Lesbók Morgunblaðsins - 19.07.1970, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 19.07.1970, Blaðsíða 3
BÖKMENNTIR OG LISTIR Dr. Richard Beck Manitoba í ljóðum vestur-íslenzkra skálda Á þessu ári er hátíðiegt hald ið laldarafmaeli þess merkisvið- burð-ar, er Maniitobafyiki gekk í fylkjasamband Kanada. ís- iendingar hafa komið við sögu fy'lkisiin.s frá því á ailra fyrstu árum þesis tímabils, því á koan- aindi hausti eru iiðiin 95 ár sáð- an þeir námu land í Nýja ís- lamdi og settust að í Winnipeg. Hafa þeir þess vegna ærrna ástæðu ti-1 þess, að taka sinn þátt í þeim s'öguríku hátíða- Ihöldum, er hér um ræðir, og munu vafalausit gera það sjálf- um þeim og ættjörðinmi til sæmdar. Má og á það mimna, að sá maðurinn, sem hefir með höndum yfirumsjón með hátíða- höldumum, er hinn góðkunmi Vestur-íslendingur, séra Phiiip M. Pétursson, memninigarmála- ráðherra Manitobafyl-kis, og þan-g-að til hann tók við því embætti, árum sarnan forseti Þjóðræknisfélags íslemdinga í Vesiturheimi. Hér verður ei'gi rakim að meinu ráði mikil og merkile-g ]-andmámiss-aga ísile-ndin-ga í M-anitoba, þótt meir en verðugt væri, enda e-r hún víða skráð og ítarlega bæði á íslenzku og ensk-u. Tilg-amgu-rinn með þess- ari yfirlitsigreim er hdmis veigar aðallega sá, að sýna það, með mokkrum tilvitnunum úr ljóð- um veistu'r-ísilenzkra s-káida og -athugasemdum -um þær, hve-rn- ig umhverfið í Manitoba 'hefir ork-að á þessi skáld, en í því sambandi má á það benda, að fles-t íslenzku skáldim vestan hafs, hafa, lengur eða skemur, átt heima þar í fyl'kin-u, mörg þeirr-a í Winmipeg. Ekki veit ég töl-u þeirra kvæða fyri-r minni Kanad-a og íslenzkra 1-andnema, sem ort hafa verið í Manito-ba og flu-tt á íslendingadögum og öðrum íslendingaisamkomum þar í fylkinu, en þar ha-fa þeir, eins og kunnugt er, verið- og eru enn fjöhnenn-aisti-r ves-tan hafs. Eiitt er víst, að þa-u kvæði e-ru geysimörg orði-n-, og þeim urn- mælum ti-1 staðfeistingar þurfa m-enm eigi annað en -að blaða í 'kvæð abókum ve s-tur - ísl-enzkr-a- skálda. Mörg önn-ur kvæði sama efnis, -sem ei-gi eru í um- ræddum bókum, er ennfremu-r -að fi-nna í vestur-íslenzk'um blöðom og tíma-rituim. En því er hér aithygli dregin að Kamada- oig lan'dniemiamii-nniuinum, að þar e-r víða, bein-t og óbein-t, brugð- ið upp myndu-m af umhverfinu í Manitoba og liandnáms'ba'rátitu og f-rumbyggjalífi fs-lendinga á þeirn slóðum, þótt eigi verði það n-ánar rakið hér. Rauðá (Red Rirver eða Red Rive-r of the NortJh, eins og hún er einnig kölluð) kemur mjög við sög-u landnáms íslendicnga í Nýj-a Isia-ndi, er þei-r fór-u aust- an úr Ont-a-riofylki ves-tur að Winnipegvatni í Manitoba haustið 1875. Þ-á voru engar járebrauitir í Manitoba. Á vest- urleiðinni þangað urðu hin-ir íslenzku innflytjendur þess vegna að ferða-st va-tn-aveginn -til Fisher’s L,anding, sem 1-iggu-r við Rauðá stutta vegalengd fy-r ir surnnan Grand For-ks í Norð- ur Dakota. Hefir sá, er þeitta ri-tar, oft la-gt 1-eið s-ín-a þang- -að, og jafman orðið lif-a-ndi minninigin um það, að þar sti-gu hinir ísl-enzku innf-lytj end-ur á skipsfjöl á ný og héldu áf-ram ferð sin-ni norður eftir Rauðá til Winnipeg, og síðarn þaðan til Nýja ísl-ands. Lýsir Þors-teinn Þ. Þo-rsteinsson rithöfund-ur því sögulega, og fjarri því að vera