Lesbók Morgunblaðsins - 12.04.1970, Blaðsíða 13

TEIkU. HAR.Qu&liERSSSöd
RIFSDRAUSURINN
"þci.6 bar uix) ó-'Rkft
uQ'otu.r un.clúr Cprt©.-
{QLl&jofciu, o.b sjorriQnn.
urbu tóbate&'.cujLslr
Urxdu þalrIpuC CUcu
an. urou uo baþx þoo
þuu VxuercjL fsVcYtet
tóbuVc Ibuup&töðura
acmcx c tlofbö&coq
ti.öfóaVcO-up-öto.b.
Ltottu þu'bjom'inn. upp drCkUCj ocj &cndu honn._
norour uo ooVsjcx tóbotu.t)rcxucjurcn.n. Ycuoöut <2.í_
CjQtu. Co.rcO n.Q'búolcucb puC txann. oapbcot Pafa
00.0.0 VcuubsQttur. ‘ 1
6n_ po.ó Puab UQra tm. aó ocu pQnpu þaCr pcu drojuonurru
droupur þurfC mat SQm. bocp- rrQbtC oo Cór h.ann.'buoan.
Ur h.Qpxr uQrco profcn.ru pQpcr QpkC of fcróum. Vxano.
ön.&uo bar u'cb að rxobkru.
Qftir fór maóur nokPur yfcr
FróðurVxQÍóu.ft&nn ocuhuur
madur oot ú brQhhu Qcnrxc op
uar ad napa oX brcnpuhotic
ftafdú Vxann tbbah &bc£a aLU. •
t hrúncjunru &Lp.
bobarxna op fer þapar a{ &tab
'Rah hana undarx &a.r adcu.
toboh&brQcburxa pp Cór mcð
Vxurca oe&tur u'RcpCr &uo
&agt aó QhhC þrout þötóboh.
þann. uQtur IRCfCrxu-
Bókmenntir
og listir
Framhald af bls. 3
fanginn af jafnöldru sinni. Sif
heitir hún. Þau kyssast heil-
mikið og fela sig bak við hey-
sátur. Og Berki dettur ekki í
hug, að ást þeirra vari ekki
alltaf. Þar til Sif sýkist af
berklum, flyzt suður og á ekki
afturkvæmt til dvalar í sveit-
inni. Annar maður hreppir
hana.
En ekki er Sif fyrr horfin en
önnur stúlka kemur á vettvang
og fyllir upp í tómið; Bína;
hraust, náttúrleg, ástfangin.
Börkur gleymir ekki Sif, ekki
alveg. En Bína verður þó
draumadís karleðlis hans upp
frá því. Hann dáist að henni og
langar að eiga hana. En „tafl
hans við konur endar mestan-
part í biðskákum,“ eins og
Indriði G. Þorsteinsson orðar
það. Nauðugur viljugur stjakar
hann Bínu í fang keppinaut
sínum; þar með er það tækifær-
ið gengið honum úr greipum.
Nokkru síðar leitar Börkur —
að áeggjan fóstru sinnar, hann
er þá orðinn fyrirvinna heim-
ilisins — ráðahags við ferming-
arsystur sína, myndarstúlku.
En sú málaleitun fer í handa-
skolum eins og annað þrátt
fyrir góðan vilja stúlkunnar.
Tíminn er nú kominn á fulla
ferð. Heimafólk Barkar tekur
að eldast og deyja. Þá fær
1(2. >dl 1971}
Börkur til sín ráðskonu úr
kaupstað, lauslætisdrós með
barn í eftirdragi. Hún dvelst
hjá honum nógu lengi, til að
hann taki ástfóslri við barn
hennar. En þegar svo er komið,
að hann má vart af því sjá,
axlar ráðskonan sín skinn, og
barn leikur ekki framar í túni
bóndans. Nágrannar Barkar
flosna upp, hver af öðrum, ým-
issa hluta vegna. Sumir telja
hag sínum betur borgið á möl-
inni. Aðrir fara á eftir brott-
hlaupnum ráðskonum. Það
fækkar kringum heiðarbónd-
ann. Að lokum stendur hann
einn eftir í koti sínu, gamall,
snauður og hamingjulaus; æsk-
an óralangt að baki og ekkert
framundan nema ellin og dauð-
inn. Er ekki afsakanlegt, að
nokkurrar tilfinningasemi skuli
gæta í þvílíkri raunasögu?
Stöku útjaskaður orðaleppur
má vafasamlega vera lagður í
munn sögufólki: „ég er svo
óhamingjusamur“ . . . „ég elska
þig“, og svo framvegis. Líka á
höfundur til að gerast ónauð-
synlega heimspekilegur, „beyg-
ir sig,“ svo aftur sé vitnað í
orð Indriða G. Þorsteinssonar,
„stundum undir það ok
pappírsaldar að segja langt frá
því, sem mætti afgreiða í fá-
einum orðum.“
En hvorugt lýtir Hinumegin
við heiminn meir en svo, að
sagan hlýtur að teljast merki-
legt skáldverk, hvernig sem á
hana er litið; alveg sama hvaða
mælikvarði er á hana lagður.
