Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1970, Blaðsíða 5

yrði. Þessir dagar voru honum
uppbót á allt hans eymdarlíf.
Hann hefði áreiðanlega verið
reiðubúinn til að þola meira til
að fá að lifa þessa miklu stund,
sem hann sá fyrir sér í anda.
Barnsleg gleði hans var svo
mikil, að ekkert okkar gat
fengið af sér að koma inn hjá
honum nokkrum minnsta efa.
Burtfarardaginn fór ég
snemma á faetur og hljóp heim
að húsi Marteíns afa. Amma
sagði mér, að hann hefði ekki
sofnað dúr alla nóttina. Það
var líka auðséð á honum. En
hann áttaði sig brátt á því, að
þetta var fyrsti dagur híns
mikia ævintýris og hressti sig
á köldu vatni. Hann víldi
strax klæða sig til þess að vera
tilbúinn, enda þótt lestin færi
ekki fyrr en um hádegi. Amma
hafði undirbúið allt eins vel og
hún gat. I heimaofna og heima-
saumaða vaðsekki lét hún kök-
urnar, reykt flesk, pyisur, út-
saumaða munnþurrku, alls kon-
ar ávaxtamauk, tóbak ræktað
í eigin garði í trássi við yfir-
völdin og svo brennivín.
Brottfarartíminn nálgaðist og
ég fylgdi Marteini afa ásamt
ömmu og syninum. Á leiðinni að
járnbrautarstöðinni leit hann
oft til baka til að kasta aftur
kveðju á þá, sem fram hjá
gengu og voru að kveðja hann.
Ég gat ekki að mér gert að
minnast á stolt hans yfir því,
að öllum skyldi vera ljós sú
staðreynd, að hann, fátækling-
urinn, óþekktur skóviðgerðar-
maður var á leiðinni að heim-
sækja lögmanninn, bróður sinn.
Stoltið gerði hann að allt öðr-
um manni. Brennivínsflask-
an, sem stóð upp úr jakkavasa
hans, féll hara ekki vel inn í
þennan ramma. Hún hlaut að
vekja illan grun. En á þessum
augnablikum var hann ham
ingjusamur. Öll merki um hans
auma, misheppnaða líf, hinn
stöðuga drykkjuskap, voru eins
og strokln af andliti hans.
Marteinn afi var ekki að
brjóta heilann um framtíðina.
Það var kannski af einhverri
eðlisávísun, að hann leyfði
ekki hinum allra minnsta kviða
að skyggja á þessa gleðistund,
sem hann hafði búið sig undir
og hlakkað til mestalla ævina.
Þeir, sem fram hjá fóru litu
undrandi á þessa skrítnu skrúð
göngu, þar sem Marteinn afi
var miðdepill. Sumir öfunduðu
hann af þessari miklu gleði,
sem þeir gáíu ekki öðlast sjálf-
ir.
Við náðum til járnbrautar-
stöðvarinnar. Og þó að engir
fánar blöktu við hún, engin
hijómsveit léti til sín heyra og
yfir höfuð ekki hátiðablær á
neinu, þá var Marteinn afi ekki
síður hreykinn fyrir þvi. Kon-
an hans ráðlagði honum ekki
aðeins að gæta vel flöskunnar
heldur einnig hinna troðfullu
vaðsekkja. En hann hlustaði
ekki á þessa áminningu. Hann
þurfti ekki lengur á okkur að
halda, en beið nú þess eins. að
lestin blési til brotiferðar. Eig-
inkonan gaf honum nú ekki
fleiri heilræði, það var þýðing-
arlaust. Hún var farin að þrá,
að þessi sýning tæki enda og
hún gæti horfið aftur til vinnu
sinnar. Sonurinn var viðbúinn
að grípa vaðsekkina, þegar
heyrðist til lestarinnar. Það var
eins og Marteinn afi hefði feng-
ið sprautu. Hann hoppaði upp,
þegar hann nálgaðist brautar-
teinana. Lestin nam staðar og
hann hentist upp í vagninn
með vaðsekkina í höndunum.
Svo stakk hann höfðinu út um
gluggann og veifaði til okkar í
kveðjuskyni.
Nú leið heil vika. Ég heim-
sótti ömmu oft, og víð biðum
heimkomu Marteins með óþol-
inmæði. Og dagarnir verða
iangir, þegar maður er að bíða.
