Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1969, Qupperneq 12

5VONA
VAR
LÍFIÐ
Þegar sr. Jón Torfason sótti
frá Stóru-Völlum á Landi að
Felli í Mýrdal sendi sr. Guð-
mundur bróði hans honum
þessa stöku:
Flyttu þig að Felli í vor
faðu strax að byggja.
Óska ég að öll þín spor
að auðnu gjöri liggja.
Sr. Jón hafði þá verið 10 ár
á Stóru-Völlum og byggt þar
svo vel upp, að það þótti með
reisulegustu prestssetrum í
Rangárþingi. — — — En það
átti ekki fyrir sr. Jóni Torfa-
syni að liggja, að gera Felli
sömu skil. Þegar hann hafði ver
ið prestur Mýrdælinga í tvö ár
ætlaði hann til Reykjavíkur í
kaupstaðarferð. Vinnumaður
hans var með lestina, en sjálf-
ur var prestur lausríðandi
ásamt dóttur Sinni, Ragnhildi,
sem þá var 16 ára. Þegar að
Þverá kom, var áin í miklum
vexti. Samt vildi sr. Jón ekki
snúa frá henni að óreyndu, en
svo slysalega vildi til, að hest-
urinn steyptist í kaf, líklega í
Kaupstaðarferð
frá Felli
sandbleytu. Þar drukknaði sr.
Jón, en Ragnhildur komst við
illan leik að Aur.aseli til að
segja frá tíðindum.
Eftirmaður Sr. Jóns í Sól-
heimaþingum var Gísli Thorar-
ensen frá Hraungerði. Hann
hafði verið sjö ár í Kaup-
mannahöfn við guðfræðinám,
en gaf sig meira að fagurfræði
og skáldskap og lauk ekki
prófi. Kona sr. Gísla var Ingi-
björg Melsteð, dóttir Páls amt-
manns. Veturinin áður en sr.
Gísli fór til brauðs síns voru
þau ungu hjónin í Hjálmholti
með Páli yngra, sem þá var sett
ur sýslumaður í fjarveru föð-
ur síns. „Sr. Gisli var einhver
skemmtilegasti maður, sem ég
hef kynnzt við“, segir Páll
Melsteð í Endurminningum sín-
um, „og er það satt, að það var
dauður maður, sem ekki hló að
honum, þegar hann vildi gam-
anið við hafa.“
Þessi eiginleiki húsbóndans,
ásamt mikilli gestrisni þeirra
hjóna, gerði það að verkum að
mjög var gestkvæmt á Felli í
tíð þeirra sr. Gísla og mad.
Ingibjargar. Búið þurfti því
margs við úr kaupstaðnum til
að fagna hinum mörgu gestum
og vissast að skrifa hjá sér út-
tektina áður en farið var að
heiman, ef ekkert átti að gleym
ast í ferðaösinni á Bakkanum.
Eitt vorið hafði sr. Gísli eft-
irfarandi minnisseðil með sér í
kaupstaðinn:
Pappír og blek og peoina og
lakk,
pipar, kamfóru og tóbakk,
járn, steðja, girði, gluggagler,
gott rauðvin, romm og engifer,
rúsinur, sveskjur, hamp og hör,
hundrað pund kaffi, krókapör.
Af þessu verður þörf mín sén
þegar ég finn hann
Thorgrímsen.
Nú kemur á eftir kona mín
og kaupir eitt anker brennivín,
ketil, silkiklút, sápu í þvott,
sex tallerka og næturpott,
kamba og greiður, klúta og
prjál
kaupir hún fyrir líf og sál.
Ég held, ef réði hugurinn,
’ún hirti sjálfan kaupmanninn.
HINN DULARFULLI
SNJÓMAÐUR
Frajmlbailid aí bls. 2.
ekki þax við sitja. Árið 1941
fann hann kjálkabeim úr risa-
vaxinni skepnu, með þremur
áföstum tönnuim. Þatta kjálka-
bein var úr hinum fræga Java-
m-anni. Sjö árum seinna fannst
gnægð tanna önliitlu mimni
ásamt kjálkabeini úr öðrum
apamanni í Suður-Afríku og er
sá einma þekktastur apamanna,
Paranthropus crassidens. Og
smiðsihöggið féll ári seinnia, er
grafin voru upp flest líkams-
feein þessa sama apamanns. Nú
kváðu ýrnsir stærð kjálka og
tanna enga sönnun fyrir stærð
heillar skepnu. En það vill svo
til, að þetta er þveröfugt. í
fiiestuim tilvikuim fylgja stórir
kjálkar stórum tönnum og stór
skrokkui- stórum kjálkum eins
og líka er eðlilegt. Svo, að með-
an ekkert sannar anmað verð-
um við að álíta, að þessir apa-
mern hafi verið risar vexti. Og
jafnvel þótt þeir hafi naft óeðli
lega stóra kjálka og ternnur
fallast flestir dýrafræðingar á
það, að skispmiam, sem átti tenm-
ur von Koenigswalds, hafi ekki
verið lægri en 240—300 sm. Get
um við kailað slíkan apamanm
anmað en risa?
