Lesbók Morgunblaðsins - 12.04.1970, Page 4

I I ■ IIBI II
TOLSTOY
og tvær þjóðsögur
Púkinn og brauðið
Eftir Leo Tolstoy
Hinn 28. dag ágústmánaðar ár
ið 1828 fæddist hjónunum Nik
olas Ylyich greifa og Maríu
Volkonsky prinsessu sonur, er
hlaut nafnið Leo. Fullt nafn
hans var því Leo Nikolaye-
vich Tolstoy, greifi að nafnbót
og ættgöfgin ótvíræð, enda þótt
greifatitillinn yrði snemma við
skila við sinn betri helming og
drengurinn síðar aðeins þekkt
ur undir nafninu Leo Tolstoy,
rithöfundur. Þetta sakaði eng-
an veginn, því frægari og dáð-
ari sem skáld og maður hefði
Leo litli ekki orðið, þótt hann
hefði haldið greifatitli sínum á
loft meðan ævin entist.
Foreldra sína missti Leo ung-
ur að aldri: faðir hans dó er
hann var þriggja ára og móðir
hans, er hann var níu ára. Urðu
þá aðrir ættingjar að taka að
sér uppeldi drengsins og sjá
honum fyrir þeirri uppfræðslu,
er sæma þótti að hann hlyti.
Voru honum fengnir franskir
kennarar og hlauzt af því að-
eins það, að menntun hans var
fólgin í slangri af átjándu ald-
ar frönsku, en lítinn skilning
fékk hann á menningu sins eig-
in lands og þjóðar og fékk
hvort tveggja litinn hljóm-
grunn hjá honum fyrst framan
af.
Hann hóf háskólanám í Kaz-
an, sem var mikil samkvæmis-
borg og skemmtana og stóð þar
aðeins að baki sjálfri Moskvu
og Pétursborg. Tók hann mik
inn þátt í samkvæmislífi borgar
innar, eins og ungra aðals-
manna var siður, og dregur eng
inn, er um hann hefur ritað,
dul á, að hann hafi bæði verið
kærulaus og slarksamur á þess
um árum.
Nálega tvítugur hverfur
hann frá háskólanum, próflaus,
og ætlar sér nú að setjast að á
eign sinni, Yasnaya Polyana,
og hefja búskap og umsýslu
mikla. En svo fór, sem við mátti
búast. Hann var engan veginn
undir slíkt búinn og fóru þess-
ar fyrirætlanir því allar út um
þúfur hjá honum. Hann hvarf
þá aftur út í samkvæmislífið og
nú í Moskvu.
Mun hann einnig þar hafa lif-
að allhátt, sem kallað er, á
þeim árum.
Þó má sjá af ýmsu, er hann
hefur skrifað, og þá fyrst og
fremst af dagbók hans, erhann
byrjaði að skrifa 1847, að sjálfs
gagnrýni hans og sjálfsvirð-
ing hefur aldrei yfirgefið
hann, þrátt fyrir glauminn og
hann fann glöggt, gegnum allt
saman, að þetta líf var honum
ekki eiginlegt og fullnægði hon
um engan veginn.
Þá þegar hefur það verið að
gera vart við sig, sem síðar átti
eftir að verða algjör hugarfars
breyting og viðhorfsbreyting
til lífsins og starfsins.
Ef til vill hafa kynni hans
af Rousseau, í háskólanum í
Kazan, þá þegar verið farið að
hafa áhrif á hann, en það var
þó ekki fyrr en á efri árum, að
hann leggur áherzlu á það, hve
mikið hann eigi Rousseau að
þakka.
Á árunum 1851—57 er hann í
hermennsku, en það mun hafa
Fátækur bóndi fór raorgun
einn snemma út að plægja og
tók með sér brauðhleif, sem
hann ætlaði að hafa til árbíts.
Hann vafði brauðið inn í yfir-
höfn sína og stakk síðan böggl-
inum inn í runna við akurinn.
Svo tók hann til starfa við
plæginguna.
