Lesbók Morgunblaðsins - 17.08.1969, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 17.08.1969, Blaðsíða 11
miaimnil með kölPun, eíi í J>ví orði er fóílig- ið meira en svo, að fara ætti með það í gáleysi og 'hégómlega. Jón skrifar Páli Melsteð 29. júní 1840: „Merkilegasta fregnin er samt, að Kristján áttundi gaf oss ísilieinidiinigiuim von um fuiiitrúaiþimg heiima. — Nú er tíð til að vakna oig bena sig að tatoa á mótii eiinis oig menn, ef mienn vilja etoki liggja í dái til eilífðar." Hon- um hefur þetta vor, þegar boðskapur konungs kom svo óvænt og skyndilega, orðið ljóst allt í senn, brýn þörf ís- lendinga á foruistu, ef tækifærisinis skyldi neyta, að þarna var Skylda hanis við ættjörðina, hann var fær um að tak- ast forustuna á hendur — og enginn annar. Jón sezt upp í rúminiu og semur fyristu póliitóstou ritsmíð sína, P.C. Kniudt- zon contra „Island og dets Handel", sem bii-tist í Kjöbenhavnsposten 9.—21. júní 1840. Svo er að sjá af einni neðan- málsgrein við fyrri hluta þessarar rit- gjörðar sem Jón hafi verið byrjaður á hesmi, áðiur en tooeiuragur biirti boðatoap simn. Samrt hygg eg frieomur, að lofsyrð- in um koruumg í meginmálinu, þar sem látin er uppi sú von, að minningin um srtjórn hans verði ógleymanleig og dýr- mæt í sögu íslandis, sé rituð eftir 20. maí og Jóni hafi þótt betur fara á því að gera ekki of bert, að hann hafi ekki fyrr farið að hugsa Knudtzon þegjandi þörfina. Anniars gat Jón ekki valið sér hyggilegar efnið í þessa fyrstu grein sína, því að treysta mátti á óvinsældir kaupmanna, og vinir Tómasar Sæmunds- soniar, sem voru ekki allir jafnmiklir vinir Jónis, hlutu að virða við hann að taka svari Tómasar, sem af ýmsum ástæð um gat ekki svarað sjálf'ur. — En af framlhaldiniu á ferli Jóns er það skemmst að segja, að hanm fylgdi þessari grein eftir með annarri, uim fullt verzlunar- frelsi, sem birtist í sama Hafnarblaði í ágúst, — gekk í hið nýstofnað'a Fjölnis- félag uim hauistið, sagði sig úr því 9. febrúar 1841 og hafði 1. ár Nýrra fé- lagsrita tilbúið að sendia með vorskip- um til íslands. Upp frá því orkar ekki tvímælis, að Jón Sigurðsson er leið- toginn í íslanzkum þjóðmálum alla tið, meðian hans naut við. í ummæium Brynj- óllfs PétiuTisisiooar um Jón (í brófi frá 1843) eru mikil sannindi: „Það er ein- uingis til að geta verið floikfcsforingi, að hann vill akki samlaigast O'kkur" (þ.e. Fjölnismönniuim) — þótt einungis sé of- mælt. Jón vis'si, að hann átti að ráða, það væri öltam fyrix beztu, — enda við- urtoenndi eniginn það síðar drenigilegar en Brynjólfur, bæði í orði og verki. Köliluin er steypa, þeigar aQilir kraftar persóruuninar, vit, vilji og tilfinningar, beinast að sarna marki. Maðuiriinn með toöliuin ihllýtuii’ situndum að láta tiiiliiit til annarra víkja fyrir megintakmiarkimu og ekki síður tillitið til einkalífs sinis. Áður en Jón Sigurðsson fór til Hafn- ar, var banin heitbundinn Inigibjörgu, dóttur Einars föðurbróður síns. Húnvar