Ég reikaði um haga og engi,
ég fyllti lungun af fersku lofti,
ég þreytti kapphlaup við lamb-
ið og batt bjöllu með rauðum
borða um hálsinn á því, án þess
að leiða hugann að því, að það
átti að slátra því til páskanna.
Ég hljóp og svitnaði, ég vildi
gleyma áhyggjum mínum út af
Marteini afa í stórborginni.
Svo var það dag einn,
að nemandi í skólanum kom á
harða spretti og kunngjörði, að
Marteinn afi væri á leiðinni frá
járnbrautarstöðinni. Ég sá til
hans. Hann slagaði eins og
drukkinn maður, og það fannst
mönnum eðlilegt, en ég skildi,
að víndrykkja var ekki orsök-
in, heldur, að förin hafði gjör-
samlega misheppnazt. Ef maður
bar saman þann, sem lagt hafði
af stað sigrihrósandi, stolt hans
og allt útlit, við þennan, sem
aftur kom slagandi og keng-
boginn, þá var ómögulegt að
þekkja þennan vesaling fyrir
sama mann. Eitthvað mér áður
óþekkt stakk mig í hjartað og
ég sat kyrr þar til hann var
horfinn úr augsýn. Mamma
mín varð undrandi yfir áhuga-
leysi minu vegna heimkomu
Marteins afa, sem ég hafði þó
þráð svo innilega. Ég vissi allt
og vissi þó raunar ekkert. Af
eðlisávísun varð mér hugsað til
áranna, sem hann átti ólifað.
Látbragð hans og göngulag gaf
ótvírætt til kynna, að það yrði
eymdarlíf.
Þennan dag heimsótti ég ekki
Martein afa. Við mennimir vilj-
um gjarnan slá á frest, þvi sem
óþægilegt er. Næsta dag fór ég
til hans. Hann var orðinn gjör-
breyttur í útliti. Hann vann
verk sitt vélrænt og vélrænt
drakk hann brennivínið, en
það fjörgaði hann ekki framar.
Hann hélt áfram að vinna án
þess að hefja samræður. Hann
talaði ekki við neinn um ævin-
týrið í borginni, en allir virt-
ust renna grun í, hvað gerzt
hafði. Mér tókst að raða brot-
unum saman i eina heild.
Við skulum reyna að setja
okkur fyrir sjónir gamla mann-
inn í heimagerðum fötum, sem
hann var sjálfur hreykinn af,
en gengu ekki í augun á borg-
arbúum. Hann fékk sér leigu-
vagn og komst á ákvörðunar-
stað. Honum varð um og ó, þeg-
ar hann sá þetta stóra hús,
þar sem bróðir hans átti heima
á efri hæðinni, og hann hef-
ur eflaust hresst sig á flösk-
unni. Nú var hann einn og þá
fór eldmóðurinn að dvína og
einnig hugrekkið. Hann komst
upp á efri hæðina með tvo
þunga vaðsekki. Hann gerði ráð
fyrir, að gullnir stafir, sem
blöstu við, væru nafn bróður
hans. Hann braut heilann um
það, hvernig hann ætti að til-
kynna komu sína um leið og
hann drap óttasleginn á dyr.
Litil stúlka rjóð í kinnum opn-
aði dyrnar og leit undrandi á
hann. Hún kallaði á föður sinn
og sagði, að einhver sveitamað-
ur væri kominn og vildi víst
selja ritthvað. Bráðlega hirtist
feitur og virðulegur maður.
Það kom reglulegt fát á hann,
þegar hann sá bróður sinn.
Eins og afbrotamaður gekk
hann til einhvers inni í hinum
langa gangi og stamaði eitt-
hvað, sem Marteinn afi skildi
ekki. Svo kom hann aftur að
vörmu spori og ýtti bróður sín-
um niður stigann og út á götu.