Að nokkrum tíma liðnum,
þegar hesturinn var farinn að
þreytast og hann sjálfan far-
ið að svengja, hleypti hann
hestinum á gras, en fór sjálfur
að runnanum til að sækja
brauðið sitt. Hann lyfti upp yfir
höfninni, en — hvað var nú
þetta? Brauðið var horfið.
Hann hristi frakkann og sneri
honum á alla vegu, en brauðið
kom ekki í leitirnar að heldur.
Þá leitaði hann allt um kring,
en árangurslaust. „Þetta er ein
kennilegt,“ sagði hann við sjálf
an sig, „ég hef ekki séð nokk-
urn mann hér, en samt hefur
einhver verið hér og tekið
brauðið mitt.“
En það var púki, sem hafði
stolið brauðinu, meðan bóndinn
var að plægja, og nú sat hann
bak við runnann og beið þess
að heyra bónda bölva og
ákalla húsbónda hans, Djöful-
inn.
Bóndi var að sönnu leið-
ur yfir því að verða af árbít
sínum, en „við því er ekkert að
gera,“ sagði hann, „þegar öllu
er á botninn livolft, þá mun ég
ekki deyja úr hungri. Það er
enginn efi, að sá, sem tók brauð
ið mitt, hefur þurft þess með.
Verði honum að góðu.“
verið fremur viðburðarsnauS-
ur tími, nema siðustu árin, ef
til vill, er hann var í herstöðv-
unum við Dóná og Sevastopol,
þar til sigur hafði verið unn-
inn á Tyrkjum.
Þá hélt hann til Pétursborg-
ar, þar sem hann dvaldist um
skeið og lagði sig mjög eftir fé-
lagsskap skálda og rithöfunda
annars vegar, en glaumgosa
hins vegar og voru hinir síðar
nefndu honum mun kærari, að
sögn.
Rithöfundarnir ollu honum
vonbrigðum: þeir voru „ple-
bejalegir" og hann hafði enga
samúð mieð þeim annarlegu,
nýju, evrópsku hugmyndum,
sem þeir fóstruðu á þeirn ár-
um.
Á öðru ári hans í hernum
(1852) lauk hann við fyrsta
Svo gekk liann að vatnslind,
fékk sér að drekka, hvíldi sig
stundarkorn og spennti siðan
hestinn aftur fyrir plóginn.
Púkinn var sárlega vonsvik-
inn, að lionum skyldi ekki tak-
ast að fá bóndann til að syndga.
Hann fór rakleitt til húsbónda
síns og sagði honum hvað gerzt
hefði.
Hann kom til Djöfulsins og
sagði honum, að hann hefði tek
ið brauðið frá bóndanum, en í
stað þess að bölva, hefði hann
aðeins sagt: „Verði honum að
góðu.“
Djöfullinn varð fokvondur og
anzaði: „Maðurinn hafði yfir-
höndina og það er þér sjálfum
að kenna. Þú kannt ekkert til
verka. Ef bóndinn og kona
hans og afkomendur þeirra og
aðrir bændur, konur þeirra og
afkomendur taka upp þessa lifn
aðarháttu, þá er úti um okkur.
Við getum ekki látið þetta
ganga svona. Farðu strax aftur
upp og komdu þessutn hlutum
í lag. Ég gef þér þrjú ár til utn-
ráða, og ef þú hefur ekki bætt
fyrir klaufsku þína þá, verð-
urðu sannarlega tekinn og bað-
aður upp úr vígðu vatni."
Púkinn varð óttasleginn.
Hann hraðaði sér aftur upp á
jörðina og hugsaði, hvernig
hann ætti nú að bera sig að. Og
loksins þóttist hann ltafa fundið
ráð sem dygði.
Hann breytti sér í verka-
mann og kom sér svo í vinnu-
mennsku hjá bóndanum fátæka.
Fyrsta árið ráðlagði hann
bónda að sá korninu i votlendi.
