Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1972, Blaðsíða 7

Charles Itichet. í bók
Alexanders prófessors er þess
getið, að kvæðið fjalii uim
frægð franska vísindamannsins
Pasteurs, og eru tilfærð-
ar nokkrar línur úr kvæðinu,
þar sem greinilega er átt við
sýklana sem alls staðar eru til
staðar, án þess mennirnir geti
séð þá, eða eins og segir í
kvæðinu . ..
„iðar og spriklar anginn hver,
dulinn vorum döpru sjónum.“
Richet þessi mun hafa verið
liffræðingur. Ég fann hann í
bókmenntasögu Braunchvigs,
en hún heíur þann kost að þar
eru flestallir höfundar Frakka
til tíndir, smáir sem stórir. Þar
er getið um Charles Richet sem
uppi var frá 1850—1930. Það
er í kafla um vísindamenn sem
skrifuðu bækur. Þar er sagt að
hann hafi verið líffræðingur,
en að auki skáldsagnahöfund-
ur, ljóðskáld, heimspekingur og
þjóðfélagsfræðingur. Þetta á
nú við okkur Islendinga. Og
það er vel skiljanlegt að kvæði
eftir franskan líffræðing orki
sæmilega á ísienzkan land-
lækni. Hitt er annað mál, hvort
líffræðingnum hefði ekki ver-
ið eins gott að þýða kvæði eft-
ir landlækninn íslenzka, sem
kannski var ekki lakara skáld,
en líklega hefði það vafizt fyr-
ir honum, þótt hann hefði ver-
ið allur af vilja gerður, svo
hér var allt comme il faut.
Jean Richepin heitir fransk-
ur höfundur sem uppi var frá
1849—1926. Ég minnist þess
hversu eitt af leikritum hans
heillaði mig fyrir mörgum ár-
um, þegar ég var að byrja að
lesa franskar bókmenntir. Eft-
ir hann getur Alexander um
eitt ljóð á islenzku í þýðingu
Magnúsar Ásgeirssonar.
Loks er í upptalningu
Alexanders Jóhannessonar
höfundur að nafni Louis Merci-
er. Ég leitaði að nafni hans í
þeirri frönsku bókmenntasögu
sem ég hef áður vitnað í, og
fann hann þar talinn meðal
þeirra gleymdu skálda sem um
aldamótin reyndu að hnekkja
þeirri skoðun symbólista, að
ljóðið missti skáldskapargildi,
ef merking þess lægi á svip-
stundu í augum uppi, því sym-
bólistarnir litu svo á, að ljóð-
skáldi bæri fremur að gefa
hlutina í skyn en segja þá ber-
um orðum. Eftir framangreind-
an höfund meðal gleymdra
skynsemiskálda hefur Alex-
ander prófessor fundið eitt
kvæði á íslenzku í þýðingu
Magnúsar Ásgeirssonar.
Það sem hér hefur verið frá
skýrt sýnir, að af þeim nálægt
hundrað frönsku höfundum
sem þýtt hefur verið eftir á ís-
lenzku, þegar prófessorinn gef
ur út bók sina 1944, eru sam-
tals ellefu höfundar ljóða og
sumir þeirra heldur pervisaleg
ir fulltrúar franskra bók-
mennta. Samt væri nokk-
urt bragð að þessu, ef eitthvað
að ráði hefði verið þýtt eftir
þá höfundana sem helzt koma
við sögu franskrar ljóðagerð-
ar, til dæmis Hugo, Baudelaire
og Verlaine, en því er ekki að
heilsa. Það er aðeins Verlaine
sem hefur náð því hámarki ár-
ið 1944 að vera kynntur á ís-
landi með þremur stuttum ljóð
um. Svo virðist í rauninni sem
aðdáun Islendinga á glæsileg-
um orðaflauimi skálda eins og
Goethes í Þýzkalandi og Byr-
ons í Englandi hafi varnað
þeim þess að kunna að meta
það sem bezt var í ljóðagerð
heimsins. Snilldin varð í þeirra
augum eitthvað miðlungi gott,
en miðlungsmennskan snilld.