Hann útskýrði þetta með því,
að hann hefði ekki húsrúm til
að hýsa hann og mundi koma
honum fyrir í gistihúsi. Þeir
voru nú komnir þangað, sem
lögmannsskrifstofan var, heppi
legur staður fyrir bræður til
endurfunda eins og á stóð. Nú
var Marteinn afi ekki hættu-
legur lengur, því var nefnilega
afstýrt, að óbreyttur sveita-
maður kæmist í snertingu við
fjölskyldu lögmannsins. Léttur
í lund settist hann niður og
bauð bróður sinum sæti á
skrautlegum legubekk. Stórt
herbergi með nýtízku húsgögn-
um og dýrmætum málverkum á
öllum veggjum gat ekki breytt
sálarástandi hins fákæna al-
þýðumanns. Til þess að rjúfa
óþægilega þögn, fór lögmaður-
inn að spyrja um ástæður
Marteins afa.
„Hvemig líður fjölskyldu
þinni, Marteinn?”
„Vél,” stamaði hann.
„Viltu reykja? Héma eru
góðar sígarettur.”
„Ég þakka, en ég reyki bara
pípu.”
„En ég hef líka reyktóbak,
fáðu þér af því.”
„Nei þökk, ég hef sjálf-
ur tóbak.”
„Er sonur þinn ógiftur enn-
þá?
„Já.”
„Hann hefur gaman af að
lesa bækur. Einu sinni þegar
hann var lögregluriddari,
skrifaði hann mérmjög skemmti
legt bréf. Þú átt vel gefinn son,
Marteinn. Vinnur hann sem
daglaunamaður?”
„Já.”
Marteinn afi var utan gátta í
samræðunum og langaði aðeins
til að komast burt. Allt í einu
kom hann auga á vaðsekkina
og gat nú beint talinu að öðru.
„Konan mín útbjó gjafir
handa allri fjölskyldunni, og
hún og sonur minn báðu að
heilsa ykkur öllum.” Hann
þuldi þetta eins og það hefði
verið utanað lært. Lögmaður-
inn varð órólegur og leit á
vaðsekkina. Hann gat ekki sýnt
fjölskyldu sinni þá, og hann
afgreiddi málið á hagkvæman
hátt.
„Mig vantar nú ekkert.
Þaraa hefur þú eytt peningum,
sem þú hefðir sjálfur þurft á
að halda. Ég þakka hugulsemi
ykkar, en þú skalt fara með
þetta aftur.”
Marteinn afi leit framan í
bróður sinn. Það voru aðeins
augun, sem töluðu. Allur sárs-
aukinn, hin brostna gleði, hin
sérstæða lífsblekking og stolt
hins fátæka skósmiðs í sveita-
þorpinu smaug inn í samvizku
lögmannsins. Marteinn afi mælti
ekki orð frá vörum, en beygði
sig niður, tók upp vaðsekkina
og gekk út úr þessari skraut-
legu stofu án þess að kasta
kveðju á hinn virðulega bróð-
ur sinn.
Svo var hann aftur staddur
einn úti á strætinu. Hann
komst fótgangandi að jám-
brautarstöðinni með því að
spyrj a til vegar. Homim kom
þá í hug, að hann gæti í leið-
inni heimsótt vin sinn, sem
hann hafði verið með í her-
þjónustu á yngri árum.
Vinur hans, gamall maður
átti heima í litlu þorpi og var
einbúi. Konan hans var dáin
fyrir löngu og börnin farin frá
honum. Hann tók Marteini
tveim höndum, en það gat eng-
in áhrif haft á hann. Fyrir
honum var allt hrunið í rúst.
Eins og við mátti búast talaði
vinurinn aðeins um gömul
kynni í herþjónustunni og tók
ekkert eftir, hve Marteinn var
sorgbitinn.
Þetta haust fór ég burt úr
þorpinu og kom bara heim,
þegar ég fékk frí úr skólanum.
Þá 'heimsótti ég Martein afa
alltaf og reyndi að gleðja hann
með því að segja honum frá
ýmsu, sem fyrir mig kom í hinni
stóru borg. En það var ekkert
sem gat fjörgað hann framar.
Hann hlustaði á mig vingjarn-
lega en áhugalaust.
Tvö ár liðu eftir hið mikla
ævintýri með vaxandi vin-
drykkju dag frá degi, og þá
gafst líkaminn upp. Dálítinn
tíma lá Marteinn afi í rúminu
og sofandi bjó hann sig að lok-
um til ferðar inn á ókunna
landið, þar sem hann bjóst við
fullnægingu óska sinna og
vona.
Marteinn afi fékk að minnsta
kosti hægt andlát.
Stefán Sigurðsson
þýddi úr esperanto.
8. miarz 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5