Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1970, Qupperneq 2

Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1970, Qupperneq 2
Ekki óttast ég dauðann arra væri lokiS frá ag með end uðu jai'Slífin.u, — að samanlögð útkoman af þeim milufjölda sem við hefðum fsrðazt, því smá ræði, sem við hefðuam unnið samfélaginu, þeinri ánaegju, er við heffíum notá®, þtíma skött- um, sema viS hafSum greitt og þeim orSafjölda, <er vi5 hefð- um ritað hér, væri lokaniður- staða reikningsins. Auðvitað hefi -ég enga ná- kvæma skýringu á taktegnum um það, með hverjum íhböS við komumst úr tímanum og inh í eilífðina, né heldur á , þva, hvernig við förum að því að laga okkur að hinum breyttu aðstæðum. Þar, sem okkur er fróðleikurinn meinaður, er til lítils að velta málinu fyrir sér. Þó er það svo eins og endra- nær að goðsagan hefur meira aðdráttarafl, en það, sem í orði kveðnu heitir vísindalegar rannsóknir. Ég er viss um það, að hin gullnu hlið og annað í þeim dúr hefur sannari mynd af lífinu eftir dauðann, heldur en slitrótt samtölin á miðils- fundum, ellegar orðræða and legra leitarmanna og það jafn- yel engra minni en Aldous sál uga Huxleys. En hvað sem þessu líður, þá erum við stödd á himnum, þegar skuggalegir múrar sjálfsins hrynja og inn fellur birta kærleika Guðs, en í: helvíti þegar þessir sömu múr ar lykjast að fullu um okkur. Yið höfum þegar reynt hvort tveggja. Nú verður sagt sem svo: það er svo sem gott og blessað, ef svona tilkynningar um ódauð- leik gefa einhverjum ástæðu til að líta dauðann áhyggjulaus- um augum, en hvað um aðstæð- urnar sjálfar? Hvað um hinar langdrægu kvalir, sem margir mega þola, hvað um hrörnun- ina, eða lömunina? Þeir eru ófáir nú á dögum, sem orðið hafa að heimsækja krabba- meinssjúklinga eða geðsjúkl- inga og horfa upp á ástvini sína engjast af kvölum eða stara aðeins sljóum augum fram fyrir sig. Þetta er auðmýking, — og nútímatækni læknavís- indanna hefur ekki dregið úr henni, nema síður sé. Þetta var sú tilfinning, er var Simone de Beauvoir efst í huga, þegar í-THm fyfgdist hægu dauaSastTÍSi móSiuT smn- .ar., sem lézt imr fcraþbameinL Þessu Oysáir áe Beœuvoár að- dáanlega .ský'iU í feófc siimi „A T7œiy Easy DeatlL'. Móðir henn ar hafiSi vœriS áfcaflega hraaiia- trúuð kona, ,en þeæar 1-eiS að lokum fyrir henni, ;þá vintist hún horfa með skelfingn -fíl hinnar síðustu þjónuslna. Hiiásn eyddi kröftum sínum svo 5 ifaar áttu sinni fyrir lengri ævi — þótt ekki væri nema nokifcr- um dögum eða klukkustundum enn — að henni gafst heldirr BtíSl þróttur afgangs til að leita huggunar í trú sinni. Á hinn bóginn, veittist de Beauvoir, sem ætíð hafði verið reikul í trúmálum og lengst af komið heldur illa saman við móður sína, ógerlegt að fylgj- ast með dauðastríði hennar með j-afna&argeði. Að sumu leyti var hún ennþá slegnari, en hin deyjandi kona sjálf. Hrörnaður líkami móður hennar, umfangs- miklir uppskurðirnir, ólyktin, skorturinn á mannlegum virðu leik móðurinnar í þessu bjarg arleysi sínu og tilgangsleysið en jafnframt óhjákvæmileiki þessara ákveðnu og þrjózku- legu aðgerða til þess að næra og halda lífinu í manneskju, sem svo augljóslega var merfct dauðamim — allt fyllti þetta hana reiði og örvæntingu. — Trúin —segir ihmn, — hjálp- aði móSur nBiai engu fremur en voniin um frsegð eftir dauð- ann gat hjáLtpað m&r.. Það sfcipt ir efcki máli hvort þér fmast þetta Mmineskt