypt-
ur prófílil af sikegigjiuiðu and-
liti Holgers Drachmanns. Þetta
reyndist vera minningarsteinn
um dvöl hans á þessum stað.
En þar var hiann lengi og dó
þar 14. jan. 1908, „skáld bafs
og fiskimanna", stóð þarna
skxáð og miuin rétt að kveðið.
Draohmainn fæddist í Kaiup-
mannahöfn, soniur læfcnis. Tók
hann stúdentspróf, en gaf sig
síðam að blaðaimeninisiku og mál-
aralist og helgaði ævi sína rit-
srtörfum í aiufcnium mæld og varð
eiitt litrikasita skóld Dana á
sinmi tíð. Ljóð hans eru glitr-
andi af andagift og fegurð, og
eriu erun mörg þoirra í fuliu
gildi. Nokkur þeirra hafa ver-
ið þýdd á íslemziku, m.a. fcvæð-
ið um málaramn, sem Magnús
Ásgeirsson sneri með ágætum.
Virðist mér þetta kvæði flytja
okfcur stóran sannleika um höf-
undinn: Fyrst og fremst vin-
áttu hams, skilning og tengsl
við málaralistina. Á hinn bóg-
inn gefur það til kynna fersk-
leika mannsins sjálfs.
í skrifium sínium lýsiti honn
Mfi og lífisfháttum fiakimianna af
raunsannri athugun. Hann sat
með þeim á kránum, drakk með
þeim og rabbaði við þá um afla
og fiskverð, — um úfna sjói,
heimiliserj'ur, drabb og áre'kstra
Eins var því farið mieð rrnáil-
arann. Hann einn var þess urn-
kominn að vita regnlitina:
Sveifluvitinn, — elzti viti í
Danmörku
„Er skúrin kom,
menn úr skóginum hrukku
og undan hryðjum
til húsa stukku.
Málarinn einn
þaðan ekki hrærðist
þótt vatnið fossaði
og vindur ærðist.
Og skúrinni létti.
Skýin brennandi
vörpuðu gliti
á vatnið rennandi.
Gimsteinar tindruðu
á trjánum bjartir.
Skinið var eldlegt
og skuggar svartir.
Hann gerði af þvi mynd.
En gagnrýnin sagði
hana óeðlilega
og með afkárabragði.
Þeir lærðu þekktu ekki
liti slíka:
Skinið of sterkt
og skugginn líka.
Málarinn bugtaði
og sneri svo baki
sneri svo baki
við bókasnökkum,
sem báru um liti
í blindni sinni.
Því hann var úti,
en hinir inni.“
Drachmamn var litríkur per-
sónuleiki, og ekki ávóillt við
eina fjöl felldur. Og mér fannst
gaman að hringsóla um stein-
inn og virða fyrir mér svip
kaTÍisÍTUs, sem ég a'ð víbu viissi
harla lítið urn, anmiað en það á
vissu áraþili var hann eitt ris-
miesta niafinið í listahieimi Dan-
merkiur, og af lífi hams og friam-
ferði gengu margar sögur, sem
sumar lifa jafnvel enn. Hanm
dkeytti á situmidium liíbt um borg-
aralegar venjur, en kynntist
þeim miun betur himu nakta
m'airunilifi í eymd þess eða feg-
urð.
amia í Hormibæk oig þar
í námd emu lamigiar baðfjömr,
og í siumiaThirtum streyma borg-
arbúar þangað og skola af sér
rykið og hversdaginm. Sumarbú
staðahverfi eru meðfram strönd
inni á stórum svæðum, lóðir
eftirsóttar og dýrar, og má sjá
fjöllbneyttam bygginigaisrtil efrtix
efnium og geðþótta hvers og
eimis. Amirnars srtaðar voru skipu-
lögð svæði þar sem öll smá-
hýsin virtust eins sviplaus og
ópersánuleg. Á stöku stað, bæði
þarna og annars staðar sáum
við hús eða kiofa í gömlium stíl,
sem nú er að mestu aflagður:
Bindingsverk, litlir gluggar og
þykfct og viðamikið hálmþak.
Sá bygigiirngiaisrtilil sésit á srtöku
stað til sveita, en er óðum að
hverfa. En mér var sagt, að nú
þærtiti f'ínt að eiiga sér slífc hiús.
Og þeir, sem hafa góð auraráð,
reyma öðru fremur að komast
uinidiir gömuil srtnálþöfc, ef það
heppnast ekfci, stæla þeir
igjarmia gamlla stilimm, og mátti
sjá einistafca dæmi siiífcrar hermi
listar. Þetta er sömu ættar og
hjá þeim löndum okkar, sem
neisa sér .sumiainbúisitalð í giervi
gamalla torfbæja: Fordild? —
kannski, en til vissra nytja þó.
Þessar stæl'imigar verðia líka
gamlar og geta méð tíð og tlma
vitnað að nokkru um bygginga-
srtíl honfims tíma.
— Til baka ókum við um
Gribskóg, sem er stærsti skóg-
ur á Sjálandi. Við námum stað-
ar við Nöddebokrá, sem stend-
ur við Esromvatn, beinit á
móti Friðarbong (Fnediemis-
bong), sem er ein af sumarhöll-
um kóngs. Og meðan við drukk-
um kaffið rifjuðum við sr. Jón-
as upp það lirtla sem við viss-
um úr sögu þessarar ballar.
