Lesbók Morgunblaðsins - 12.04.1970, Qupperneq 14

mm
Lausn r a síðusfu krossgáti
m r- % r \ rrr •Z--2. g* o II zZ. ■eh- •r. o 'O *o “T > fcv —I
■VI Caf & M 70 ± o. 7* <- 7> c m 70 kd , ' AX. ~ * í x\ 3 1)
33 Vs 1d 1 1 2L c- 2 r~ o ■x l/\ s 2 r~ O M i £ e—. ll
s ** C <+) l«o xT íll; 3 C £> sr -n c? jS 1' \
-X> £1 1 — OD F S £1 2 7» o §íl ■z P M oiXwiPik1 \l
2. D 7* 1 1 V r aj' ~n x> 5 xC- ^ i? » yit r7 w 7> — & T1 _ 0" «1 3 J
•2. 2 — 2t F VT1 r~ ifíf Cr 2 — r~ r 30 73 1 c 70
1.4, I
"2-r r~ 3> ■33 % A Cr% 11 c- Tl fp A ■2 ■2. < oN 7s4
s í: *> x> 70 70 c 70 F — rn ■Z. ^ ? 2: x> aj <
70 fp 2 •u 35 n 70 -i r p s! /0 |s? & F 3>.
r cT 2 a&' 3 *|e>c=> 2 2. — 7> a> b 1 2 2. jD ~n D r- a S D 2 Í^f
r 3 s 3 X) Pv P öTTj É 70 ZD v\ x> r H — 7> x M g -1
10 70 sz -± ÞO 7> o O & — •n z — bi m <
*! oá\ “0 2J <7 _ — -1 — H — £l r 35 TV & — s 70 G3 g <s;|
ENGIN þjóð getur státað af jafn
vísindalegum grundvelli að sagna-
ritun sinni og íslendingar. Vísinda-
leg auðmýkt Ara fróða og hógvœrð
hans gagnvart því, sem hann hafði
sjálfur fram sett, eru með eindœm-
um. Og orð hans um að hvaðeina,
sem rangt kynni að vera í hans bók,
bœri að leiðrétta, tóku ekki aðeins
til samtíðar hans og nánustu spor-
göngumanna. Þau eru töluð til allra
frœðimanna, sem síðan hafa uppi
verið, og engu síður til okkar sam-
tíma en til samtíðar Ara sjálfs. Við
erum því aðeins að fylgja fyrirmœl-
um Ara fróða, þegar við gaumgœf-
um og gagnrýnum hans eigin verk.
Hitt er svo annað mál, að bók
Ara fróða stenzt betur tímans tönn
sem sagnfrœðilegt vísindarvt en
flest önnur eldri rit. Og enda þótt
menn hafi reynt að bera brigður á
ýmis atriði íslendingdbókar hefur
það sjaldnast verið gert með um-
talsverðum árangri. Einstöku frá-
sagnir kunna að hafa verið farnar
að blikna í minningunni, þegar
Ari hafði spurnir af þeim, en í
flestu 'tilliti á það við, sem merkur
frœðimaður hefur um Islendinga-
bók sagt, að hún sé strangfrœðilegt
vísindarit.
Um íslendingasögur gegnir öðru
máli. Þœr voru að vísu allt fram
á þessa öld taldar engu síðri sagn-
frœðirit en íslendingabók, en þœr
rannsóknir, sem gerðar hafa verið
í tíð núlifandi manna, hafa ger-
breytt viðhorfum. Leidd hafa verið
að því gild rök, að hlendingasögur
séu skáldverk snjallra, innblásinna
höfunda, sem að vísu byggi í mörg-
um tilvikum á arfsögnum úr munn-
legri geymd, en fari gjarna frjáls-
lega með efni sitt. Frœðimenn
greinir þó enn á um það, að hve
miklu leyti einstakar sögur geymi
arfsagnir og hve miklu skáldskap-
arefni þœr séu blandnar. Einblína
sumir um of á gott skáldskapar-
efni sagnanna og telja að það
hindri að þœr geymi söguleg minni,
en aðrir gera ráð fyrir talsverðu
sögulegu efni í sögunum. Er þetta
út af fyrir sig ekki óeðlilegur
ágreiningur á meðan rannsóknum
einstákra sagna er ekki lengra á
veg komið en raun ber vitni.