eða jarðiaeskt Elsfcirðu ffiföð, þá er eiliSt líf þér engin uppbót ffyrir 'dauð- ann. — Því miður er ég hræddur um, að væri ég staddur í sporum móður frú de Beauvoir, mundi ég ekfci linna hljóðum ogákalla sprautuna allt hvað af tæki, svo þjáningar mínar mættu taka enda og ég svífa þöndum segl- um á vit eilífðinni í þægilegu móki. Samt sem áður hefur fjöldi manns, bæði af háum stig um og lágum, dáið í friði og ró og jafnvel glaðir og reifir. Dýrlingar hafa margir játað dauðanum ást sína og fært sönn ur á tilfinningar sínar með því að syngja fagnaðarsálma og lof gjörðir, er þeir þoldu píslar- vættisdauða sinn á steglunni eða bálkestinum. Pílagrímar Bunyans bíða með óþreyju kalls ins, sem kveður þá yfir um hina djúpu og straumþungu á, sem er síðasta hindrunin á leið þeirra til hinnar Himnesku borgar. Og þess er skemmst að minnast, að þá er Gestapómenn fluttu Dietrich Bonhoeffer til aftökustaðarins stafaði þvílík- um fögnuði úr augum hans, að jafnvel þessir brjóstumkennan legu trúðar tóku eftir því. Þeir sáu ekki betur en þetta væru endalok hans en honum var þetta hins vegar byrjunin eins og hann sagði sjálfur. Þótt einkennilegt sé, þá kom- ust tilfinningar mínar gagn- vart dauðanum loks í fastar skorður er ég gerði tilraun til sjálfsmorðs. Ég geri því skóna, að flestallir hafi fyrr eða síðar velt því fyrir sér að fremja sjálfsmorð en það er langur veg ur milli hinna mismunandi stiga slíkra áætlana og misheppn- aðra tilrauna og svo aftur þess manns, sem gerir alvöru úr öllu saman. Hvensra mikil alvara var mér? lÓgerlegt er ram það að segja, eimfcrainn þegar tekið er tillit til þess, sem flæfcir málið enn frek ar, að þetta var í striðinu, þeg- ar ég var i leyaiþjónustunni ®g TÍðriðinTi kátiegt njósnamál, æm sjálfsmorðstiiraun hefði fall ið prýðilega inn L Séu menn á fflóito Œsdan sjálfum sér, þá <aa ajóanir miklu betra meðal en marijraana eða LSD. Það er fcaTTOHki eiœmitt vegna þessa, sem virasaeldir njósna og njósn- ;arra eru svo miklar nú á dög- nm jafnt í bókum sem og í raunveruleikanum. En hvað, sem því líður, þá ær sagan sú, að .mollulegt kvöld æatflt í Afríku, er ég hafði feng- áS amér dálítið neðan í því og var vis&ari en nokkurn tíma áður mn fánýti allrar mannlegar við Ifiitni og einkum stríðsrekstu,rs iþá ákvað ég að binda endi á íþfitta fyrir fullt og allt hvað mig snerti með því að synda ■á :haf út oig anúa aldrei aftur. Ég ök :áleiSis til strandar einnar .affiSaíErL Ég skildi engin skila- hoS œftío:. Ég .gerði ráð fyrir því. að dauði minn yrði talinn slys. þar sem ég var þekktur fyrir það að taka mer sund- spretti á ólíklegustu tímum sól arhringsins. Það, sem .ég var í þann vggikiín að jgem, virtist ekfci nema fremur hversdags- leg og sfcynsamleg athöfn. Þetta var Ekast þvi, sem að fara með ffötin sín 3 hreinsun, nú eða losa sig úr faðmlagi sofandi manneskju, læðast hurt, loka dyrunum mjúklega á eftir sér og ganga einsamall brott eftir gangstétfiimi í grárri morgunskímunni fyrir 'utan. Það var afar lágsjávað þessa nótt og ég varð að vaða að því er mér fannst marga fcílómetra gegnum dökka, mjúfca leðju áð ur en vatnið náði mér í mitti. Allar leikrænar athafnir fela í sér fjarstæðu og hafi einhver séð mig þarna nakinn og útat- aðan í leðjunni þegar ég var að brölta til sjávar þá hlýtur hann að hafa fengið góða skemmtun fyrir lífið. Þegar ég lagðist loks til sunds fann ég, að vatnið