Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1970, Síða 3

Ingimar Erlendur Sigurðsson
fæddist á Akureyri (1933), en
kvaddi sér fyrst hljóðs með smá
sögu í Lífi og list (1950), þá
nemandi í gagnfræðaskóla í
Reykjavík. Vildi svo til, að
einn kennari hans var jafn-
framt ritstjóri og útgefandi Lífs
og listar. Þótti honum nemand-
inn efnilegur stílisti og birti í
blaðinu skólaritgerð eftir hann
— sem var nú raunar smásaga
— með ofurlofsamlegri umsögn.
Upp frá því vissi bókmennta-
fólk, hver Ingimar Erlendur
var. Leið hans til ritstarfa lá
svo gegnum blaðamennsku á
Morgunblaðinu og ritstjórn
Frjálsrar þjóðar.
Fyrsta bók Ingimars Erlends
var ljóðakver, en því næst kom
smásagnasafnið Hveitibrauðs-
dagar (1961), tólf sögur, allar
fremur stuttar. Þar með hafði
Ingimar Erlendur markað sér
braut sem lausamálshöfundur.
Sögurnar í Hveitibrauðsdög-
um eru allar innhverfur skáld-
skapur og bera með sér dul
hins hálfsagða eða ósagða. Sé
miðað við svokallað skáldskap
argildi, mun erfitt að gera upp
á milli þeirra. Fyrsta sagan,
má þó vera hugtækust, hálf-
gildings ástandssaga, en gerist
þó mest í hugskoti ungs drengs,
sem á unga konu fyrir móður.
Ungu konuna langar í ástand-
ið og ætlar að nota drenginn
sem meðalgöngumann, son sinn,
ótrúlegt, en gat verið satt í
ástandinu.
Svipaðs eðlis — en þó frá
öðru sjónarhorni séð — er
Heimþrá — um manninn, sem
hleypur að heiman frá eigin-
konu, krækir í ástmey til einn-
ar nætur, lofar henni öllu fögru,
en svíkur svo allt að morgni
og hverfur aftur heim til eigin-
konu — sagan séð, heyrð og
sögð af herbergisnaut hins tví-
benta eiginmanns.
Snjór heitir saga af ástinni,
eins og hún gerist afskræmd-
uist, og af viðbjóði uimgs pilts
á losta jafnaldra sinna; ekki
beint sennileg, en þokkalega
ímynduð.
Lestina reka svo Þrjár lík-
kistur; sagan, sem fyrrum afl-
aði höfundi snemmtekinnar
frægðar á síðum Lífs og listar,
endurprentuð í Hveitibrauðs-
dögum.
Hvaða ályktun má þá draga
BÖKMENNTIR
OG LISTIR
ífivjia
íjxeæ-
P 1)9»''
1 í'paáj
tjjmv
gjaifpat
*
Islenzk skáld-
sagnaritun
eftir 1940
12. grein
Eftir Erlend
Jónsson
fíill-
ingar
af þessuim smásöguim Ingiimars
Erlends?
Alltént, að hann hefði orðið
liðtækur smásagnahöfundur,
hefði hann haldið áfram að
skrifa í þeim dúr, lagt jafn-
mikla alúð við formið og þann-
ig náð meiri leikni með timan-
um. Efnivið mundi hann varla
hafa skort.
En Ingimar Erlendur sendi
ekki frá sér fleiri bækur með
smásögum. Smásagan varð að-
eins áfangi á leið hans til viða-
meiri verka. Næsta bók hans,
Borgarlíf (1965), er alllöng og
jafnframt langdregin skáld-
saga, ekki innhverf eins og
og smásögurnar, heldur ástar-
saga með pólitískum innskotum
eða réttara sagt persónuleg og
félagsleg kappræða með ástar-
róman að ívafi. Borgarlíf kom
út um sama leyti og Svört
messa Jóhannesar Helga og
svipar um svo margt til herm-
ar, að ætla mætti að höfund-
arnir hafi borið saman bækur
sínar, meðan þeir voru að
semja; til að mynda heitir einn
kaflinn í Borgarlífi — Svört
messa. Likleikinn kann þó að
vera tilviljun einber, því ekki
hefur spurzt, að höfundamir
hafi unnið neitt saman.
Aðalsöguhetjan í Borgarlifi,
Logi að mafni, er ungur blaða-
maður á stóru dagblaði, og
slkipar airanað starfslið siaima
blaðs flest aukahlutverk sög-
unnar. Logi er — eins og
Murtur í Svartri messu — yf-
irburðapersóna, öðrum mönn-
um orðheppnari og kveður alla
í kútinn, sem hætta sér út í orða
hnippingar við hann; og gerir
sér þá engan mannamun.
Kvetnhylli hans eru lítil tak-
mörk sett. Er hann á því sviði
síður en svo eftirbátur Murts,
og er þá langt til jafnað, né
gefur hann Murti eftir í öðru,
sem lýtur að persónutöfrum og
glæsimeninsku, minmista kosti að
eigin mati. Þó hanin sé ekki
eins óskeikull og Murtur, ger-
ir hann sér í raun og veru jafn
háar hugmyndir um sjálfan sig.
En þrátt fyrir durtsháttinn er
hann vart haldinn annarri eins
hundakæti og meinfýsi sem
Murtur. Þó lund hans sé stríð
og óstýrilát, er hjarta hans við-
kvæmara. Meira að segja örlar
á bliðu undir hrossalegu yfir-
borði.
Látið er í veðri vaka, að
hann hafi átt erfiða bernsku.
Duldir hans og geðflækjur sam
svara því líka. Flest fólk kem-
ur honum fyrir sjónir sem
vondar manneskjur. Hann einn
er verulega góður.
Eins og umhverfi Murts í
Svartri inessu er sviðið í kring-
um Loga gert sem lítilmótleg-
ast og seyrðast til að mann-
kostir hans ljómi þeim mun
skærar með allan sorann að
bakgrunni. Þegar í upphafi
stefnir hugur hans burt frá
því, jafnvel áður en það er
orðið vettvangur hans:.......
eins og hann væri að leita að
inngöngudyrum sem væru út-
göngudyr líka.“
Hver er þá munur Murts og
Loga?
Um eðlismun er liklega varla
að ræða. Báðir eru sams konar
blanda af púrítanista og
nautnasegg. Hins vegar kann
að vera með þeim nokkur
stigsmunur. Til að mynda er
Logi ekki eins frumstæð
manngerð og Murtur. Murtur
er útkjálkamaður að hátterni
og viðhorfum (þó hann látist
vera heimsmaður), Logi borg-
arbúi. Báðir sveima milli prími-
tívisma og anarkisma, báðir
eru í bland við það íhaldsamir,
Logi þó fremur. Boðorð hans
er ekki: farið heilar fornu
dygtðdr. Þvert á móitd teluir
hann þær farnar, en óskar þær
komi aftur, þó hann trúi varla
í hjarta sínu, að sú ósk muni
nokkru sinni rætast. Hann lít-
ur á samtíðina sem eitt heljar
mikið isivíraari. Og onsöik þeiss að
spiillinigitn hefur grafið um sig
svo mjög sem raiuin ber vitnt,
er fyrst og fremst sú, að horf-
ið hefur verið frá því uppruna-
lega og góða, sem var. „Nei ég
hef ekki,“ sagði höfundurinn í
blaðaviðtali, „skrifað bók
mína til að rífa niður eitthvað
það er mætti standa. Ég er
meira að segja íhaldssamur öðr
um þræði. Mér þykir vænt um
það sem er gamalt, á sér langa
sögu og hefur skapað mönnum
örlög.“ Logi hefur megna
skömm á samtíðinni, og er það í
fyllsta samræmi við dálæti
hans á fortíðinni. Fyrir bragð-
ið verður ævi hans einn sam-
felldur hrollur andspænis líf-
inu, en hálfkæringur andspæn-
is dauðanum — í einu orði:
lífshrollur. Með því að bregðia
fyrir sig handhægri skýring
má segja, að Logi álíti dauð-
ann skammskárri en það líf,
sem hann lifir, og geri sér
daufa von um að öðlast nokk-
urn tíma það líf, sem hann
þráir. Naumast er tilviljun, að
orðið lík er í Borgarlífi við-
haft í tíma og ótíma sem uppi-
staða samlíkinga, mest í þeim
vændum að lýsa þessu sálar-
ástandi Loga. Nokkur dæmi:
„Feitur maður með köld
augu kinkaði kolli og lík-
brosti."
„Bækur lágu eins og lík um
gólfið.“
„Að blóðbaðinu loknu yrði
aftur að leggja vegi yfir víg-
velli og kix-kjugarða, setja sam-
an nýjan vagn á gömlum hjól-
um sögunnar og nota sjáöldur
hinna dauðu í rúðurnar.
Hringferðin hæfist að nýju og
lífslíkið orðið eins þungt og
jörðin.“
„Líkið er hvíti miðinn með
krossinum, undirskrift dauða-
dóms yfir vanræktu lífi þínu.“
„Það er erfitt að bera sitt
eigið lík, erfiðara en allt ann-
að.“
„Líkið á börunum var að
reyraa að segja eiitthvað — uml-
aði.“
„Enginn ræddi um kosninga-
úrslitin fremur en hálfsmánað-
argamalt lík ömmu sinnar."
„Hann fær einhverja vel-
borgaða líkstöðu."
„Hvernig hafði hann orðið
lík. Sennilega hafði hann
aldrei fengið að vera frjáls og
ekki verið maður til að frelsa
sig.“
Þessi dæmi — en þau hefði
mátt tína til ótal fleiri —
nægja til að sýna fram á, að
orðið lik er notað þarna í fjöl-
breytilegustu samböndum og
þó ætíð með svipuðum blæ-
brigðum. Hvað á allt þetta líka
hjal að tákna? Þó höfundur sé
ekki öðrum mönnum bærari að
dæma um verk sitt, skal hann
aftur kvaddur til vitnis:
„Menn mega ekki vera
hræddir við að lifa,“ segir
hann í fyrrgreindu blaða-
viðtali. „Ekki að deyja held-
ur. En þessi lifandi dauði, sem
er skipulagður inn í menn í
smásikcimmibum, hainin er
ákaflega skæður og erfiður."
Þessi athugasemd höfundar
flytur lesandann ef til vill nær
því að skilja, hvað fyrir hon-
um sjálfum vakir, en opnar
ekki allar gáttir til skilnings á
Borgai'lífi, því vitaskuld er
Fraimlhald á bls. 6.
31. maií 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3