mærfellt sjö árum eldri, og má gera ráð fyrir, að þessi þroskaða Reykjaví'kur- stúltoa hafi ráðið meira um trúlofunina en átján vetra sveitapiltur, eins og Jón var fyrsta árið eftir stúdentspróf, er hann dvaldisí á heimili Einars. Það er og víst, að Ingibjörg dáði hann og unni homum af öllum huig og hjarta. Um til- finningar Jóns er allt ókunnara. Svo er sagt, að Eimar hafi sett Jóni það gtoillyrði ráðiaihagsiinis, að hann lyki háskólaprófi, áður en hann kvæntist. Niðurstaðan varð, að Jón tók ekkert próf og Ingibjörg sat í festum tólf ár, eftir að Jón fór til Hafnar. Skrítilegur hálfkæringur er í bréfi hans til Jóns Péturssonar frá 1843, þar sem hann hendir gaman að hlutskipti hinna próf- lausu: „Við eiguirn miklu örðugra en þið, sem ekki þurfið nema að sigla beggja Skauta byr, þegar þið eruð orðnir kandidatar, og skrúfa stelpur rétt í hægðum ykkar, þar sem við verðum að hafa allar klær úti og dugir þó ekki!“ Nærri má geta, að tólf árin hafa reynt á þolinmæði Imgibjargar. „Hún er einmana — og hefur ekkert að gjöra nema bíða“, segir síra Ólafur bróðir hennar í bréfi til Jóns haiustið 1839, — og liðu þó enn sex ár þaðan til heimkomu Jóns. Síra Helgi Thordersen, sem gaf þau saman 1845, lofar Jón í hjómavígsluræðunni fyrir trygglyndi hans, en þykir ekki orð gerandi á tryggð Ingibjargar! Ekkert er eðlilegra en þetta hafi orðið Jóni erfitt umhugs- unarefnd sumarið 1840. Eims og honum var að vonum illa við sögumar um sjúk- dóm sinn, mátti hann vera viss um, að þær mögniuðust, .ef bann brygði heiti við ImgibjÖT'gu, hann hlyti af því al- mennt ámæli og þungan huig nánustu vandamanna hennar. Því má aldrei gleyma, að barátta Jóns var ekki háð við Dani eina, heldur eklki síður við deyfð og sundurlyndi fslendinga, öf- und þeirra og meinfýsi. Þar var við nóg að etja, þótt sneitt væri eftir föng- um hjá því að gefa á sér persómulega höggstaði. Um tillhugalíf Ingibjargar og Jóns má benda á eitt vitni, sem talar sínu máli, þótt þögult sé. Jón var svo geym- inn á öll plöigg, prentuð sem skrifuð, að lá við ástríðu. Er ekki laust við, að gruna megi, þegar hann varðveitir t.a.m. boðskort og því uim líkt, að hann sé að búa í hendiur ævisöguritara sín- um! En írá þessari hirðuisemi er samt sú undantekning, að ekki er tangur né tetur til af þeim bréfuim, sem hafa hlot- ið að fara á milli þeirra Ingibjargar þau tólf ár, er þau voru hvort í síniu landi. Að vísu má skilja, að hvorugt þeirra hafi kært sig um að láta ómild augu skyggnast í einkamál sín. En samt hefur verið enn gildari ástæða til þess, ef bréfin hafa sýnt tregðu Jóns að kvænast Ingibjörgu og jafnvel tilmæli hanis um að fá heit sitt gefið eftir. Þó að orð hafi farið af því, að Jón haíi gengið í augu kvenna, hann tali sjálfur í spaugi um að „hafa úti allar klær“ og gizkað hafi verið á ugg Ingi- bjargar um festarmálin, er enginn orða- sveimur, sem hendur verða festar á, um kynni Jóns af öðrum konum. Samt kann að vera um þetta ein heimild, sem