Lesbók Morgunblaðsins - 17.08.1969, Blaðsíða 7

Hvalstöð á matartíma.
enn við sama heygarðshorniðj
þegar hann segir henni ástæð-
una íyvir því að hann valdi
Byron sem einn aðalpennavin
ferðarinnar.
Aðeins einu sinni hefurhann
næstum gleymt Wordsworth og
óbeit sinni á því að upphefja og
lofsyngja Móður Náttúru. í
fyrsta versi ljóðabréfsins til R.
H.S. Crossmann, Esq. hrífst
hann af stórkostlegu útsýni á
söguslóðum Njálu. Hann byrj-
ar kvæðið með rómantískum til-
þrifum:
A glacier brilliant in the
heights of summer
Feeding a putty-coloured
river: a field,
A countryside collected in a
field
To appreciate or try its
strength;
Two flags twitter at the
entrance gates.
(bls. 89)
En — þetta er allt og sumt.
í öðru versi eru það forvitin
börn í hlaðvarpanum, sem
draga að sér athygli hans því
að þau vilja komast að raun
um hvort ókunnugi maðurinn sé
annað og meira en draugur. Og
jafnvel þótt atburðir Njáiu
standi honuim ljóslifandi fyrir
sjónum truflast hugur hans sí-
fellt af nútíðinni, sem er al-
gjör andstæða hugmyndarinn-
ar:
The wraps of cellophane
tom off
From cigarettes flit through
the glass
Like glittering butterflies,
I must see all.
(bls. 90)
Sé fyrsita vísian eikiki teikin
með eru athugasemdir hans um
náttúruna allar á einn veg.
Náttúrulýsingarnar eru enn
ítarlegri í óbundnu máli. Til
konu sinnar skrifar hann:
— Ég hef verið á Þingvöllum
þar sem fegurðarlager lands-
inis er og þar er vissulega
reglulega snoturt, en hóteiið
er troðfullt af fyllibyttum á
hverju kvöldi. Mjög falleg
stúlka kölluð Toppy, bað
mig að hringja til sín, þegar
ég kæmi aftur.
(bls. 108)
Á Hólum dvelst hann í um
það bil einn dag og veit hreint
ekki hvað hann á að ger® af sér
meðan hann bíður eftir rút-
unni: — „Fór í rtiðtúr í morg-
un og flæktist um eftir hádegi.
Útsýnið af kamrinum er dá-
samlegt."
Tólfti kafiinn er ábyggilega
skrifaður af Auden vegna þess
að stíllinn, tónninn og umtals-
efnin eru mjö.g i anda þeirra
bréfa, sem hann skrifar öðrum
eins og t.d. konu sinni. Þetta
er sniðug blanda athugasemda
um ferðalagið — bugsiana,
áhrifa, óþæginda Hann tekur
sér gerfi kvenmanns, sem ferð-
ast á hestum mtð stúlknahóp.
Þetta hlýtur að vena ferðin,
sem hann nefnir í síðustu hend
iinguim þriðja hliuta bréfsimis til
Byrons. Auden er þá Hetty,
sem skrifar til Nancy og Mai-
sie er sjálfsagt Louis Mac-
Neice. Ferðin er óslitin röð ó-
þægilegra daga og nátta í tjöld
um og lekum kofum, í rigningu,
án kaffis, etandi Hángikýll
(hangikjöt), eða dósakjöt.
Regluleg Wordsworth-ferð
loksins:
— Við eruim að fara í kring-
um eitthvað, stm kallað er
Langjöbull. Ef þig langar til
að bena orðið rétt fram verð-
urðu að hreyfa munninn til
baggja hliða samtímis, draga
tunguna inn fyrir úfinn og
biðja til heilags Davíðs af
Wales. Lang þýðir long og
jöhull þýðir glacier, uppörv
andi finnst þér ekki? Hvers
vegna við erum að þessu er
mér ailveg huilið oig eif það
er nauðsynlegt — HVERS
VEGNA, Ó HVERS VEGNA
á þennan hátt?
