Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1971, Qupperneq 6

0
0 3 6 <7 /í /6 ZO Zl Z6 -iS 3Z
AU STUR
MÍIÐLOFTIN
-60
50
-Ao <
H
03
U-i
30 *
»—I
O
Co
Ai
10
STERKIR VINDAR
LINSt/SKÝ

./r' -t' •;
Mr VrifV t ^llferaíf
t ii#i« mmrnmM
Eitthvað var að. Fjögurra
sæta flotbátaflugvélin klifr-
aði ekki yfir skarðið af sínum
venjulega dugnaði. Flugmaður-
inn hafði hafið flugferðina af
fjallavatni í dögun. Farþegarn-
ir tveir þurftu að vera komnir
til vinnu í borginni klukkan
niu. Klukkustundu síðar leit
ekki út fyrlr, að þe:m myndi
takast þetta. Flugvélin klifraði
þunglamalega í 9,000 feta hæð
og hvassar brúnir og skörð
fjalllendisins fyrir neðan voru
óþægilega nærri og greinileg;
farþegarnir hreyfðu sig
óþreyjufullir og báðir hugs
uðu sömu þögiu hugsunina:
eitthvað var að.
En hvað? Vélarhljóðið var
gott, allir mælar sýndu eðliiegt
ástand, veður var bjart og yf-
irborð stöðuvatnsins hafði ver
ið slétt við flugtak. Flugmað-
urinn hafði farið sömu leið
mörgum sinnum um sumarið,
satt að segja á hverjum sunnu-
dagseftirmiðdegi síðan i júní.
Hann hafði aldrei átt í erfið-
leikum með að komast yfir
VINDHRAÐI:
5 vindstig eða niinna.
/////////> / / / // rn/iii n /1 n i
nn7/Mm7/m//7//r,
3000 metra hátt skarðið og
reyndar verið í nokkurra þús-
unda feta hæð yfir því, þegar
hann fór þar um. Hvað var frá
brugðið þennan morgun?
Kaldhæðnislegt svarið við
þessari gátu var siðasta orðið
í spurningunni, — rfiorgunn.
Flugmaðurinn hafði verið van
VINDHRAÐI:
Meira en 5 vindstig.
rrr/ //rrn)///////// nrr.
Z—r'r}
ur að fljúga til og frá sumar-
dvalarstaðnum við vatnið síð-
degis á sunnudögum; þetta var
fyrsta ferðin, sem hann fór
árla morguins. Þótt veðurskil-
yrðin v'rtust honum kunnug,
þá vöru þau í rauninni mjög á
annan veg. 1 stað þess að hafa
með sér rísandi dalavi.nd, þá
átti hann nú í höggi við nlð-
urstreymandi fjaliagolu, sem
flæddi yfir daggarkældar efri
hliðarnar niður i áttina til hins
hlýrra landssvæðis við vatnið.
Flugmaðurinn fann smám saan
an lausnina: Til þess að kom-
ast yfir skarðið, varð han,n að
ná miklu meiri flughæð yfir
vatninu, áður en hann reyndi
að komast yfir skarðið. Þetta
gerði hann og átti í engum erf
iðieikum með að komast upp í
lágmarksflughæðina á þessari
flugleið.
Dalavindar og fjallagolur
eru tvö fyrirbæri, sem allir
flugmenn, sem fijúga yfir fjöll,
ættu að vita um. Dalavindur-
inn er í rauninni uppstreymi,
sem byrjar um síðdegið og or-
sakast vegna hitamisimunarins
á sólbökuðum toppum fjall-
anna og hinum svalari forsæiu
dölum fyrir neðan. Dalavindar
streyma upp frá dalnum. Eftir
sólsetur, þegar fjallatindar
kólna fljótt, kann loftsfraum-
urinn að fara í öfuga átt. Kælt
loftiö verður þéttara í sér og
leitar niður; það kann að breyt
ast í hiðurstreymi frá fjalia-
tindum niður í dalina fyrir
neðan, þar sem vötn eða skóg-
lendi hafa tekið til -sin hitann
yfir daginn.
FjallagoLur (niðurstreymi)
eru sterkastar milli miðnættis
og dögunar.
Niðurstreymi, sem orsaikast
af kældum efri loftlögum, er
nokkuð öðruvisi en niður-
streymi, sem orsakast af lög-
un iands eða mannvirkja, sem
vindur blæs yfir, þótt þessar
tvær tegundir niðurstreymis
geti farið saman og valdið al-
varlegum vandamálum fyrir
grunlausan flugmann á flugi
yfir fjöllum. Lögunarniður-
streymi (og uppstreymi) sikap-
ast, þegar allsterkur vindur
blæs yfir skyndilegar hækkan
ir á frekar mishæðaiausu
iandi, svo sem ása, hryggii,
þverhnípi, trjálundi eða mann
virki e:,ns og hlöður, flugskýli
o.s.frv. Litlar flugvélar verða
fyrir áberandi áhrifum af
slíku niðurstreymi, ef vindur
nær 13—18 hnútum eða 5 vind-
stigum. Breytingar á vind-
streyminu yfir hindrun getur
orðið va.rt í allt að 20faldri
hæð hindrunarinnar, ef vind-
urinn er nógu sterkur.