L átum þetta nægja um
sporin og temnurnar að sinni.
En við höfðum fleira í hönd-
um, þar sem höfuðskeljamgr
voru. Árið 1954 gerðd stórblað-
ið Daily Mail leiðamgur út til
þess að rannsaka sögurnaj- um
snjómannimn, Þessum leiðangri
lániaðist ekki aö sjá smjó-
manninn né fi.nna apor hans,
em þsir fumdu annað merkilegt.
í Pangbocheklaustrinu fengu
þeir að sjá og skoða höfuðskel
og uppgötvuðu því næst aðra
yngri í Khumjung. Nok'kur hár
af Pangboeheskelimni voru
semd til rammsóknar. Allir, sem
skoðuðu þessar skelja,r féllust
á það, að engin brögð væru þar
í tafli. Hið sama varð ekki sagt
um þriðju skelina sem fannst í
hofinu Namche Bazar og
reyndist léleg fölsuin.
En hárin voru samt af saims
konar skepnu og hin. Árim
1959 og 60 rannsakaði japansk
ur leiðamigur skaljaimar og það
var þá, sem ég fékk færi á að
skoða hárin. Eina örugga leið-
in til að skera úr um það, af
hvaða skepnu einstök hár eru,
er að bema þau saimam við ömm-
ur. Þetta var giert, en ewgim.
slík fumduist nokkuns staðar.
Því slóigu ýmsir bví föstu, að
hárin væru alls ekki af höfði
heldu öðrum hluta likamans.
Nú var lega þeirra þannig, að
væru þau höfuðhár var aðeins
urn bláhvirfilinm að ræða. Þar,
sem vart kom önnur sfcepn.a til
greina mieð nógu stórt og rétt-
laga höfuð, ern stór mannapi
urðum við að álykta, að skelj-
amar og hárin væru uppruna-
leg en ekld fölsuð. Árið 1959
fékk Sir Edimund Hillary loks
Khumjuingskelina lánaða til
rannsóknar. Loks þá var hægt
að gangia úr skugga um hið
rétta í málinu. Ég skal gera
langa sögu stutta: eftir mikla
leit fanm ég dýr það, sem hár-
in voru af. Það var afar sjald-
gæf antílóputegund. Einungis
var eitt eintak til í dýragörð-
um Evrópu. En hár þessarar
skiepnu liggja allt öðmvísi.
Skýrimguna féfck ég firá Ivan
T. Sandierson. Hann sagði mér
frá aðferð, sem hanm hafði kom
izt að til að breyta legu hára.
Þai með var gátan ráðin: skelj-
arnar voru falsaðair. Þetta af-
sanmar samt alls ekíki tilveru
snjómannsins. Það, að við ger-
um nú „hlébarðaskimm“ úir næl-
onþráðuim, samnar ekki, að hlé-
barðinm sé ekki til, heldur
þveröfugt! Að auki munu tvær
skeljiamna ekki fiali9aða«r af
ásettu ráði, hieMutr stafa
frá ævaformuim heligileikjum
Búddamunka. Þrátt fyrir öll
mistök og hrakfarir í þessu
máli getuim við orðið dregið
upp nokkuð skýna mynd af
þessuim margumirædda apa-
mamni. Hann er tvífætling-
ur. Hæð hatns er frá 150 og
uppí 240 sentimetra, eftir aldiri,
kyni og aðstæðum. Hann hefst
við í klettabeituim við ofam-
mörk gróðurlínu Himialaja-
fjalília. Hann er illfeti og áOiút-
ut, hefuir langa handiieggi, flat
mótað andlit, hátt enni og hvirf
ill bams er ávalur niðuir til
hliðiamna. Hann er kafloðinm
nema í andliti og á fótleggjum.
Litur hans er ýmist dökkgulur
eða brúnm og alllt að svartur
á gömlum dýrum og stórum.
Einr.ig er feldurinn oft rauð-
ýrður. Snjómaðurinin er alæta.
Heilabú hans er álíka stórt og
mamnsins.