hættulausia, ferðalagi á minnis sitæðan, hátt í bók sinmi Sögu íslendinga i Vesturheimi (II bindi, Winnipeg, 1943). En á s-trönd Winnipe-gvatns 1-entu íslendingar flot-a- hinna fl-a-t- botnuðiu báta sinna síðdegis föstud-aginn síðas-ta í sumri 22. október 1875. Þegar í minni er borið, hve mikilvæg þjóðhr-aut Rauðáin va-r hin-um fynstu ísilenzku 1-and nemuim í Winnipeg og Nýj-a fs- landi, kemur það ekiki á óva-rt, að hún hefir orðið ís-lenzkum skáldum í Manitoba yrki-sefni. Bjarni Þorsteinsson yrkir um hana kvæðið „Rauðá“ og Krist- já-n S. Pálsson kvæðið „Við Rauðá“, en. báðir áttu þeir heima í Selkirk í M-anitoba, sem liggur á bökkum Rauðár, og vor-u því gagnkunn'Ugir hinum breyti-legu s-vipmyndum árinn- a-r, enda bera kvæðin því viitni og næmri at-hugunargáfu þeirra. Fara hér eftir upphafs- erindi kvæðann-a beggja í söm-u röð og höfund-arnir voru nefnd- ir: Svo hæglát og siðprúð þú sígur að ós; og sýnir ei foss eða streng. Þa-r spegl-a sig b-láhimins blikandi ljó-s í blælygnum silfurglits-þveng. Þú minmist við bakka s-vo mjúikleg og þýð se-m mœirin við unmusta sinn; og vefur í örmum, um eilífa tíð hinn iðigræna víðilund þinn. Um þús'hundruð ára, í auðn'anna frið þú amil-aðir kyr-lát að sjó. Og milljónir vísun-da minntusit þig við; sem mey varstu ósnortin þó. Þú spegl-aðir ba-kkanfl,a S'krautl-e-ga skrúð við skinandi heiðisólar brá. í á'kafri vorleysin-g ein-s varstu prúlð; en örlítið fasmeiri þá. Sterk og þögul, fóstran fárra Ijóð-a, f-el-ur hægt að vatnsins djúpu skál, fr.aim -um lendur löng-u horfnra þjóða. Liðinn-a tíða hreys-tiríka sál er sem rísi á fljótsins guillnum gárum gleymd, en bundin, þrungin -harmi sárum, þegar máninn, svifinn suðiurleiðir, sumia-rnætur álfagullið breiðir yfir græna bakka og breiðiam ál. Eikur fórn-ar arm-a sterka rétta út á fljótsins blævi hreyfða rönd; laufi þöktu li-mi saman fOétta leggja fraim á djúpið skuigga bönd, se-m þær viildu úr dulardjúpi seiða dauða -svipi og inn i sikóginn leið-a þá, s»em áður birkibarkar kæn-um bei-tt-u fr-am úr skógarvíkum grænum, stefndu að veiðum hug og tra-ustri hönd. Erimdiim úr kvæði Bjarn-a eru hreinræktaðri náttúr-ulýsin-g heldur en hliðstæð tilvitnuTiin í kvæði Kris-tjáns, sem er rík- a-ra í hug að láta ána spegla liðn-a- tíð, frumibyggja land-sins, Indíámaininia, og lífsháttu þeirr'a, eins og lýsi-r sér einnig síðar í kvæðinu. Annars snúast bæði þessi kvæði upp í harðskeytta ádeilu á i-lla meðferð m-anna í ánnd með fjárgræðgi þeirra. Hvergi hvelfis-t sögunn-a-r him inn með á-hrifameiri hætti yfir byggðir íslendinga í Vestur- heimi en í Nýja- íslandi, og hef- ir það landnám þeir-ra því orð- ið ýmsum íslenzkum ská'ldunum í M-a-nitoba -efni athyglisverðra kvæð-a. Staðurinn þar sem fyrstu íslendingarnir tóku land á strönd Winnipe-gv-atna n-efnist „Víð-i-tangi“ (Willow Point). Yfir þeim stað hvíiir því s-öguleg helgi í h-ugum af- komenda landne-manma. Einn úr þeirra hópi, Frank Olson kenn-ari, fæddur og ailinn upp að Gimli, orti á ensku kvæði um Víðitanga í til-efni -af 75 ára af- mæli landnám-sin,s í Nýj-a- fs- landi 1950. Sig-urðiur Júl-íu-s Jó- hanneisson læknir s-neri kvæð- inu á íslenzku, og er það -eitt af þeim þýðimgum hans af kvæð u-m á ensku eftir hina yngri kynslóð ísilen,din,ga vestan hafs, sem birtar eru í hinni