Upptalningin samkvæmt fram-
angreindri bók sýnir ennfrem-
ur, að það er ekki fyrr en á
okkar öld sem Islendingar fara
að gefa þann gaum að frönsk-
um ljóðum að þeim þyki ómaks
ins vert að freista þess að snúa
einhverjum þeirra á íslenzku.
Og til þess verða eðlilega
menn sem hrifust af nýju
frönsku ljóðagerðinni sem
flutti með sér ferskan andblæ
kringum aldamótin, skáld eins
og Guðmundur Guðmundsson
og Jakob Jóh. Smári.
Það er að vísu næstum bros-
lega lítið sem þeir þýða úr
franskri ljóðagerð, en sýnir
engu að siður hvert hugur
þeirra beinist. Guðmundur
Guðmundsson hefur ekki af
tilviljun fengið orð á sig fyrir
að vera symbólisti á sinni tíð,
en ekki er mér kunnugt um
hvað réð því, að hugur hans
beindist að frönskum symból-
isma og að rómönskum skáld-
skap yfirleitt, að því er virð-
ist, hann þýðir til dæmis ljóð
eftir ítölsku skáldin Carducci,
D’Aannunzio og fleiri. Enginn
vafi held ég geti leikið á því,
að ákveðin viðhorf til skáld-
skapar, sprottin upp suður í
Frakklandi, ef til vill ættuð
frá Gautier ekki síður en sym-
bólistum, hafi haft merki-
leg áhrif á ljóðagerð Guð-
mundar og afstöðu hans til
formfegurðar, þótt þessi við-
horf kunni að hafa farið sína
venjulegu krókaleið um Dan-
mörku til Islands. Það hef ég
ekki rannsakað. En Jakob Jóh.
Smári er hins vegar miklu
greinilegar undir beinum áhrif
um symbólistanna. Hvað getur
til dæmis fremur minnt á kenn
ingar symbólista um samsvar-
anir lita, hljóma og annarra
fyrirbæra í náttúrunni en
kvæði hans Litalireimur sem
hefst á þessu erindi:
Veröld í smáu brýtur
þagnarþil,
svellur og rís með undarlegum
ómum!
Hugarins eyrum heyri ég og
skil
samhljóm frá grænu grasi og
rauðum blómum.
Þetta minnir óneitanlega á
sonnettu Baudelaires Corre-
spondences, sem varð að eins
konar trúarsetningu symból-
ista, þegar hreyfing þeirra
hófst, löngu eftir að
Baudelaire var kominn undir
græna torfu. Þýðing Helga
Hálfdanarsonar á þessari sonn
ettu er ónákvæm og gefur þvi
ekki rétta mynd af henni. Þar
segir svo í öðru erindi:
Sem bergmálsöldur faðm yfir
f jarskann spenna
og falla saman í einingu djúpa
og breiða
sem ómælisnóttin, sem
árdegisljósið heiða
angan og litir og tónar saman
renna.
Þetta er víðsfjarri merkingu
frumkvæðisins. Þar er hreint
ekki gefið til kynna, að angan,
litir og tónar renni saman,
enda hefði symbólistunum þótt
það lítil tíðindi, heldur er átt
við samsvörun fyrirbæra, þ.e.
að tiltekin fyrirbæri náttúr-
unnar svari hvert öðru til á
einhvern hátt, Les parfums, Ies
couleurs et Ies sons se
répondent. 1 framhaldi af þvi
lýsir Baudelaire nánar, hvern-
ig eitt fyrirbæri samsvari öðru.
Einn ilmur er til dæmis fersk-
ur eins og barnshönd, annar
mildur eða mjúkur eins og óbó-
tónar, þriðji grænn eins og
engin eða hagarnír o.s.frv.