Til að mynda ástin — hún get-
ur vart talizt öðrum viðfangs-
efnum auðveldari, þó tíðum
hafi verið reynt að krydda með
henni léleg verk. Guðmundur
sleppur bærilega frá henni.
Ástarsaga Barkar er örlaga-
saga í fornum skilningi. Líf
Barkar ræðst ekki nema að
nokkru leyti að vilja hans
sjálfs. Tilviljanirnar hafa ekki
minni áhrif á rás viðburðanna
í lífi hans. Áræði skortir Börk
ekki. Að minnsta kosti er hann
gæddur því til jafns við suma,
sem betur vinrust. Aufc þess er
hann traustur maður, heill, ein-
lægur, varkár. Þeir eiginleikar
auka traust annarra á honum.
Stúlkurnar elska hann heitar
fyrir bragðið. En svo mótsagn-
arkennt sem það nú er, þá verða
þessir kostir honum ekki til
farnaðar, heldur til ógæfu —
líkt og t. d. heilræði Njáls
urðu honum sjálfum og vinum
hans til tjóns. Aðrir og óprúttn
ari menn taka frá Berki, það
sem honum var ætlað, af því
hann fer of heiðarlega að;
skoðar hug sinn of lengi. „Þú
stóðst þig skítt að láta þá taka
af þér stelpurnar." — Þvíhvað
er það nema tryggð Barkar við
Sif, sem verður þess beint og
óbeint valdandi, að hann miss-
ir af Bínu? Og slík er einnig
tryggð hans við heiðina, að
hann verður þar kyrr, eftir að
aðrir eru horfnir á braut.
Harmsaga hans er því ekki
fólgin í, að honum bjóðist ekki
tækifæri til jafns við aðra
menn, heldur í hinu, að hann
notar sér ekki úrræðin. Tæki-
færin — sem og líf hans allt
— renna úr greipum hans eins
og sandur.
En vitaskuld hefur fleira
áhrif á gang málanna í lífs-
hlaupi Barkar. Það er ekki að-
eins vegna persónulegs ham-
ingjuleysis hans, að hann
þrumir að lokum einn eftir í
heiðinni. Upphaf þjóðlífsbylt-
ingar, þar með talinn „flóttinn
úr sveitunum", segir einnig til
sín. Ef Börkur hefði verið uppi
aldarfjórðungi fyrr, hefði
tæpast verið rökrétt, að hann
endaði ævi sína sem einstæð-
ingur uppi í heiði. Og aldar-
fjórðungi síðar hefði verið frá-
leitt að láta hann sitja kyrr-
an, eftir að aðrir voru horfnir
á braut, samanber t. d. Einar í
Landi og sonum Indriða G.
Þorsteinssonar.
Börkur er haldinn tortryggni
sveitamannsins. Það er því
ekki aðeins tryggð hans við
heimahagana, sem heldur hon-
um föstum, eftir að hreyfing er
komin á sveitunga hans —
hann sér þá glöggt, að
hverju stefnir — heldur líka
ótrú á þeim úrræðum, sem við
blasa í þéttbýlinu. Sem heiðar-
legur maður fyrirlitur hann
brask og spákaupmennsku. Og
sjálfstæðið er líka runnið hon-
um í merg og bein. Með hlið-
sjón af því síðarnefnda stend-
ur hann nær Bjarti í Sumar-
húsum og Einari í Landi og
sonum. Muninn á örlögum
þessara þriggja sveitamanna:
Bjarts, Barkar og Einars, mætti
ef til vill orða svo, að Bjart-
ur hafi grafizt í fortíðinni,
Börk dagað uppi í nútíðinni, en
Einar einn gangi nýja tímanum
á hönd. Bjartur endurheimtir
lifsblóm sitt í sögulok og flyzt
lengra inn i heiðina. Börkur
verður kyrr í heiðinni, eftir að
aðrir eru horfnir á braut; öllu
rúinn nema minningum sínum.
En Einar hrindir frá sér því,
sem hefði getað orðið lífsblóm-
ið hans í sveitinni, af því það
hefði reyrt hann við torfuna;
hneppt hann í vonlausan þræl-
dóm; freistar þess í stað nýrr-
ar gæfu í nýjum heimkynnum.
—★—
Indriði G. Þorsteinsson, sem
skrifaði á sínum tíma umsögn
um Hinumegin við heiminn og
hér hefur verið skírskotað til,
fullyrðir ekkl of mikið, er
hann segir;
„Mér vitanlega hefur ekki
komið út önnur nýtízkulegri
bók um viðhorf bóndans til
þeirra, sem fara . . . Jafnframt
er þessi bók uppgjör einyrkja
við samtíð, sem er ekki pasturs
mikil, þegar búið er að hleypa
loftinu úr henni.“
Indriði telur ennfremur, að
sagan fái „aukið gildi vegna
þess að höfundur hennar er
bóndi.“ Mikið rétt. Guðmundur
L. Friðfinnsson lýsir ævikjör-
um bóndans frá sjónarhóli
bóndans sjálfs líkt og t. d.
nafni hans á Sandi forðum. Þó
Hinumegin við heiminn sé tæp-
ast eins mikii íslendingasaga
og smásögur Guðmundar Frið-
jónssonar og fari hvergi fram
Framhald á bls. 14
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS