Lesbók Morgunblaðsins - 19.07.1970, Blaðsíða 12

6ámm til heiðurs ríkisstjóra siniuin, var
hin stærsta, seim farim hafði verið. Þrjú
þúsund bæjarbúar og níu hljómsveitir
þrömmuðu framhjá Harding, þar sem
hann stóð berhöfðaður í þaklausum
vagni, sveipuðum bandaríska fárLanum,
íyrir framan J»ús sitt. Við og við heyrð-
uist sprengihvellir og eldflaugahvæs yf-
irgnæfa hljómlistina.
í óperuhúsinu var allt á tjá ogtundri
og troðið var í öll sex hundruð sætin.
Harding kom til ræðuhaldanma klukk-
an níu. Honum tókst ekki eins vel upp
og stundum fyrr og það var allt að því
afsökunartónn í tali hans. Hann kvað
þá verða að gjalda heiðurimn dýru
verði, sem næðu frama í stjórnmálum
og sagðist vera glaður yfir því að vera
nú kominm heim aftur. Hamm kvað
áheyrendur sína vita fullvel, að:
— stórlaxarnir komu hvergi nærri
útneifningu minmi. Ég hafði engan stór-
lax eða auðjöfur á minu bandi. Ég var
þvert á mótd kosdmn þrátt fjrrir þá. Eg
á aðeins einum yfirmanni skuld að
gjalda og hann situr þarna beint fyrir
handan. Góður húsbóndi það. — Og
hann benti á konu sína. Það var klapp-
eð ákaft og hún setti upp eitthvað, sem
svipaði til bross.
Eftirköstin komu sólarhring seinna,
er í ljós kiom, að demókratar 'höfðu
eigrað glæsilega. Þetta var fyrsti stjórn-
málaósigur Hardimgs.
Hann sneri sér að Carrie og leitaði
huggumiar hjá henná. Em hún hafði
áhyggjur af vaxandi slúðrinu um þau.
Hún spurði hann, hvort hann væri
reiðubúinn að yfirgefa konu sína og
kvænast sér. Hún kvaðst frekar mundu
hverfa úr lamdi með dóttur sána, en
nlusta á slúðursögurmar vaxa og dafma.
Hún sagðist mumdu halda til Þýzka-
iands. Hann tók þessu léttilega og gaf
henni ljósmynd af sér í jólagjöf. Ogþá
er komið að næsta kaflamuim, sem
hanm kaus að halda leyndum fyrir
flokksfélögum símum í reykmettaða her-
berginu forðum.
Meðal þeirra sex hundruða, sem
fylltu óperuhúsið kjörkvöldið fyrr
nefnda var ljóshærð skólastúlka, Nam
Brittom að niafni. Hún varð þess ma.
seinna valdandi, að orðstir Hardings
hrakaði svo skjótt, að honium látnum.
Nan Britton var óvenju bráðþroska
stúlka og er hún var fjórtán ára að
aldri var hugur hennar tekinn að snú-
ast mjög um karlmenn. Nan var falleg
og allt að því ögrandi í framkomm
Þetta haust starði Harding á hana úr
bverjum búðarglugga og af hverju
götuhorni á leið hennar í skólann.
Skiltin með mynd hans voru alls staðar
og andlitsdrættir hans festust henni
rækilega í minni. Hún taldi sér þegar
trú um, a!ð hún væri ásrtfamigiin af hon-
um. Dr. Samuiel Britton, fáðir stúlkumn-
ar, var læknir og gekk allsæmilega í
starfi sínu. Þeir Harding voru kunn-
ingjar og dr. Britton lagðd stundum smó-
vegis skemmtiefni til í blað Hardings.
Hin ástfangna dóttir doktorsins þakti
xiú veggi litlu kompunnar simmar mynd-
um af Harding. Hún klippti þær út úr
áróðursskiltum og rammaði þær inn.
