Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.1970, Síða 9

ýkja langur. Og raunar nær
Aust'urdalur lanigt inn íyrir
Nýjafeæ. Þegar betur er að
gáð; sé Austurdalur rakinn á
enda, virðist raunar næsta
skammt ófarið suður til Hofs-
jökuls.
Þegar numið er staðar og
setzt á grastó eða lyngþúfu, þá
ilmar þessi jörð og þögn dals-
ins umlykur mann á áhrifarik-
an hátt. í neðra verður að vísu
hljóðlátur kliður, þar sem Jök-
ulsá austari dreifir sér um eyr
ar. Annars heyrist ekki hljóð
uitain öðru hvoru hræðsluibland-
ið kvak fugls, sem flýgur hik-
andi frá ungum sinum.
Um brattlendan afdal stiklar
Tinná á grófu grjóti. En neðan
garðs er fjalldrapi og kvistnr.
Einhvemtámia hefð'i það verið
talið sauðland í beti’a lagi. Nið-
ur með ánni telja menn verið
hafa bæinn Ófriðarstaði; um
það nafn andar svölum gjósti,
en fátt vita menn nú um bar-
daga, sem þar var háður milli
Eyfirðinga og manna úr Aust-
urdal. Deilumálið er grafið i
duft gleymskunnar; aðeins
segja munnmælin, að Austdæl-
ir hafi unnið fyrstu lotu og
stökkt Eyfirðingum á flótta
austur um fjöllin, sem þarna
skilja á milli byggða. 1 Torfu-
fellsdal handan fjalla, snerust
þeir til varnair og felldu Aust-
dælinga, eða svo er sagt.
12
Loksins, áfangastaðurinn er
framundan: Af hlaðinu i Tinn-
árselii blasir við Nýitoær
frammi i tungunni milli Jök-
ulsár og Tinnár. Dökkgræn
þúst húkir þar á bakkanum,
tóftirnar orðnar lágar í loft-
inu.
„Heilsar seggjum hrörleg þúst
holts úr eggjum dregin:
Moldarveggja rauðleit rúst,
rís hér beggja megin.“
Vísan er þó ekki eftir
Hjálmar; hún er eftir einn af
afkomendum hans, Kriistin i
Borgarholti. Hún gæti eins ver
ið lýsing á aðkomu Hjálmars að
Nýjabæ og um leið er orðfær-
ið skylt. Skáldskapargáfan
hefur orðið ættarfylgja hjá
sumum afkomendum Hjálmars.
En hvar er gróskan, sem eitt
sinn dró skáldið um langan
veg að Nýjabæ? Allit er nú attri
orpið i tungunni efra, gras-
lendið og fjalldrapinn; tún
Hjálmars og slægjur undir mal-
arruðningi Tinnár. Ekkert
Á leið inn grundirnar verða
á veginum rústir bæjanna í
Ábæjarseli, Arastekk og á
Svartabakka. Allir voru þeir
komnir í eyði, þegar Hjálmar
Jó.nsson tók ofan klyfjar í
Nýjabæ í fardögum 1824. Þá
töldust þrjár jarðir byggðar í
austanverðum dalnum: Merki-
gil, Ábær og Nýitoær. Aftur á
móti var Tinnársel i eyði, næsti
bær við Nýjabæ. En ekki til
langframa; Gísli nokkur Jóns-
son flutti þangað þrem árum
síðar og þraukaði þar i fjögur
ár. Síðan stóðu bæjarhúsin í
Tinnárseli auð að nýju.
Kannski er fegurra þar en ann
ars staðar um Austurdal. Hátt í
brekkunni standa tóftir bæjar-
ins. Ekki er um að villast:
Tinnársel, nafnið er höggvið í
grásteinsbjarg neðst i hleðsl-
unni og til viðbótar: Óli Kr.,
ár 1902. Annars staðar er meitl
að fangamarkið F.S. og ártalið
1887.
Um stund sit ég á bæjarstétt-
inni í Tinnárseli; langdrægt er
hún að sökkva. Grjót hef-
ur hrunið á túnið úr fjallinu
-efra. Þar verður faldeiguir stuðla
bergshamar og í fyrri tíð, þeg-
ar fólk lifði í nánari snértingu
við náttúruna, þá vissu allir
iiippá hár, að í þesiskonar
klettum bjó huldufólk. Um það
þurfti engum blöðum að fletta.
Nú er huldufólkið eitt eftir í
innanverðum Austurdal, en
einhverra hluta vegna höfum
við tapað hæfileikanum til að
sjá það.