(bls. 154—5)
,,Hún“ er ekkert hrifin af
fossum og „hana“ langar til að
vita hvað er svo merkilegt við
þá. Um Gullfoss:
— Um morguninn meðan hin-
ar fóru að horfa á regnboga-
úðann frá Gullfossi gerðumst
við Maisie félagsskítur í
fyrsta sinn og læddumst .inn
í kofann, sem sér flökkurum
fyrir fæðu og fengum þar
ágætis kaffi.
(bls. 162)
Seinna eru þær við Hvítanes,
Hvítá og Langjökul og er sá
staður jafnan talinn hvað
magnaðastur fyrir ferðamanna-
strauminn:
— Þetta landssvæði væri
vissulega tilvalinn staður fyr
ir Helvíti. Það minnir mig á
myndskreytingu Gustave
Doré á Inferno. Mosinn, sem
hylur allt minnir á rústir og
maður sér fyrir sér sálir
spilltra heimspekinga með
mosavaxin skegg sitjandi
hér og hvar á hvössum stein-
um þar sem þeir iðrast
falskra loforða sinna.
(bls. 164)
Auden er vissulega í essinu
sínu yfir því að geta verið nap-
ur og háðskur hvað varðar
hluti, sem allir hafa komið sér
saman um að lofa og prísa. Sam
ferðarfólk hans er yfir sig
hrifið af því að ferðast á svo-
til óþekktum slóðum. Hann, eða
réttara sagt hún, segir: „Á
miðju íslandi ei aðeins um
þrenns konar landslag að ræða
— Grjót, Meira Grjót og Ek'k-
ert Nema Grjót.“ Jafnvel Þing-
vellir, sem hann þó þekkir úr
Sögunum koma honum ekki úr
jafnvægi:
— Þingvellir heitir sá staður
þar sem áður var the Thing,
en það er nafn á því, sem
við kölluim parliament og fyr
irtaksnafn, finnst þér ekki?
Það er SÖGUSTAÐURINN.
Ekki svo að skilja, að þar
sé nokkuð að sjá nema jarð-
fræði, en það er skemmtileg
jarðfræði — sprungur og svo
leiðis.
(bls. 187)
En það, sem bætir upp alla
þessa jarðfræði og er eins kon-
ar hámark ferðarinnar (af því
að hainn hefur áhyggjur af þvi
að geta ekki lýst því nógu vel)
er — hvalur:
— Ég vildi óska þess, að ég
gæti lýst hlutunum vel,
vegna þess að fallegasta
skepnan, sem ég 'hef nokk
urn tíma séð er hvalur. Hann
sameinar töfra þess, sem er
lifandi, stórkostlegt og fín-
legt og starfræna fegurð nú-
tíma tækni. Sjötíu tonna hval
ur lá á dráttarbrautinni eins
og risavaxin og virðuleg her-
togafrú, sem var að búa sig
undir dansleik. Að sjá hann
rifinn í sundur með gufu-
vindum og krönum nægir til
að gera mann að jurtaætu
það, sem eftir er æfinnar.
(bls. 147)
Eins og náttúrulýsinigar
Audens og „áhugi“ hans á
landslagi sýna kom hann ekld
til íslands til þess að skoðia
fjöll og fossa. Aðalerindi hans
var að kynnast íbúum þessa
lands og hvað þá kynningu
snertir eru athugasemdir hans
ekki öfgafullar og hirðuleysis-
legar heldur marghliða og
gaumgæfilegar. Áhugi hans
beindist að fólkinu sjálfu og
hann var mjög næmur og glögg
ur athugandi þeirrar menning-
ar, sem það bjó við. Þegar
hann kom hingað til landsins
voru hugmyndir hans um ís-
lendinga samtíðarinnar mjög ó-
ljósar. Hann hefur heyrt því
fleygt, að hér sé kímnigáfan af
mjög skornum skammti og þesis
vegna tekur hann með sér
slangur af enskum bókmenntum.