Eina þeirra hengdi hún beint fyrir
framan rúm sitt, svo að Harding yrði
það fyrsta, sem hún sæi, er hún vakn-
aði á morgnana og einnig það síðasta
áður en hún sofnaði á kvöldin. Hún
ták að pára nafn Hardings í kennslu-
bækur sínar. Og þegar kennarinn fór
út úr stofunni krotaði hún: — Ég
eiska Warren Harding — , á töfluna,
bekknum til mikillar skemmtunar. Hún
fylgdi honum eftir frá heimili hans til
skrifstofunnar og er Hardimghjónin fóru
út að aka sat hún gjarnan álengdar
einhvers staðar á leiðinni og veifaði. Þó
ung væri hafði hún þegar heyrt slúður-
sögurnar um Harding og Carrie og af-
hrýðisiemin blossaði upp í henni í hvert
sinn sem hún sá þaiu Harding saman.
Þessi hrifning Nan vaxði öll gagn-
fræðaskólaár hennar. Ekki varð komizt
hjá því í jafn litlu samfélagi, að sögur
kæmuíst á kreik um málið. Félagskonur
fínasta heldri kvenna kLúbbsins í Mar-
iombæ ræddu Nan og mál hennar er
Florence Harding var fjarverandi.
Stundum ráðlögðu þær móður Nan að
reyna nú að telja um fyrir dóttur sinni.
Hún gerði sitt bezta og rægði Harding
eftir því, sem hún kiunni. Stundum sagði
hún frá þvi, er hún kom heim úr búðar-
ferð, að hún hefði gengið fram á Hard-
irug, þar sem hann stóð á stéttinni og
spýtti tóbaksilegi í göturæsið! En ekk-
c-rt dugði. Naui hvikaði hvergi. Því lykt-
aði þannig að faðir hennar gerði sér
ferð á skrifstofu Hiardings, að ræða
vandamál dóttur sinmar. Sögumar bár-
ust jafnvel Florence Hardimg til eyrna.
Hún lét (þess hæðniislega igletið, að hvað
Warren snerti þá væri það fjarlægðin
sem gerði fjöllin þlá. Harding vissi vel
af hrifningu stúlkumnar og var hreint
ekki hlutlaufl í málinu. Eitt sinn vildi
svo til að þau hittust ein á götu. Hard-
ing tók hana tali. Hann játaði síðar fyr-
ir henni, að á þeirri stundu hefði hann
íyrst langað verulega að komast yfir
hana.
í marzmánuði 1911 fóru Harding- og
Phillipshjónin í skemmiiferð til Berm-
úda. Það var síðasta ferðin þeirra sam-
an. Um haustið hélt Carrie til Þýzka-
lands og gaf hálfgildings loforð um að
snúa heim að nokkruna mánuðum liðn-
um. Jim Phillips féllst á þetta, en það
gerði hann raunar ævinlega, ef Carrie
átti í hlut.
Hardimghjónin fóru einnig til Evrópu
á þessu sama ári, en hittu Carrie aldrei.
Harding var eikki uppmæmiur fyrir
hverju, sem var, en nú varð hann hólf
óttasleginn vegna þess hve léttilega
Carrie tók aðsQdlnaði þeirra. Er Carrle
hafði hrist af sér smábæjarrykið luk-
uist aiuigiu hemniar upp fyxir dásemdluim
Berlínarborgar. Marionbær hvarf alger-
lega í skuggann og gleymdist næstum
því. Auk þess fór ekki hjá því, að jafn
glæsileg kona og Carrie kæmist bráitit í
kunningsskap við liðsforingja og aðra
sjentilmenn, sem þarna voru eins og mý
á mykjuskán.
Áður en hún fór höfðu þau Hard-
ing komið sér saman um dulmál, sem
hún skyldi nota í bréfum sínum. Hún
átti að senda þau á ritstjórnarskrif-
stofur blaðs Hardings. En bréf henn-
aT reyndust stutt, er til kom og leið
lanigt á milli. Harding iedð hálfilla.
Hann ímyndaði sér, að hann hefðimisst
hana. Blaðið hans þreifst nú vel undir
ainmarra sitjóm. Hamn fleyglði sér því á
ný út í stjómmálabarattuna. Það var og
varð ævinlega sá leikur, sem hann hafði
mest dðlæti á.
Er liðið var á árið ákvað Jim Phill-
ips að heimsækja Carrie í Berlín. Hamm
gmnaði ekkert frenuur venju og hélt
uppi vináttunni við Harding eins og
ekkert hefði í skorizt. Harding hjálp-
aði homuim jafnvel að búa um farangur
hans.