var þykkt og volgt og glampaði á það af tunglskin inu. Mér var fullkunnugt um það, að hákarlar voru þarna í sjónum umhverfis, en eins og á stóð, þá virtist hlægilegt að leiða hugann að þeim. Ég synti mína leið þangað til fór að síga á mig slen. Þá er ekki langt eftir, eða það hafði ég a.m.k. lesið einhvers staðar. Ég komst að þeirri niðurstöðu, að það væri fremur góður dauð- dagi að sofna í sjó. Þá var það, sem ég ákvað að líta til lands í síðasta sinn og sneri mér á bakið í því augna- miði. En hve það virtist langt í burtu! Ég gat rétt greint ljósin í kaffilhúsi einu, þar sem ég hafði stundum komið. Eigand- inn var grískur og staðurinn hét Kaffistofa Péturs eða eitt- hvað á þá leið. Staðurinn var ævinlega opinn gestum eins lengi og þeir entust til að kaupa drykki. Ég sagði þess vegna við sjálfan mig, að sam- kvæmt því hlyti einhver að vera þar í þessari andrá. Ég átti auðvelt með að gera mér þeitta alit í huigarhnnd. Þarnia sat lyjónninn hálfsofandi, nokkrií- gestir í hóp úti á svöl unum, kannski í teningaspili eða einhverju öðru spili og Pét ur hinn gríski bak við barborð ið. Það var tilhugsunin um þessa gesti, hringlið í tening- um þeirra, eftirvæntingarsvip- inn á andlitum þeirra, er þeir skoðuðu spilin sín og ágjarn- an og hörkulegan svipinn á Pétri, sem benti mér að snúa aft ur. Það rann upp fyrir mér að jörðin var heimili mitt og þessir og allir menn aðrir voru meðbræður mínir. Hin dásam lega svefnhöfgi, sem ég hafði komizt í snertingu við rétt áð- an mundi svo síga á mig í fyll- ingu tímans. Og þessi svefn var tilhlökkunarefni, eða líkt og systir Bakúníns hafði fyrir hon um, er hún lá banaleguna: — Það er yndirlegt að deyja, Mik ael; að teygja úr sér. — Þessi orð hef ég oftlega haft upp fyrir mér. Þar, sem ég barðist nú við að ná landi og reyndi að hrista af mér svefndrungann og þreyt una í stað þess að láta undan síga fyrir þeim, þá fylltist ég miklum fögnuði. Þetta var gleðileg heimkoma; jafnvel eftir, að ég var kom- inn upp úr sjó og neytti síð- ustu kraftanna til þess að brjót ast gegnum þessa endalausu, dökku leðju. Upp frá því hef ég aldrei dregið það í efa, að hverju lífi verður að lifa eins og það leggur sig, lifa því „til enda“, eins og leika verður t.d. Lear konung til enda. Sé leik- urinn truflaður eða styttur hef ur hann verið rændur tilgangi sínum. Daginn eftir sneri ég frá- sögn af þessu á dulmál og lét líta svo út sem þetta hefði ver- ið þaulhugsað og — fram- kvæmt njósnabragð. Þegar skeyti mitt barst til London fékk Graham Greene það fyrst ur manna í hendur. Þar sem hann var skáldsagnahöfundur sá hann undir eins í gegnum sögu mína. Hin-s vegar tók yfir maður deildarinnar mig trúan- legan. Hann hét Kim Philby. Þeir, sem elska lífið, segir frú de Beauvoir, hafa andstyggð á dauðanum, en Bonhoeffer ■segir hins vegar að í augum þeirra sem elski Guð, sé dauð inn kóróna lífsins eða fylling þess. Flestir nútímamenn munu hallast að skoðun frú de Beau- voir. Þeim þykir skoðun Bon- hoffers úrelt og óverjandi. Dauðanum er stungið undir stól, ef svo má segja, líkt og farið var að með kynlífið á Viktoríutímanum. Grafreitir á borð við Skógar- gerði, sem Evelyn Waugh gerði ódauðlegt í „Ástvininum" er öfgakennt dæmi um þá tilhneig ingu sem enn eimir eftir af til þess að fara með hina fram- liðnu líkt og þeir væru enn á lífi. Líkin eru smurð, púðruð og klædd uppá og þannig eiginlega