er þó ekki sjálf nema óráðin og sennilega óræð gáta. Tvær merkistoomu'r, frú Augiusrta Svendsen og Louise dóttir hennar, sem seinna giftist Birni Jenssyni, bróðursyni Jóns, voru vi'ðlsrtaddar m,iinininigarat!hiöíEn- inia í Gamiisomskiirkju 13. deseimber 1879, eins og allir aðrir íslendingar í Kaup- mannahöfn. Þær sögðu svo frá, að í kirkjuinia heifði komið koima, ein síns liðs, í hærra lagi, tíguleg í framgöngu, sorg- arbúin og með svo þétta svarta slæðu, að andlitsdrættir urðu ekki greindir. Hún tók sér sæti framarlega í kirkjunni, og þegar athöfndn byrjaði, setti að henni óviðráðanlegan ekka. Enginn fslending- anina bar toeninisil á hama. Frá þesisu sögðu þær mæðgur meðal arunarra Arndísi, dóttur frú Louise, og Ólöfu konu minni, sem var heimaganguir hjá fjölskyldu Björns föðurbróður síns. Þær muna þetta mjög nákvæmlega, því að þeim þótti það nógu spentiandi til þess að láta segja sér það aftur og aftur. Mér finnst rétt að festa þetta á blað, áður en það fer fleiri manna á milli. Þær mæðgurnar létu sór til hugar koma, að ástir hefðu verið millli Jóms Sigurðissonar og þeiss- arar komu um það bil, er hann hefði verið orðinn Ingibjörgu mjöig afhuga. En í þá eyðu má yrkja með ýmsu móti. ★ ★ ★ Ekítoi gemig eig þass diuiinn, að fram- arnitað spjall verði innan um vísinda- legar ritgerðir eins og leirker meðal eir- keria, — oig því aðeiinis hief eg borið þaö fraim, að eg vedit þiggjamdia bótoariinmiar gamansaman og etoki laiusan við efa- girni á sumt, sem talið er óræ'k sann- indi. Samt finnst mér ekki úr vegi, í uppbótar eða yfirbótar skyni, að láta þessu hjiali mínu fylgja Ijósmynd þá, sem hér er prentuð í fyrsta sinn. Svo er sagt, að ljósmyndix geti ekki logið, og er það betri ■ vitnisburður en flest- um öðruim heimildum verður gefinn. Og eg get ilártið sem þessi hieimiild sé upp- görtvuð af mér oig, eg virti eikfci tól þeiss „að neinin hatfi fumidið hiania áður“! Af Jóni Sigurðssyni eru til fleiri mynidir en miofcitoiiriuim íslemdiinigi jáfin- gömlum honum eða eldri, ein höggmynd, þrjú málverk og margar ljósmyndir. Er þá nokkuð sérstakt að græða á einmi í viðbót? Ljósmyndir má, eins og margar aðrar heimildir, lesa með ýmsu móti, og getur þá enginn selt einkaskilning sinn dýr- ara en hann var keyptur. Mér hefur farið svo om þessa mynid, sem eg heí átt í rneira en tuttugu ár, að af henni hef eg kynmzt Jóni öðnu vísi en eig hetfði annars gert. í sem fæstum orðum gæti eg lýst þessu svo, að á ö'ðrum toumn- ustu myndum af honum fullorðnum sé hann frem'ur foringinn, öruggur, jafn- vel dálítið sjálfumglaður og sigur- stranglegur, — á þessari mynd sé hann eingömgu mannlegur. Þetta verður hver, sem mymdina skoðar, að sjá fyrir sjálf- an sig. Síðan getur hamn spurt, hvort hún komi heim við fyrri hugmyndir hans um forsetamn. Eftir því sem næst verður komizt, hef- ur ekki verið til nema eitt eintak af þessari mynd fram undir miðja 20. öld. Það hefur átt Sigurður Jónsson, systur- somur Jóns