eftir- töktarverðu rit-gerð ha-ns „Fram tí'ðarbókmenntir ísilendinga- í Vesturheimi“ (Tímarit Þjóð- ræknisfélagsins 1952). Áður hafði þýðingin komið í Lög- bergi og seinna (22. okt. 1955) í Laugairdagsblaðinu á Ak-ur- eyri, sem helg-að. v-ar að því sinni áttatíu ára landnámsaf- mæli Nýja ís-lands, Kvæði þetta er langt og efnismikið, lýsir vel komu hinna íslenzku 1-aindnema á a-uða strönd -s'tórv-atmsins með h-arðan vetur fyrir dyrum. Síð- an rekur skáldið í glöggum m-egindráttum baráttu- og sigur sögu landneman-n-a, og er lýsin.g hans öld þrungin djúpum r-ækt- a-rhuga og aðdáuniar, eins og fram kemur í þesisium þrem síð- eri erindum kvæðisdns: Og ve-gleg byggð með raus-n þ-ar rís — þar rís upp vestræn pa-radís — og feðr-a minnin-g fornri þax er fyigt án nokkurs hagnaðar. Þá arfleifð verndar kyn til kyns með kraftaverkum landnámsins. Nú dredfi-st hún m-eð sæmd og s-eim m-eð sigri u-m aillan Vesturheim. Hún 1-egg-ur skerf s-em Ijós.an vott í land'SÍns mi'kla bræðs'lupott. — Frá „Víðitan-g-a“ heyrist hljóði, sem hríf-ur okikar frónisku þjóð, en sa-ga byrjar framtíðar. Við dá-um fr'amt-ak frumherjans og fyrstu ka-ppa þessa la-nds. Með þolinmæði og þrekvi-rkj-um á þremur aldarfjórðungum hér unnu me-nn — þeir lið sitt Ij-á u,nz líf-sms fað-ir kall-ar þá. Að loknu striti og starfi manns sem stjarna glóLr -saga-n hans. En sólin heldur vökuvörð um „Víðitang-a“ og „Gimlifjörð". Nýja ísl-and sjálft rí-s við sjónum í þessari ra-un- sönnu, myndauðugu og magni þrungnu lýsingu Guttorms J. Guttormssonar úr kaflanum „La.ndnámið“ í ljóða-bálki hans Jóni Austfirðing: Þar s-yngja þrestir á vorin sdn þýðu -arf-gengu söngl-ög. Blærinn í flautun-a blæs, — blístnar og hvin í trján-um. Brimhljóðsin-s undir-spilsómu-r, — orge'lsins fimbulbaissi, — þungur sem þruniugnýr, blandast þjóðsön-gvum merkur. Faigur er vatnsins flötur, fjals-léttur, hreinn og glælygn. Dýrðlegt er bládjúpið bylvakið, briimlöðrandi og hvítfex-t. Víðitan.gin,n, sem útréttur -arrnur í ofviðra háska-, bjóð-andi höfn og hlé, hopandi sinie-kkjum frá volki, lætur til skiptis skeila skafl og boða á hliðum. En Guttormur var, eins og kunnugt er, kynborin-n somur íslenzka landnámsin-s í Nýja íslandi, fæddur að Víðivöllum við íslendingafljót á himum allra- fyrstu landnáms-árum, -al- inn þar upp og átti þ-ar einnig heim-a, en íslendin-gafljót hefir hann ódauðle-gt gent í sam- nefndu snilldar-kvæði sínu, þar sem bjarkirn-ar, er teygja -arma sín-a yfiir fljótið, verða tákn- mynd þess handtaks, sem hann vill að brúi hafið mi-lii ísiend- iniga um ókomin ár. í framan- nefndum kvæðaflokki símum hefir hann einnig á ógleyman- legan hátt lýst örlagaþungri brautryðjendaibanáttu íslend- inga í Nýj-a ísilamdi, en sú hetju saga liggur utan þeirra tak- marka sem þessari ritgerð eru sérs-taklega sett, þótit sú saga Framhald á bls. 12. Egill Jónsson Klukkur Úr rökkurfirð á einverun-nar auðn órofa högg er kólfar hæ-gan slá nástang boða dag sem dimm-a nótt, og hluta náðlaust niður æviskeið í naumari stundir æ, svo hljómar brátt við hlustir þínar líknisamt lokaslag, og lætur veröld fátt um atburð þann; frá unigbarns linda að öldungs feigðarhjúp — örstund þá — þér skjálfa fáein slög sefaþung, og líða á veglaus djúp. 19. júlí 1970 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.