Það var svo um þetta leyti að Hard-
ing kamst í nánari kynni við Nan
Britton. í júnímánuði 1913 lézt dr.
Britton og lét því nær engar eigur eft-
ir sig. Kona hans og fjögur börn voru
á nástrái. Ekkjan sneri sér til Hardings
og bað hann hjálpar. Hann útvegaði
henni kennslukonustöðu.
Nan var nú að hefja síðasta gagn-
fræðaskólaár sitit. Móðir hennar sagði,
að í hvert einasta sinn, sem hún heim-
sækti Harding spyrði hann eftir Nan.
Hann hafði eimnig lofað því, að hamm
skyldi „gera eitthvað fyrir hana“. Og
Nan var staðráðin í þvi að sjá um, að
svo yrðL
Bókmenntir
og Hstir
Framhald af bls. 3.
fléttist óhjákvæmilega með
nokkrum hætti, beint og óbeint
inn í þessa greinargerð.
Eitt af því, sem laðaði ís-
lendinga að Nýja Islandi, var
Winnipegvatn með fiskisæld
sinni, en fleira kom þar einnig
til greina, og fer Þorsteimn Þ.
Þorsteinsson um það þessum
orjium í Sögu íslendinga í Vest-
urheimi (II. bindi):
„Og þó að ekki fyndust
þarna háar heiðarbrúnir né
hnjúkar og hamragnípur, til að
minna þá á „brúði blárra
fjalla“ og sviptign ættlands
sdns, þá minnti þó vatnið mikla,
sem ekki sást út yfir, að
minnsta kosti á hafið kringum
ísland, og gaí annan og meiri
svip en endalaus sléttan."
Winmipeigvatn hefir edmnig
hrifið hugi íslenzku skáldanma
í Manitoba, og hafa margir í
þeirra hópi ort um það mynd-
rík kvæði og vel kveðin: Krist-
inn Stefánsson, Magnús
Markússon, Sveinn E. Björns-
son og Kristján S. Pálsson,
auk Guttorms J. Guttormsson-
ar, eins og lýsir sér í kvæði
hans, sem áður var vitnað til.
Kvæði Kristins „Sumarkvöld
við vatnið“ hefst með eftirfar-
amdi erindi:
Sem draumsmíðis heimur, sem
hulduleg borg
nú hvilist þú stórvatn, með
götur og torg
frá skýjum og himni, sjálft
stálgrátt og stilt,
í stafandi lognimu rólegt og
milt,
með kvöldroða-brydding í
blámóðu fjær,
en bakkamm og sandinn og
smáþorpið naer.
f hillingum eyjarnar tyllast á
tá,
og tangar og víkurnar
lognskyggndar gljá.
Annars er kvæði þetta, öðru
fremur, íhygli þrungið, éins og
mörg önnur kvæði skáldsine, og
lýsingin a.f vatninu því haglega
ofin umgerð um þær hugleiðing
ar, er það vekur honum í
brjósti.
Kvæði Magnúsar „Við Winni
pegvatn" er í annarri tónteg-
und, léttstígt og lipurt, þrung-
ið aðdáum, og slegið á trúar-
strengin.n í seinni erindunum,
en fyrsta erindið gefur hug-
mynd um anda kvæðiflins og
blæ:
Við hafsins heiði bláa
í he'lgri sigurmynd
þar baða-r björkin háa
sín blóm í daggar lind;
hver rós á rjóðum bala
nú reisir merkið hátt,
og aEar tungur tala
um tign og ,alheims mátt.
Fyrsta ljóðlína erindisin.j er
gott dæmi þess, hvernig Winni-
pegvatn, í hinni víðáttumiklu
stærð sinni varð vestur-ís-
lenzkum skáldum og öðrum ís-
lendingum ímynd hafsins, eins
og Þorsteinn Þ. Þorsteinsson
benti á í ofannefndri tilvitnun
úr Sögu íslemdinga í Vestur-
heimi.