Allt firá því 1953, að skriður
komst fyrir alvöru á mál snjó-
mannsins hafa leiðangrar stöð-
uigt verið á ferðinmi að leita
hans. Enginn hefuir haft hisppm
ina með sér, en þó nokkrir séð
til ferða hans. Daily Mail leið-
anguinn ferðaðist þrískiptur í
fimmtán vikuir, en sá engam
snjómannimn. Skýring þesis er
sú, að ógerlegt er að fe<rðast
við svo mikið fjölmenni og
hlaðinn faramgri án þess að
raska öllu dýralífi á svæðinu.
Bezta aðferðin er líkast til sú
að seitj'ast uim kynrt á gððan
stað og bíða. Sú bið getur að
vísu varað miargar vikur. Onn-
uir Leið er þó tiil, seim ráða maetti
gáituna eftir. Lama nokkiur stað
hæfði fyrir allnokkru, að hamm
hefði séð tvær uppstoppaðiar
sn j óman n 9h úðir í tíbezkum
klaiuistirum. Hainm vair þi’áspurð-
ur o.g engin ástæwa er tyi atí
renigja hamm. Harun gaf grein-
a-rgóða lýsingu á skepnumum og
kvað þær hafa verið 230 til 300
sm 4 hæð. Sé saga hams sönn
er alger óþarfi að dnepa skepn-
uina eð'a ná hemni lifandi. Að-
eins þy-rfti að ramnsafca skinm-
in. En síðap kínveirjar leyfðu
Tíbet aðigang að náðarfaðmi sím.
uim hefur lan-dið lokazt útlend-
imgum að fuillu. Því verður lík-
lega bið á staðfestingu, nsma
við verðum svo heppnir að rek
ast á snjóimanninn sprelllifandi.
Víst má orðið telja, að hann sé
til og hafiist við þá þeim slóð-
um, sem s-agt er. Ógerlegt er að
rangja öll þau vitni, sem hanm
hafa séð, jafnt inmfædda og
aðra. Um þá mótbáru þarf
heldu ekki að ræða, að enginm
svo stór dýrategund geti verið
óþekkt nú á tímum. Spekingar
hafa aiknfit omðið að éta þá fuill-
yrðingu ofan í sig á þessari
öld Við bíðium nú aðeins þeirr-
air til'vi/ljumiar að ná tamigiair-
haldi á snjómamninum til sönn-
unar, en sú bið getur orðið
drjúg
DÁLÍTIÐ
GALLAÐUR
KOST AGRIPUR
Framibald af blis. 9.
ur nokkrar góðar litmyndir í
bókinmi. Ein 'þeiirira: Álflheimia-
hverfið séð úr Eiritoggiarði í
Laugardal, er fögur og unaðs-
rík, en gefur þá hugmynd ó-
kunnugum, að iðgrænar gras-
flatir og trjágróður séu einn
sterkasti drátturimn í andliti
borgarinnar.
Meiripartur myndanna er
hinsvegar mjög hversdagslegt
samsafn og er auðséð af því
öllu, að fremur hefur verið leit
að fanga í því sem til var fyrir,
en að útgefandinn hafi sent
ljósmyndarann sérstaklega út af
öitoimmi. í þessu liiggiuir stænsti
galli bókarinnar. Ekki er hægt
að sjá að neinskonar plan hafi
verið búið tifl; happa og glappa-
aðferðin ræður. Þar er það
fyrst og fremst útgefandinn sem
bregzt; him lieiðamdi foruisita,
hver svo sem hún hefur verið,
hefur að því er virðist einungis
notað þessa göimilu, þvældu að-
fierð að biðja Ijósmymidamamm
um það, sem hann kann að eiga
í sínu pokahorni. Forráðamenn
útgáfunnar Heimskringlu hafa
augljóslega ekki komið til
myndasmiðsins og sagt: ,,Að
okkar dómi er Reykjavík nú-
tímans svona og svona. Við vilj
um dæmigerðar myndir, sem
sýna samtíðinni og framtíðinni
hverslags borg Reykjavík er á
því herrans ári 1969.“ Nema þá
að þessir forráðamenm hafi
svona undarlegt mat á því, hvað
telja beri aðalatriði og hvað sé
dæmigert.
Myndabók eins og þessi
þarf helzt að komast nærri sál
borgarinmar, ef hægt er að nota
svo óljóst orðalag. Á stöku
mynd gerizt það og, að ljós-
myndarinn kemst í snertingu
við eitthvað það, sem kalla
mætti sál Reykjavíkur. Þar á
meðal mætti nefna myndina af
messugestum á leið út úr Dóm-
kirkjunni, Pétri Hoffmann í
Austurstræti, rigningu á þjóð-
hátíðardegi, Fossvogshverfi í
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
12. októbsir 1969