Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1972, Blaðsíða 6

Matthías Jochumsson
Jakob Jóh. Smári
Alexander Jóhannesson
Árið 1944 kom út bók sem
nefndist Menningarsamband
Frakka og Islendinga eftir
Alexander Jóhannesson. í inn-
gangsorðum þeirrar bókar seg-
ir höfundurinn meðal annars:
„Ógerlegt er að rekja áhrif
franskra bókmennta og lista á
islenzka hugsun, því að marg-
ar andlegar hreyfingar bœði í
listum og stjórnmálum hafa
borizt frá Frakklandi til allra
nágrannalanda þeirra og siðan
komið hingað ..."
Þessi orð dr. Alexanders eru
vafalaust sönn, þ.e. að hingað
hafi borizt frönsk menningar-
áhrif, en þó ekki beint frá
Frakklandi, heldur eftir króka
leiðum.
Það var einkum í Dan-
mörku, hjá herraþjóðinni, að
íslendingar létu sía ofan í sig
þá menningu sem fáanleg var í
útlöndum. Hún var nú auðvit-
að ekki mikil fyrir utan Dan-
mörku, nema hvað eitthvað
slangur var af henni í Skandi-
navíu, Þýzkalandi og Eng-
landi. Út fyrir þau takmörk
fóru íslenzkir menn ekki að
ráði, nema þeir vœru eitthvað
sérsinna, því vafasamt var að
hœtta sér suður á bóginn. Það-
an hafði Sæmundur fróði slopp
ið naumlega, þegar hann var í
Svarta skóla, svo sem kunn-
ugt er. Alexander telur þó að
íslendingar hafi verið fíknir i
franska menningu, en máttar-
litlir að tileinka sér hana, eins
og sést á eftirfarandi orðum úr
inngangskafla bókarinnar:
„Af veikum mætti,“ seg-
ir þar, „hafa Islendingar reynt
að tileinka sér fegurð og hug-
sjónir franskra snillinga, eins
og þær birtast i ritum þeirra
og listaverkum eða í hljóm-
anna ríki. Eru til þýðingar á
íslenzku úr einstökum ritum
nálega hundrað franskra rit-
höfunda, en sá galli er á, að
flest þessara rita eru þýdd úr
dönsku eða ensku, vegna van-
þekkingar íslendinga á
franskri tungu.“
Þessi vitnisburður Alex-
anders um meðferð fslendinga
á frönskum rithöfundum eða
verkum þeirra er eins og af-
ssnnun perrra orsa I sama Inn-
gangi, þar sem segir:
„Islendingar hafa sjálfir ætíð
litið upp til Frakka sem önd-
vegisþjóðar í vísindum og list-
um, enda hafa margir nafn-
kunnir fslendingar leitað til
Frakklands til skemmri eða
lengri dvalar til menntunar og
andlegs þroska.“
Hætt er við að sannleikur-
inn sé nokkuð á annan veg,
eins og líka kemur fram ann-
ars staðar í bók Alexanders.
Fáir nafnkunnir íslendingar
munu hafa leitað sér menntun-
ar og andlegs þroska í Frakk-
landi frá því þeir voru að
slugsa (?) þar í gamla daga,
karlarnir, þeir fáu sem um er
getið, svo sem Sæmundur fróði
og Þorlákur biskup, á þeirri
tíð, þegar íslendingar voru
ekki enn orðnir nýlenduþegn-
ar Danaveldis. Ég efast jafn-
framt um það, að vanþekking
íslendinga á franskri tungu sé
eina ástæðan til þess að fiest,
sem þýtt hefur verið af frönsk
um bókmenntum, hefur verið
þýtt úr dönsku eða ensku.
Hvað gerist nú á dögum? Að
minnsta kosti hefur lítil breyt-
ing orðið. Meiri hlutinn af þeim
frönsku bókmenntum sem koma
fyrir almenningssjónir eða al-
menningseyru á íslenzku (t.d.
sögur eða leikrit) er enn þýdd
ur úr dönsku eða ensku. Ég
veit ekki hvort rétt er að
álykta sem svo, að slíkt lýsi
sérstakri aðdáun íslendinga á
franskri menningu. Ástæðan
kann hins vegar að vera sú að
mun erfiðara er að þýða úr
frönsku en ensku eða
norðurlandamálum, en engu
betur greitt fyrir það, og geng-
ur þá að vonum illa að fá hæfa
menn til slikrar iðju.
Alexander getur þess, að
þýtt hafi verið á íslenzku úr
ritum nálægt hundrað franskra
rithöfunda (þ.e. þegar bók
hans kemur út.) Er nú fróð-
legt að athuga hve mörg ljóð-
skáld eru meðal þessara hundr
að höfunda, þar sem íslending-
ar hafa þótt öðrum þjóðum ljóð
elskari, a.m.k. þegar þeir segja
sjálfir frá. Alexander tel-
ur þau upp. Útkoman verður
þessi (frá landnámsöld til
1944):
Eftir La Fontaine hefur
Grímur Thomsen þýtt eitt
kvæði sem nefnist Psyche verð
ur gyðja. Ég hef leitað að kvæð
inu í aðalriti þessa höfundar,
en ekki fundið það. Kannski er
þetta þá ekki eftir þann saut-
jándu aldar La Fontaine sem
frægur varð fyrir að snúa
dromisögum Esóps í rím af óvið
jafnanlegri snilld. Og þó hlýt-
ur það að vera hann. En hvað
sem því líður, er þetta einasta
kvæðið sem Grímur þýddi úr
frönsku, en Grímur er orðlagð
ur fyrir hve vel hann hafi ver-
ið að sér í frönskum bókmennt
um. Varla hefur það ver-
ið kunnáttuleysi í franskri
tungu serp bagaði hann. Miklu
trúlegra er að það hafi verið
einbert áhugaleysi. Menn
höfðu að líkindum ekki mik-
inn áhuga á frönskum skáld-
skap i þá daga, enda
þótt menn hefðu áhuga á
Frakklandi. Menn höfðu ein-
hvern áhuga á Frakkiandi.