í skóginum austan vatnsins
var konunglegt veiðibýli allt
frá 16. öld. En Friðrik 4. hóf
þarna byggingu lystihallar 1719
og niefmidi hamia Frið'arboing í
mimningu um lok norðurlanda-
styrjaldiarimmar milklu. Síðan
hefur verið bætt við, breytt og
lagað. Er þarna nú herlegt
'hieim að líta, þótrt við værum
stödd á öfugum vatnsbakka,
og færum þess á mis að sjá
kóng og hans fólk.
Svo var það upp úr há-
degi þanm 5. miai. Þá vonum við
isrtödd í Hirtishaills í Vendelsýslu
(Vendsyssel). Ágætur kunningi
okkar, Johannes Nielsen, kaup-
maður, (sem len,gi var garð-
yrkjumaður við Garðyrkjusikól-
anm á Reykjuim í ÖLfuisi), sem
við dvöldumist hj'á niofcikra daiga,
bauð okkur ásamt konu sinni
til Skagen.
Þesei nyrzti hliurti Jótlamds er
eins og fingur, sem teygir sig
norður — norðaustur, og er
um 30 fcm Itamgur. Hanm er mik-
ið sandorpinn, sérstafclega fyrr
á tíð, en hefitur ruú að miokkru
verið úr bætt. Þarna er byggð
fremur srtrjál og auðnarleg á
köflum, en uppgræðsla samdhól-
anna ihetfur viða sett hýrari
svip á landið.
Annars kom okkur það svo
fyrir sjónir, að yfirbragð lands-
ins væri þarna stórbrotnara og
fjölbreyttiara, em vícfcugt ammiars
staðar Darumörku, sem við
höfðum haft tækifæri til að sjá.
Af hæðadnögum er viða mik-
ið útsýni. Sandauðnir, berar og
gróðurvana, stimga óþyrmilega
í stúf vfð hýrru, flauelsmjúku
beykiskógana, fölgrænan, næst-
um gegnsæjam lliit þeirra. Þessi
umíJkipti úr auðn í grósku kiaMa
fram amnan hugblæ en frjósem-
in og þaulræktunin á Sjálandi.
— Og úr þessari ferð er mér
'ékíki sízit mimmissitæð heimferð-
in, þegar við ókum gegnum
hinn unaðsfagra Tolneskóg, ný-
komLn ofian aif Rábjæng Mili,
einni af himuim fáu, frjáLsu sand
auðnum, sem enn hefur ekki
verið reynt að græða upp, og
skríður jnfir liamdið eirus og
ógmium. Damstourinm kiadiar sl/ítoa
Gröf Drachmanns í sand-
hólunum
umferðasandhóla „vandreklit“.
Og Rábjærg Mile er samdbiog-
ur, sem er sem næst 800 metra
breiður og tveggja km langur
og gnæfir að jafnaði um 20 m
yfir samidslétitumia í krimg.
Hæsti toppurinn er þó aðeins
rúmlega 40 m yfir sjávarmál.
Vestur af sandhólnum liggur
sandbeitL sem í þurrviðrartíð er
eins kiomar a'ðfuiltiniiinigisleið fyrir
samidinm til hæðarininiar, em í
votviðrum myndast þarma
grunnar tjarnir.
Vestanvindurinn hefur löng-
um verið einm langræknasti ó-
vinur Vendilbúa. Af hans völd-
um hallast öll tré á bersvæði
til austurs, og það er hann, sem
refcur Rábjærg Miiie á umdan
sér 8—10 m á ári — nær aust-
urströndinni. Þetta er friðlýst
land, en nú er svo komið, að
það ógnar ræfcbarjörðinni aust-
anvið, og er mikið rætt um að
stöðva feril þessa vágests.
Við geniguim upp á herðakamb
ófreskj'unnar, og fannst mér
það í ætrt við lygiisögu, a’ð silák
eyðimörfc skyldi finmast í þvísia
iamdi: giulhvírtur, fímigierður
sandur fauk og fyllti augu og
nef ef nokkuð golaði. Sem bet-
ur fór hafði rigmt fyrr um dag-
inn, svo ekki bar eins á fok-
inu. Þarna var útsýni góð yfir
gróna samdhóla og heiðar, grasi
vaxin daladrög, vötn og býli,
sundurgreind af skjólbeltum,
sem víða haifa verið ræfctuð til
varnar sandfokinu, meðan verið
var að græða heiðar og hólia.
Næisrtum fremst á Skaganum
er samnefndur bær, Skagen.
Reyndar eru það tveir bæir,
sam í diagfegu taili ganigia unidir
einu nafni. Skagen er við Katte
gat, en Gamimel-Skagen við
Skagerak. Þarna eru bað-
strendur beggja vegna. Sand-
fjaran teygir sig svo langt sem
auga eygir, eiruda baðlif þanna
mikið á sumrin og vanalega
hægt að finna sér skjól við
ammiað Iwort hafið.
Dagurimm, meðan við vorum
þarna sitödd, var kaldranaleg-
ur, regnhryðjur gengu yfir,
mikið skýfar og sólar naut ekki
fyrr en undir kvöldið. Við ók-
um gegmium bæiinm. Þar er lítið
um háreistar byggingar, en á-
berandi mikið af gulum húsum,
þau gefa sólarsvip á grátt,
gróðurlliitið umttwerfi mie'ö svairr-
andi hafið til beggja handa. f
sambandi við litinn sagði Jó-
haminies mér, að þama í ná-
grenninu væri talað um „S'kaga
gult“ sem ákveðið tilbrigði lit-
rófsins!
Fremst úr Skaganum gengur
FramihiaJid á blls. 11.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. áigúsrt 1969