haldið enn um stund utan seil- ingar dauðans í vissum skiln- ingi. Líkkisturnar eru lagðar silki og þarna liggja svo líkin með roðnar varir og kinnar í sínu bezta pússi, með lagt og smurt hárið og angandi af ilm- vatni. Hæfa þessar fallegu kist ur ekki betur ástinni en rotnun inni? Jafn kraftmiklar verur og við, ríkar, ástleitnar, ham- ingjusamar og jafn ungarþrátt fyrir árin, sem yfir færast — hvernig geta slíkar verur íraun inni dáið. Það er óhugsandi. Svo er ein vonin enn. Ger- um ráð fyrir því, að „vísindin" finni eitthvert óbrigðult lækn isráð, hætti að teygja stöðugt úr lífsvonum okkar, en finni í staðinn ráð til þess að sigrast algerlega á dauðanum. Þá verð um við endalaust á ferðinni; að eins verður skipt um varahluti í okkur þegar nauðsyn krefur; sett í okkur og á — ný hjörtu, ný lungu, nýjar lifrar, nýir heilar og umfram allt ný kyn- færi, þegar þurfa þykir. Þá verður hið eilífa líf, sem kritstn ir menn hafa statt og stöðugt lofað með svo vafasömu um- boði að veruleika. Loksins verð um við ódauðleg. Það er að segja — sum okkar. Sá er nefnilega hængurinn á, að ein- hvers staðar verður að fá vara hlutina og hæfir viðgerðarmenn verða tæpast óteljandi, þannig að líkast til nær þetta aðeins til fáeinna útvalinna, sennilega hinna ríkustu, gáfuðustu og heppnustu, en hinir veslingarn ir láta þeim varahlutina í té. En slíkur ódauðleiki, sem byggist á endalausri framleng ingu hins jarðneska lífs okkar mun varla svara til sýnanna og vitrananna um englana frammi fyrir hásæti Guðs. Ef að lík- um lætur verður þetta eitthvað í ætt við ævi Struldbrugganna, sem Gulliver hitti í þriðjuferð sinni til Laputa. Þessar ógæfu- sömu verur gátu ekki dáið, en drápu tímann, að því er Swift segir, með því að öfundast yfir „ósiðlæti hinna yngri, en dauðs föllum hinna eldri. Er þeim verð ur hugsað til hins fyrra, þá kom ast þeir að raun um, að þeim er meinað að njóta nokkurs unaðar og þegar þeir horfa á jarðarför sárnar þeim það, að aðrir skuli fá að njóta þeirrar hvíldar, sem þeim sjálfum mun aldrei hlotnast." Nú á dögum er erfitt um vik, nema sýnast annað tveggja fífl eða svindlari, að útskýra mönn um það, að dauðinn er ekki ógæfa sem forðast ber, örlög, sem ber að óttast, eða kvali.r, sem þola verður, heldur fögn uður, sem ganga skal hiklaust inn í. Hvernig, sem aðstæðum kann að vera hattað, þa er hver ævistund einmitt dýrmæt ari vegna þess, að hún líður hjá. Það er einmitt vegna þess, að við eigum fyrir höndum að deyja, að lífið er svo dásamleg gjöf — hvort sem um er að ræða eitt augnablik eða heila mannsævi, sjúkan eða heil brigðan á sál eða líkama ,.:r—, alltaf er það jafn dásamlegt. f því ég rita þessi orð verð- ur mér litið út um gluggann minn og augum mínum mætir, landslag í vetrarskrúða. Samt veit ég, að náttúran er að vakna til lífsins; blómknappar eru að springa út. Það líður að vori. Enn eitt vor og síðan annað og hið þriðja. Þeim fer nú óðum fækkandi. sem ég á sjálfur ólifuð. Kannski tíu eða tólf, en kannski aðeins tvö eða þrjú; jafnvel eitt. í Þv_ mér verður hugsað þetta sé' ég ekki betur en einhveri" innri birtu stafi af berum trjá greinunum; nakin jörðin endur- tekur fyrirheit sitt um frjó- semi og snjallyrði Donne's hljóma mér í eyrum: — Dauði, þú skalt líf þitt láta. — 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS M. júnií 197*0

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.