Bóndi fór að ráðum hans. Úr-
koma varð með minnsta móti
þetta árið og uppskera allra
eyðilagðist í þurrkunum, nema
uppskera fátæka bóndans. Korn
ið þreifst með ágætum i vot-
lendinu og varð mun meira en
hann hafði þörf fyrir það árið.
Árið eftir ráðlagði púkinn, í
gervi vinnumannsins bóndanum
að sá uppi á hæð: og þetta varð
mikið rigningaár. Uppskera
annarra bænda eyðilagðist í
vatnagangi, en uppskera fátæka
bóndans okkar varð góð og riku
Ieg og miklu meiri en hann
hafði not fyrir. Og nú vissi
hann varla hvað hann átti að
gera við kornið, sem hann átti
orðið umfram þarfir.
verk sitt, Barnæska mín, sem
hann sendi til þekkta útgef-
anda. Tók hann ritverkinu
tveim höndum og gaf það út.
Tolstoy ferðaðist til annarra
landa sama ár og hann hvarf
úr hernum (1857) og aftur 1860,
en þessar heimsóknir hans urðu
honum mikil vonbrigði og snéri
hann heim í bæði skiptin með
andúð á vesturlandamenningu
og hugsunarhætti.
Hann settist nú aftur að í
Yasnaya Polyana og hóf bú-
sýslu og einnig tók hann að
kenna börnum úr nágrenninu
og hélt fyrir þau skóla.
Tolstoy kvæntist 1862, stúlku
að nafni Sophie Behrs, og var
hún 16 árum yngri en hann.
Eignuðust þau 9 böm í löngu
hjónabandi.
Þekktustu skáldverk Tolstoys
En nú kom vinnumaður enn-
þá til skjalanna og kenndi
bónda hvernig hann ætti að
leggja kornið í gerjun og
brugga sterkan vínanda úr því.
Og nú fór bóndi að brugga
sterkt vín, drekka það sjálfur
og bjóða vinum sínum og ná-
grönnum til drykkju með sér.
Og nú hraðaði púkinn sér til
sinna heimkynna, kom að máli
við herra sinn og lét vel yfir
sér; þóttist nú heldur betur
vera búinn að bæta fyrir brot
sitt. Og Djöfullinn sagði, að
liann ætlaði sjálfur upp og at-
huga hvemig málum var kom-
ið.
Hann kom nú á heimili bónda
og sá, að hann hafði boðið
nokkrum efnuðum nágrönn-
um sínum til drykkju. Hús-
fr-eyjan bar drykkinn fyrir
gestina og skenkti í glösin, en
var svo óheppin að hrasa og
hella dálitlu af víni niður.
Bóndi varð ævareiður og
skammaði konu sína: „Hvað á
þetta að þýða, brussan þín?
Heldurðu að þú sért með eitt-
hvert skolp, sem þú getur bara
gusað út, hvar sem þér sýnist,
krypplingurinn þinn?“
Púkinn var hinn ánægðasti
og sendi Djöflinum olnboga
skot: „Sjáðu, þetta er bóndinn
sem skipti ekki skapi, þótt
hann missti síðasta brauðbit-
ann sinn.“
Og bóndinn, sem ennþá var
að atyrða konu sína, fór nú að
skenkja vínið sjálfur. í því kom
fátækur bóndi inn. Hann var
að koma frá vinnu sinni og átti
leið framhjá og gekk því inn
óboðinn. Hann heilsaði viðstödd
um glaðlega, settist niður og
vonaðist eftir að fá eitthvað til
að hressa sig á, því hann var
þreyttur að afloknu dagsverki
sínu. En hann mátti sitja og
sitja og kyngja sínu eigin munn
vatni, því í stað þess að bjóða
honum nokkuð, þá tuldraði hús
bóndinn aðeins, að hann gæti
nú ekki verið að gefa hverjum
sem væri að drekka.
Þetta skemmti Djöflinum mik
ið, en púkinn skríkti og sagði,
að meira ætti nú eftir að koma.
Og ríku bændumir héldu á-
fram að drekka og gestgjafinn
einnig. Og þeir tóku að mæla
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
12. apríl 1970