í kvæði Sveins læknis „Sum-
armorgun við vatnið“ verður
vatnið í morgundýrð sinmd
skáldinu tilefni íhugumar um
Kfið og eðli þess, eins og sjá
miá af þessum erindum:
Á hl.jóðum öldum gullin letur
glitra
er geislaröðu/11 kveikir ljóssins
bái,
og vorljóð þýð á daggartárum
titra;
er töfrar dagsins snerta
mamnsins sál.
Þá s'kugigabörn á skyndifótum
þjóta
í skýli dimm, hjá lágri
moldarrein;
en geislaflötinn breiðar öldur
brjóta
og brimið syngur kátt ivð
fjörustein.
Og þegar ris.u holskefliurnar
háu
til himins benti mér hinm djúpi
sær,
og eims þá sé ég bærast blöðin
smáu
í brjóisti mínu hjartað táðar
slær;
því líf er bára frjáls á
fjörusteinum
hinn fleygi þeyr, er leysir
kalinn svörð
með himindögg á grænum
skógargreinum
sivo gróðurskin á kaildna og
visna jör
Kvæðd Kristjámis, sem heitir
blátt áfram „Winnipegvatn", er
beinni og saimfelldari náttúru-
lýsing en fyrmefnd kvæði
skáldibræðra hans um vatnið; þó
slær hann þar einnig á streng
persónulegr.a tilfinninga, eins
og eftirfarandi erindi ber
vitni:
í kvöld er Vatnið fagurt
friðarhaf
og fyllir gleði sléttubarnsin.s
hjarta.
Á morgun ría um sviðið traf við
traf,
er tryltar öldur földum hvítum
skarta. —
Ég amn þeim leik, er öldur rísa
hátt
og æði brimsins hug minn
jafn.an hvetur.
Því sáll mín einnig á þanm
svæfða mátt
sem aöeins lúður stomisins
vakið getur.
Magnús Markússon yrkir
einnig hreimmikið kvæði, sem
vel gæti kallast glymdrápa um
„Gim!li“, hinn söguríka fyrsta
bæ íslendinga á vestræmni
grund, og eru upphafserindin
gott dæmi þess, hve hressilega
þar er í strengi gripið:
Formhelga fríða
fold, sumarblíða,
leikvölur lýða,
lifsþroska tíða.
Stór faðimar ströndin
straumiðu löndin
hagsældar höndim
hnýtir þar böndin
Frjállst er á flæði,
fjölsíkrúðugt svæði,
gráandi gæði,
gulllituð klæði.
Glæst er för gmoða,
græði sem troða,
blikar á boða
búna sólroða.
Kvæði Kristins Stefánssoinar
„Gimli“ er prýðisvel ort, og
falla náttúrulýsingin og íhygl-
in, sem skáldinu er svo eiigin-
leg, þar í einn farveg. Gott
dæmi þess er erindi það, sem
hér fer á eftir:
En fegurst mér lítast þín
ljósbjörtu vé
þitt loft er sem heillnæmið tært,
þitt .sikímandi vatn og
skógar-hlé
í skrautdaga klæði er fært,
með gullhlaðið sólar um öldu og
eik
af aftni og morgni hnýtt. —
En smátt er í áranna
aflrauna-'leik
það afrek, sem vonin þér lofaði
en sveik,
þótt þú hafir þolað og strítt.
Sléttlendið víðfeð'ma í Mani-
toba og amnars staðar í byggð-
um fslendin.ga vestan hafs hef-
ir eðlilega orðið þeirn ímynd
hafsins, eins og víða gætir í
kvæðum skálda þeirra. En fjöfli
in eiga sín djúpu ítök í hu(g-
um heimaalimma íslendimga eigi
siður en hafið, og vafalaust
hefir fjallaþráin ósjaldan grip-
ið margan íslendinginn vestur
á famigvíðu siéttlendinu í Mani-
toba og aminiars sfaðiar. ICernur
þetta eftirminnilegia fram í
hinu v.ei orta og innilega kvæði
Páls Guðmundssonar „Á slétt-
unni“, er hamn segir:
Vítt og breitt sem augað eygir
allt í krinig er slétrtiu haf;
vefjast engi og akurteigir
inn í fagurt skógartraf.
Skortir ása, hóla, hjalla,
hvergi nakikur brekka rís.
Kýs þó sonur flúða og fjaflla
foss í sína paradís.
Það fer að vonum, að brugð-
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19- júli