Menn höfðu til dærnis áhuga á
Napóleon. Það var nú ekki allt
af sami Napóleon. Og svo
höfðu menn í þessari veiðistöð
áhuga á dönsku. Grímur orti
þrjú kvæði um Napóleon á
dönsku. Kvæðið Psyche verð-
ur gyðja er annars vel og fal-
lega unnið hjá Grími og þess
vert að lesa það.
Eftir nítjándu aldar skáldið
Paul Verlaine hefur Guðmund
ur GuSmundsson skólaskáld
þýtt ljóðið „Tunglsljósið" og
Jakob Jóh. Smári „Næturljóð"
sem reynist við nánari athug-
un vera sama ljóðið. (Ellefu
árum seinna en Alexander gaf
út bók sína birtist þriðja þýð-
ingin á þessu sama ijóði. Var
sú eftir Helga Hálfdanarson).
Alexander telur til viðbótar
tvö smáljóð sem Magnús Ás-
geirsson hefur þýtt, og eru þá
1944 til þrjú ljóð á islenzku
eftir þetta fræga franska skáld
symbólistatímans. Og ekkert
franskl ljóðskáld hafði komizt
hærra á Islandi um það leyti,
samkvæmt bók þeirri sem hér
um getur.
Sully Prudhomme heitir
skáld frá nítjándu öld. Eftir
hann hefur Guðmundur skóla-
skáld þýtt eitt kvæði. Sully
Prudhomme varð raunar svo
frægur að hljóta bókmennta-
verðlaun Nóbels árið 1901, þeg
ar þeim var úthlutað í fyrsta
skipti, en féll síðan í gleymsku.
Þá hefur Alexander fundið á
íslenzku kvæði eftir Rouget
de Lisie sem kemur ekki við
sögu franskrar ljóðagerðar
nema fyrir það að hann orti á
dögum frönsku byltingarinnar
hersöng Rínarhersins sem varð
þjóðsöngur frakka upp úr bylt
ingunni og nefndist La Mar-
seillaise, þegar hann var ekki
iengur tengdur Rínarhernum,
heldui- öðrum hermönnum sem
komu frá hafnarborginni Mar-
seille og sungu þennan söng á
göngu sinni. Matthías Jochums-
son hefur þýtt hann á
íslenzku: „Fram til orustu ætt-
jarðarniðjar . .
Frá nítjándu öld er skáldið
Alfred de Musset, merkilegur
höfundur á sinni tíð. Eft-
ir hann hefur Matthías Joch-
umsson þýtt eitt fallegt smá-
ljóð sem er þannig í meðförum
hans:
Á leiði mitt þá liðinn er,
einn léttan grátvið plantið þér,
hans ljúfu tárin líka mér
og litar-fölvinn sem hann ber.
Með skuggaþakið þýða sitt
hann þyngir ekki rúmið mitt.
Þá er röðin komin að Victor
Hugo. Frakkar telja hann stór-
menni í hópi ljóðskálda sinna,
en miður góðan skáldsagnahöf
und. Eftir hann hefur hins veg
ar talsvert verið gefið út af
skáldsagnakyni á íslenzku, en
í framangreindri bók er aðeins
getið um eitt ljóð eftir hann í
þýðingu Steingríms Thorsteins
sonar. Því miður er sú þýðing
svo klúðursleg að hún gefur
enga mynd af ljóðagerð höf-
undarins. Það, sem er eins og
mælt mál, einfalt og auðskilið
hjá Hugo, er orðið tyrfið og
óskiljanlegt hjá Steingrími. Og
þetta er eina kvæðið sam á að
heita að til sé á íslenzku árið
1944 eftir Victor Hugo, merki-
legasta fulltrúa rómantísku
stefnunnar í franskri ljóðagerð.
Höfundur er nefndur Chasi-
mir Delavigne í upptalningu
Alexanders Jóhannessonar.
Þegar ég fletti honum upp í
yfirgripsmikilli franskri bók-
menntasögu eftir Marcel
Braunehvig, fimmtándu út-
gáfu, aukinni og endurbættri,
segir þar, að hann hafi samið
harmleiki í klassískum stíl á
nítjándu öld, en ekki talin
ástæða til að fjölyrða um þau
verk. Þess er getið neðanmáls,
að hann hafi ennfremur gefið
út eina kvæðabók og eitthvað
fleira. Þessi kvæðabók hefur
nægt honum til nokkurs frama
á íslandi á sama tíma og ekki
var litið við betri ljóðskáldum
Frakka, því eftir Chasimir Dela
vigne hefur Steingrímur Thor-
steinsson þýtt eitt kvæði:
„Upp franska þjóð með fremd-
argeðið, enn frelsisfaðmur opn
ast þér“, og verður maður að
geta sér þess til að það sé ekki
jafnólánlegt á frummálinu og
í þýðingunni.
Eftir skáldkonuna Comtesse
de Noailles (greifafrú Noaill-
es) sem lifði og orti á þeirri
öld sem nú líður (dáin 1933)
hefur Gestur, öðru nafni
Guðmundur Björnsson land-
læknir, þýtt eitt kvæði, og er
snoturlegt. Landlæknir hef-
ur ennfremur þýtt kafla úr
kvæði eftir mann að nafni
Jón Óskar
UM ÞÝÐINGU
FRANSKRA LJÓÐA
Á ÍSLENZKU
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. október 1972