Þekking hans á persónum ís-
lendingasagna veldur þvi, að
hann gerir samanburð á kyn-
slóðum, sem varla er hægt að
búast við að eigi nokbuð sam-
eiginlegt annað en jörðina sem
þær ganga á. í bréfi til konu
sinnar segir hann:
— Ég sendi þér sdtt af hverju,
sem þér kann að þykja gam-
an að. Ævintýrið, sem ég
rakst hér á aftur var uppá-
baldssagar. mín, þegar égvar
lítill og pabbi las hana oft
fyrir mig. Hefði ég ekki
. þekkt þessa sögu býst ég
ekki við, að ég væri hér nú.
(bls. 148)
Sagan er um tröllskessuna
Gellivör, sem varð honum að
litlu liði til að skilja íslend-
ing samtíðarinnai þótt hún sé
frumstæð í háttum sínum. En
Auden beitti eigin aðferðum
við að skoða þjóðarsálina og
þær aðferðir nægðu honum til
þess að mynda sér skoðun um
þjóðina og menningu hennar.
Fyrsta athugun hans var hvað
samtímiahöfundar og skáld
hefðu fyrir stafni. Hann komst
að þeirri niðurstöðu, að ís-
lenzkur skáldskapur fylgdi
ennþá rómantísku stefnunni,
enginin „núlíma“ skóildisfkapur og
hann setur fram dæmi um það
hve staðnað ljóðformið hafi ver
ið. Allir kunna að setja saman
góðar vísur og það má lesa á
milli línanna, að stöðnumin sé
hér að verki. Þetta er orðdnn
jafn hversdagslegur hlutur og
að bursta í sér tennurnar og
lesa morgunblöðin. fslenzku
rithöfundarnir skrifa, segir
hann, um eigið land, tilfinn-
ingalíf bænda og fiskimanna og
baráttu þeirra við náttúruöfl-
in. Þeir gera fátt annað en
endurtaka sjálfa sig í bók-
menntum. Auden tefhr fram at-
hugasemd, sem annar ferðalang
ur á undan 'honum hefur um
þetta að segja:
— Þau þögðu í nokkrar mín-
útur, svo byrjuðu þau að
hvísla hvert að öðru, „Hún
skrifar. Hún skrifar." —
Pfeiffer (Sheaves from Saga
land).
(bls. 70)
Bókmenntirnar eru þó
kannski ekki alveg eins illa á
vegi staddar og þetta virðiist
benda til því að þriðji ferða-
langurinn segir urn Pfeiffer:
(Lygari: eða Miles um Pfeiff-
er)
— Þegar hún ekki vísvitandi
segir hrein ósannindi, eru til
gátur hennar urn þessi lands-
svæði, sem hún hefur ekki
heirnsótt — en segist þó hafa
komið til — vitni þess, að
hún er lélegur tiigátu-
smiðlur.“ — Miles.