Næsti bær við Nýjabæ var Tinnársel, liandan Tiimárs. l*ar standa tóftirnar uppi
og nafn bæjarins höggvið í grástein í vegg lileðslu.
steridur . eftir utan þústin á
bakkarium og þegar Jökulsá er
búin að brjóta hana alveg nið-
ur, verða menn að geta sér til
um, hvar Nýitoær i Austurdal
hafi staðið. Jafnvel Skotta er
dauð, ef hægt er að tala þann-
ig um drauga. Samt var hún
orðlögð og mögnuð á sinni tíð
og ættuð úr Húnavatnssýslum.
Það var i þann tíma er gott
og gilt var að senda óvildar-
mönnum sendingar og hafði
Tinnárselsbóndi fengið eina
slíka. En hann var kunnáttu-
maður í þessum fræðum og
snerist rösklega við vandanum;
kom Skottu fyrir í hrosslegg.
Hins vegar tókst svo báglega
fyrir dóttur bónda, að hún
tapaði út sendingunni úr
leggnum fyrir handvömm og að
gæzluleysi i meðferð drauga.
Var þá ekki að sökum að
spyrja: Skotta bað strax um
verkefni og stóð ekki á því.
Hún skyldi þegar yfir ána að
Nýjabæ og drepa bóndann þar.
Eftir þetta var Skotta heim-
ilisföst í Nýjabæ, en hafði um-
svif víðar um dalinn eftir að
allir voru flúnir frá Nýja-
bæ. Af Skottu var siðar skrif-
uð saga, enda var hún með
merkari draugum um norðan-
vert landið, smá vexti, klædd
stuttpilsi mórauðu og skottið á
húfunni hennar stóð upp i loft-
ið. Siðast höfðu nitján ær orð-
ið henni að bráð; þá hafði
Nýjabæjarbóndinn séð sitt ráð
í mikið óefni komið og axlað
sín skinn.
Þannig stainida máldn í far-
dögum 1824. Hjálmari og Guð-
nýju er ætluð sambúð við
Nýjabæjar-Skottu; auk þess er
bærinn fallinn. En landið er
þrátt fyrir allt búsældarlegt; á
björtum nóttum vorsins eru
skottur víðs fjarri og veröldin
öll vonglöð. Vinnudagur skálds
ins verður langur við vorann-
iir og vegghleðslur; hann sting-
ur sniddu og hleður klömbru-
hnaus. Bærinn er ekki stór, en
það er heldur ekki margt í
heimili hjá Hjálmari. Hann er
eiinyrki, þennan f jatldal hef-
ur hann nálega fyrir sig. Inn-
an við Nýjabæ tekur Austur-
dalur þó verulegum stakka-
skiptum; verður allur berari,
gróðurinn af þvi tagi, sem vex
á hálendi. En fé Hjálmars geng
ur vel fram á kjarngóðum há-
fjallagróðrinum. Siðar byggði
hann kofa og hafði í seli innar
í dalnum; þar heitir enn
Hjálmarssel. Sú saga hefur
heyrzt, að um skeið hafi
Hjálmar hugleitt að flytja sig
þangað inneftir. En naumasit
er liklegt, að það hefði leyst
vaindamál nágrennis'iinis. Og ugg
iaust er sagan úr liausu lofti
gripin þar að auki.
Allt þetta verður áhrifamik-
ill veruleiki, þegar staðið er á
bökkum Tinnár, þar sem enn
rísa rústir af bæ Hjálmars.
Kannski átti hann sína beztu
daga i Nýjabæ, í fásinninu og
stundum daglangri einveru við
störf einyrkjans kringum fé
eða hey. En að vetrinum eru
furufjalir fram dregnar og
prýddar höfðaletri, vafningum
og skraúti. Prjónaistokkar og
kistlar koma í fögrum búningi
undan hnífsoddi skáldsins. En
hugurinn dvelur þó meira við
yrkisefnin, allra helzt rímur
um viðureign við vonda
granna, rógbera og þjófavömb
á Rummungsstöðum. Og annað
í þeim dúr. Ekki bætir sá kveð
skapur neinu við skáldahróður
Hjálmai’s. Öll hin merkari
ljóð yrkir hann síðar í enda-
lausu basii sinu í Bólu oig á
Minni-Ökrum.
Hér á aurunum, sem hylja að
mestu túnskækil Hjálmars í
Nýjabæ, vaknar sú spuming,
hvort hin átakameiri ljóð hans
hefðu aldrei ort verið, ef Jón
á Merkigili og Guðmundur i
Ábæ hefðu reynzt góðir grann-
ar. Með árunum hefði Hjálmar
Framih. á bls. 12
Þannig er nií iiinliorfs við túnfótinn i Nýjabæ. Tún Bólu- Hjábnars er undir grjóti og aur af vöidum Tinnár, seni
liér er í vexti. Nýibær stóð í tungunni milli Tinriár og .fökulsár. lengst til Iiægri A myndlnnl.
29. nóvemiber 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9