Ágreiningur frœðimanna og
frjáls og hleypidómalaus skoðana-
skipti þeirra eru til þess fallin að
þoka rannsóknum um set og leiða
til svo réttrar niðurstöðu, sem
unnt er að ná. En skilyrði þess að
svo megi verða, er að menn beygi
sig fyrir réttum vísindalegum rök-
um. Að vísu er hér um svo sjálf-
sagðan hlut að ræða, að ekki œtti
að þurfa að taka fram sérstáklega.
En það er þó staðreynd eigi að síð-
ur, að mikið vantar á að stór hluti
manna hér á landi láti sér að kenn-
ingu verða þœr ótvírœðu niðurstöð-
ur, sem fremstu vísindamenn okkar
hafa dregið fram um Islendingasög-
UT.
Hér er ekki aðeins um að rœða
fámennan hóp þvermóðskufullra
sérvitringa. Málið er alvarlegra en
svo. Þeir menn, sem valizt hafa til
að leggja grundvöllinn að sagn-
frœðinárm hverrar nýrrar kynslóð-
ar, hafa á vítaverðan hátt brugð-
izt skyldum sínum. Þeir hafa látið
hjá líða að kynna sér eða tileinka
sér rannsóknir frœðimanna okkar
og afleiðingin er sú, að nú, á okkar
menntuðu og upplýstu öld, er
kennd í öllum barnaskólum lands-
ins fslandssaga, sem í meginatriðum
byggir á skáldskaparefni og mis-
sögnum Islendingasagna. Getur
reynzt torvelt á síðari skólastigum
að bœgja úr hugum unglinga þeim
missögnum og firrum, sem þeir
þannig drekka í sig á barnsaldri.
Ég hygg, að á okkar dögum sé
engin sú þjóð til, sem býr œsku
sinni jafn óvísindalegan sögulegan
grundvöll og íslendingar gera í dag.
Er mál að linni.
Jón Hnefill Aðalsteinsson.
Bókmenntir
Framhald af bls. 13
úr þeim að listgildi, mun hún
standa fyrir sínu sam skýr
dráttur í sögulegri kortlagn-
ing þess tímabils, sem hún fjall-
ar um.
Auk þeirra þriggja skáld-
sagna, sem hér hefur verið
drepið á, hefur Guðmundur
svo sent frá sér smásagnasafn-
ið Baksvipur mannsins (1962);
tíu sögur alls, flestar í lengra
lagi. Mega þser virðast svo sem
tilraunir eða riss ellegar rælni
fremur en gagngerðar úr-
lausnir: höfundurinn er eins
og að prófa sér til gamans,
hvar hann eigi nú að bera nið-
ur með hliðsjón af formi og
efni. Sumpart er þetta safarík-
ur s káldskapur, en skortir
annars þá vídd, sem skáldsög-
ur Guðmundar eru gæddar, og
einnig þá miðssekni, sem smá-
söguform hlýtur að útheimta.
Ennfremur má segja, að Guð-
mundur hafi þarna seilzt langt
yfir skammt eftir yrkisefnum;
skorti reynslu til að gera við-
unandi skil, því sem hann vill
lýsa, og verður frásögnin víða
innantóm og marklítil af þeim
sökum.
Engu að síður sanna þessar
sögur með öðrum verkum Guð-
mundar, að hann er áræðinn
höfundur og vill ekki hlífa sér
við örðugum viðfangsefnum.
——
Ritferill Guðmundar er á
ýmsan hátt merkilegur, þótt
ekki sé hann einstæður. Hvern-
ig svo sem framtíðin kann að
virða skáldverk hans, verður
ekki annað sagt en hann hafi
verið farsæll rithöfundur.
Beztu verk hans munu varla
gleymast, meðan nokkur lætur
sig varða, hvernig fólkið lifði
lífinu í íslenzkri sveit á fyrsta
þriðjungi þessarar aldar.
'14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
12. apríl 1970