og fóstursonur, síðan ekkja hams, Guðlaug Jensdóttir, og loks syst- kin hennar, Ingibjörg og Þórður. Eftir því eintaki eru aðrar þær myndir tekn- ar, sem uim er vitað. Hvers vegna gaf Jón þessa mynd, sem •er svo ágætlega tekin, síður en aðrar vinum símum og jafnvel námasta frænd- fólki? Er það eimber tilviljun, að því ei líkast sem hún hafi verið „falin“, ekki verið iátim út aif heimdlinu? Árið 1850, þegar kom til orða, að Jón Sigurðsson tækist á hendur stjórn Lærða skólan,s, segir hamn í bréfi til Gísla Hjálmiarssomar, að hanm geti vel unað því að „njóta af gamla málshættinum, að fjörður sé milli frsenda — því fara miuimdi fljótt af mór gyllingin, þeigar eg væri setztiur að sem rtktor, — etf eg værá meira mengaður við daglagt slabb og quiereiias þeiraia Bejdcvílkimiga." Jóin talar hér í spaugi um ,gyllingu‘, en mestu skipti fyrir hann sem leiðtoga að láta engan bilbuig á sér finma. Pétux Péturs- iíon lýsir þessu því bertur í ræðu simni rfð jarðarför hans sem biskup sjálfur hafði srtundum verið lítiltrúaðri í barátt- unni: „Þótt aðrir guiggnuðu, lét hann eteki 'huigfialllaistf; þó aðrir hjöínfiuðu und- an, stóð hann fastur fyrir, — og reynsl- an sýndi, að fyrir þreklyndi hans varð hirm óhenrtugi tími einatt til að hrinda máluruuim áfram“. Þessi ljósmynd er að öllum líkindum tekin skömmu eftir þjóð- fundimn, sem hafði valdið svo miklum vunbrigðum, að ekki var annað sjáan- legt firamiundan en langt, þreytandi og igagnslaust þóf. Eif Jóni heifiur fiumdizit svipur sinm á myndinni of innhverfur, huigsiainidi ©ða jiaitavel 'álhyiggjuisamliegur, gat það verið ærin ástæða til þess að flíka heirnni efcki að þarflausu. Ferðasögubrot Fnamhallid aí bls. 4. sandrimi sem heitir Grenen (Greimiin) ekiki ósvipaðuir fimigr- inum á fílsrana. Viið ótoum að veitiragalhúsiiniu Greimimnii, sem rís úr sainidlbeð'jiunmi á mótum fimigiurs og rania. Vi’ð sártum þiamnia um srtumd cng hiomfðum á srtaðinm, „þar sem hötfiin og himiiimmmn mærtais;t“, eins og þeiir segja þarna. Við sáum fólk vera að baksa lengsrt fnamimi á oddam- um, oig hvírtt Döður hiafamma rtvegg'jia stoótf yfiir sain/dinm. Stór, raiuið dnátitairvél vair í förum þarna fram á oddanm og dró vagn með iþá ferðaliamiga, er síð- ur vildu þreyrta fóit siinm á því 'að vaða gljúpiam siainidimm. Dráttarvélin ásamt vagni átti sér nafin: Sandormurinm. Mue hann vera með arthafnasamiari möfinium sáiniuim, Iþeigiair baðbiminm stendur sem hæst, en þá er ferðamannastfraumur hér mikill og má heyra fjölda tungumála og ótal manngerðir og múnder- ingar dkreyta ströndina. Bylgjusog og stnaumrastir leika gjarma um Grenen. Þar úti fyrir eru mörig rif og blind- sker, sem eru hættfuleg sæfar- endum. Em um lamiga tfð hetfiur verið viti á Skaigem, því þar vair fynsiti viitiiinm í Dammörku reistur. Það var Friðrik kóng- ur ainnar siem átti hieiðuriinm atf 'því framrtaki 1564. Var það svo- nefndur „vippefyr“. Hann var emd'urbyggður af Rótaryfélöig- um í siíma uipphiatflliagu mynid 1956. Þetta er allllhá timb- urgrind mieð þvertré á toppn- um. Þar er fyrirkomið mitolu glóðartoeri hangandi úr öðrum enda þvertrésins, en snúra ligg ur til jarðar úr hinu-m. Bæði var hægt að láta kerið hækka og iæiktoa og sveifla því finam og aftur. Framiumdan er fjölfarin sigl- ingaleið, og segja má að skip séu sífellt í sjómimiáli, enda hafa stærri og fuillkomnari vitar ver- ið byggðiir síðam. Sá ynigisiti er þó rúmlega bundrað ára gam- a/1'1, kei'Luiiagaður turn, 46 m hár. — Er við höfðum hresst okk- ur á veitinigastaðnum Grenen gengum við nototour skref fram sandbeðjuma, sem er þar sums staðar lyngi vaxin. Og þar lokast hrinigurinm af einskærri hendimgu, og ég kem aftur að upphafi þessa greinarstúfs. Hæisit í útfniuim sianidhiól er grötf Holgers Drachmanns, umigirt lágvöxniu kræklóttu kjarri. Hér kaus hiann sér legstað, þar sem ýifluir stórmisinis igart þotiið í eyrum og löðuir tveggja hafa skóf srtröndima. Hann var trúr sjálfum sér, gamli maðuirinn, — frjálshuga og fór engar al- mianm'aslóðir. ó Skagen sé að stofni til gamall bær, hefur gengið á ýmsu með vöxt hans og við- gang. Hann hefur kaupstaðar- réttindi allt frá 1411, en þró- um hamis heifiuir lömigum hiimdrazt af sandfoki og sjávargangi. í raun réttri var það ekki fyrr em upp úr 1870, þagar Hioliger Dradhmann og málararnir Mic- hael Anoher, P.S. Kröyer og fleiri „uppgötvuðu" Stoagann, að hann varð einn kunnasti og fjölsóttasti ferðamannabær Danmertour. Þeir fundu og kynntu hið sérsitæða, sem þarna var að finna, og 1879 var stofnuð þar einis kioniar lisrtamianniamýieinda, sem kurnn er í liiistisogu Dama- veldis og Norðurlanda. Ancher var hinn leiðandi kraftiur, og auðugt og glæsilegt listamanna- iíf seitrti marte sitt á þenmian út- skaga. Um daga var setið og staðið við málaratrönur á hin- um ýmsu vinmustöðum. Þessir teariair dirutoku í sig áhrií um- hverfisins, sands og hafa og festu á léreft. Á kvöldin og við hátóðtog tiæfcitfæiri toamu þeir saman á Bröndums Hótel. Þar eru enm í daig þetoktar mymdir þessara snillinga á veggjum. Og Di-adhmianm undi þessu sam- neyti vel, og skrifaði niður þau áhrif, sem hinir túltouðú með blýanti og pensli. Nú er þessi listamannahópur horfinn sýnuim, en Skagen geym ir rítauiegar minjar um dvöl hams í liistaisiafni bæjarins, sem er eitt hið stærsta sinnar teg- uindar í Danimörku, — oig þama er ein.nig sérstakt Drachmianna- safn, aiuik stór.s mdnjasafnis horf- innar sögu. Pyrir einlhverja undarlega glettni örlaganna rakst ég á tvo minninigarsteina um eitt höf- uðstoáilid Damia — sinrn á hvoru landshorni. Það bemti mér á hve heimurinm gertur verið MtiiH, oig í hiuga mér geymi ég mynd þasisa Stoeggj aða Mtfstoöminuðar og þessara tveggja litlu sjávar- plássa, — broshýra mynd, þótt sveljandi stormur mætti mér á báðurn stöðum. 17. áigúat 1969_______________________________________________ LESBÓK MORGUNBLAÐSINS \\

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.