Lögunarvindhverfing („meeh
anical turbulence“) kann
að vera vandamál í fjalia-
flugi þar sem aðflug er tak-
markað af aðliggjandi skóg-
um, hæðum eða vatni — sér-
staklega á sumrin, þegar braut
ariengdir eru ekki eins nýti
legar og virzt gæti.
Menn gætu haldið, að það
væri ekki erfitt að lenda léttri
flugvél á 600 metra langri
braut, en sé brautin í mikilli
hæð og heitt i veðri, getur loft
þéttleikinn valdið allt að helm
ings lengingu á braut til flug-
taks eða lendingar. Ef ekkert
er upp á að hlaupa, getur l'ít-
ið eltt niðurstreymi á rörngu
augnabliki ráðið þvi, hvort
takast megi að komast yfir
hindrun.
Sakleysislega útlítandi súr-
heysturn eða myndran gömul
hiaða nálægt brautarenda, sam
fara sterkum vindi, gæti vald-
ið svo miklu niðurstreymi, að
það nægði til að lama fiug-
getu flugvélar, nema því að-
eins að eldsneytisgjöfin væri
aukin i tíma. Virðulegur furu-
lundur við brautarenda .gæti
valdið óvæntu uppstreymi, sem
valdið gæti framafbruni, ef
flugmaðurinn áttaði sig
ekki og léti fiugvélina snerta
brautina nógu snemma. Ef ætl
unin er að lenda á flugbraut-
um í fjalllendi, ætti alltaf að
fijúga yfir þær — í öruggri
hæð og fjarlægð — til að at-
huga hvort lögunarhindran-
ir geti valdið staðbundinni
lofthverfingu. Hagnýta ætti
alla flugbrautina og vera
skyld'i vel á verði gagnvart
loftstreymisbreytingum.
Mesta lofthverfingin, sem
menn eiga að mæta á flugi yf-
ir fjöllóttu landi, er sú, sem
almennt er nefnd fjallabylgja.
Fjallabylgja er hreyfing lofts-
ins yfir fjallshrygg eða efsta
hluta þess, sem er í um 1500 m
hæð. (Því má skjóta hér inn í,
að í norðanátt og vissum skil-
yrðum getur myndazt afar
sterk bylgja sunnan Esju).
Ávindsmegin við fjallið er
venjulega uppstreymi, hlémeg-
in er meira eða minna niður-
streymi og síðan smáminnk-
andi upp- og niðurstreymi til
skiptis.
Hæðin, sem hverfingarinnar
verður vart í, er breytáleg eft-
ir hæð og lögun landsins, sem
vindurinn blés yfir, og enn-
fremur eftir ríkjandi veður-
farsiegu ástandi. Sums staðar
mæla yfirvöld með því, að flog
ið sé í helmingi meiri hæð en
sem hæð fjalls nemur (þ.e. að
flogið sé yflr 900 m eða 3000
feta hátt fjall í 1350 m eða
4500 feta hæð), þar sem sldku
verður við komið. Og sé svo
ekk'i, ætti flugmaðurinn að
vera á verði gegn bylgjuhreyf
ingum í a.m.k. 25—30 km fjar-
lægð frá fjallatindum eða
hryggjum. Hreyfingu fjaMa-
bylgju hlémegin við hæðir má
likja við haföldu, sem brotnar
á strönd; eftir að hún brotnar
fyrst koma margbreytileg iðu-
og froðuföll þangað til að ork-
an er eydd.
Flugmenn skulu varaðir við
að taka of mikið mark á skýj-
um i sambandi við fjallabylgj-
ur, því að tíðurn er engin ský
að sjá þeim samfara. Háhrygg
ur fjalls kann að vera hulinn
þéttu hettuskýi, sem myndast
fyrst ávindsmegin og nær rétt
út yfir hrygginn. Sé flogið í
gegnum svona ský, sem ætti þó
ekki að gera, má búast við
sterku niðurstreymi.
í ókyrra loftinu hlémeg-
in fjallabylgju myndast tíðum
einstök velti- eða rótorský.
Þessi ský ættu allar litiar flug
vélar að forðast, því að í þeím
er ólgandi upp- og niður-
Framh. á bls. 12
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. ágúst 1971