(bls. 73)
Með þessu virðist Auden vera
að segja: Til hvers eru eigin-
lega ferðabækiur7 Samt sem áð-
ur heldur hann áfram af fullri
alvöru að rannsaka menningu
fslendinga. Aðrar listgreinar
eru ekki betur á vegi staddar:
„Mín eigin reynsla segir mér
ekki mikið ennþá. Hér er eng-
in byggingalist og stytturnar á
almannafæri eru flestar róman
tískar Víkingamyndir." Þetta
segir hann í bréfi til konu sinn-
ar og seinna: „Á síðustu 15 ár-
um eða svo hefur risið hér þó
noiktkur hópur íslenzkra list-
málara og verk þeirra blasa
við á öllurn veitingastöðum,
skólurn og opinberum bygging-
um. Ég hef séð nokkur höfuð
eftir mann, sem heitir Kjarval
og mér fundust þau góð, eina
eða tvær landslagsmyndir eft-
ir ónefnda höfunda og and-
litsmynd, sem bóndi nokkur
gerði aif mó'ðuir sisnini, en Cé-
zanne hefur ekki haft góð á-
hrif á þá.“ Hið sama er að
sagja um tónlistina og bók-
menntirnar: „Því miður er tón-
listin næstum því alltaf sú
sama, sálmalagabókin og söng-
lagabókin með Gaudeamus-lög-
um, öll fnekar pom po pom
pom.“ Og ekki batnar það, þeg-
ar Hetty leggur orð í belg um
islenzka list:
— í Reykjavík er aðeins
einn merkilegui hlutur og það
er höggmyndasafn eftir
mann, sem heitir Einar Jóns-
son. Verstu höggmyndir, sem
ég hef nokkurn tíma á æfi
minni séð, og þá er mikið
sagt. Fyrst og fremst eru nú
myndirnar úr gipsi og þú
veizt hvað gips verður ógeðs-
legt, í öðru lagi eru þær all-
ar, eða næstum allar, RISA-
STÓRAR, í þriðja lagi eru
þær táknrænar Og táknin,
mín kæra, eru svona eins og
þeir notuðu í Akademíunni
áður en einhver gerði upp-
steyt, eða voru það aflieiðing-
ar stríðsins? Þú veizt — Tím
inn dregur stígvélin af Ei-
lífðinni með annarri hend-
inni meðan hann ýtir úlfisn-
um burt með hinni.
Og Hetty hefur ýmislegt
fleira til málanna að leggja um
íslenzka menningu. Botninn
slær hún í mál sitt með því að
lýsa því atriði, sem fer hvað
mest í taugarnar á ferðamanni,
en það er MATURINN. fs-
lenzk miatargerð fer svo í taug-
arnar á Auden, eð hann lýsir
henni æ ofan í æ Látum það
vera þótt listin sé frumstæð, fs-
lendingar kunna ekki að búa
til mat! í Wordsworth-ferðalag
inu kringum Langjökul niður í
Borgarfjörð verður hann að
draga fram lífið á hangikjöti,
harðfiski og kindakjöti í dós-
um og þetta finnst honum allt
vera mesta óæti og þegar hann
kemur, eftir allar þrengingarn-
ar, að Kalmannstungu segir
hann, þ.e.a.s. Hetty: „Þegar Is-
lendingar leggja sig hvað mest
fram setja þeir brilljantín í
súpuna, eða baneitra hana með
möndlum ... “ En til þess að
sýna, að staðurinn sé ekki al-
gjörlega menningarsnauður er
frásögn Hetty af heimsókninni
á geðveikrahælið að Kleppi:
— Dr. Sveinsson (læknir
hælisins) talaði þó ekki neitt
um spíritisma, en okkur duld
ist ekiki hin ástiíða hans, sem
er latíima. Hann er vanur að
slá yfir í latínu i miðju sam-
tali, en það kom dálítið flatt
upp á okkur Maisie, því að
kunnátta okkar í klassískum
fræðum er hreint og beint
farin að ryðga eins og sagt
er ... Það er þó geysilega
áhrifamikið, þegar Dr. S.
snýr sér allt í einu að manni
við kaffiborðið og segir af
miklum skaphita: „Juppiter
iratus buccas inflat“ eða
„Multae sunt viae ingeni
huimani.“
Þetta er þá sú mynd, sem
Auden fær af íslenzkri menn-
ingu árgerð 1936. Engan skyldi
undra þótt hann yrði ekki yfir
sig hrifinn. En ef til vill er
þetta ekki svo slæmt, þegar
þess er gætt, að ástandið á
meginlandi Evrópu var lítið
skárra. í bréfinu til Byrons
rekur hann þó nokkuð ítarlega
listþróunina í Evrópu þar sem
allir eru svo uppteknir af því
að græða peninga eða svelta,
að þeir hafa engan tima til
þess að njóta listar. En á meg-
inlandinu eru þó ýmsir hlutir,
sem ísland getur ekki státað af.
Auden kýs heldur stórkostlegt
byggiingalistaverk en eldfjall
— hann nefnir það ekki að hafa
Framihialid á bls. 13.
17. áigúst 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7