Þarna eru þau fyrirbæri kom-
in sem nefnd hafa verið, ilm-
urinn (les parfums), litirnir
(les couleurs) og hljóð eða
tónar (les sons). Þetta fer for-
görðum í þýðingu Helga,
vegna ónákvæmni þeirrar sem
á undan er komin. Þannig seg-
ir Helgi:
„angan og litir og tónar saman
renna.“
og heldur áfram:
„Ilmur svo ferskur sem
ungbarnsins nakta húð,
sem óbóið mjúkur og grænn
sem laufviðar traf ...“
sem sé eins og allt þetta renni
saman, en það segir Baudelaire
hvergi, heldur segir hann, þeg-
ar hann hefur sett fram hug-
myndina um samsvörun fyrir-
bæra: Til er ilmur ferskur eins
og barnshúð, o.s.frv.
II est des parfums frais comme
des chairs d’enfants,
Doux comme les hautbois, verts
comme les prairies . ..
Ónákvæmni Helga í þýðingu
þessarar sonnettu er mjög baga
leg, þar sem um sögulegt fyr-
irbæri er að ræða. Gaman væri,
ef hann hefði tök á að endur-
skoða þýðinguna og birta hana
aftur, því hún hefur mikla
kosti, þegar þessari óná-
kvæmni sleppir, og úr því
Helgi hefur komizt þetta langt
með vandaverk sem er ekki
nema á örfárra manna færi að
leysa af höndum, er vísast að
hann gæti lokið þvi að fullu.
Hér hefði til dæmis átt betur
við hugmynd Jakobs Smára í
ljóði því sem ég gat um að fram
an, hugmyndin um „samhljóm
frá grænu grasi og rauðum
rósum“, sem sé hugmyndin um
að fyrirbærin hljómuðu saman.
Tvö ljóð önnur en framan-
greinda sonnettu hefur Helgi
Hálfdanarson þýtt eftir Baude-
laire, og er annað þeirra,
Hljómar kvöldsins, mjög fal-
legt á íslenzkunni, þýtt af
næmri málkennd og listfengi.
Seint er hægt að gera kröfur
um fulla nákvæmni í þýðingum
ljóða, og efast ég um að hér
hefði verið auðvelt að fara
nær frumtextanum, án veru-
legra skakkafalla. Þýðandi
getur varla kastað frá sér
heilu kvæði vegna nákvæmni
einnar línu, þar sem ef til vill
er ekki hægt að túlka merk-
inguna í sínu nýja umhverfi
nema með sérstökum skýring-
uim. Það sem á kann að skorta
um nákvæmni í Hljómum
kvöldsins vúnnur Helgi upp
með því að rjúfa hvergi töfra-
blæ þann sem á ljóðinu hvílir.
Valgerður Þóra
ÝSAN OG
KLUKKAN
- SMÁMYND -
Blærinn hvislaði. Músarrindill tisti, yndisiegur júní-
dagur yfir öllu og sjórinn siýndi það með fagurbliáum
lit og l'itlum gárum.
Hvað sikyldi drengurinn vera að giera? Því kom
ekkert hljóð frá honium, hann hafði legið á magamim
og lesið Agatha Christie á annan klukkutíma. En bók-
in var ekki hjá honum. Hvernig skyldi það vera að
lesa bók, sem er i öðru herbeirgi eða kannsiki í ailtllt
öðru húsi ?
Mamma stjáklaði um krinig. Inn úr eldhúsi, út í
gang, inn í svefnherbergi, fram i stofu, eilíft stjákl.
Drengurinn lá og mókti. Stóra systir svaf eftir
barnapössun kvöldið áður. Alllt var hljóbt. Ekkert siem
rauf þessa júniþögn nema tástið i músarrindlinum.
Klukkan náligast. Hvað? Hún nálgasit það. Þaö hvað?
Nú, ýsuna. Ýsuna sína stóra eða smáa með soðnum
kartöflum, bræðingi og mjól'kurglasi. Mjög einfalt. En
klukkan er óvægin og óbiliandi í sínu verki, gæti orð-
ið á undan ýsunni.
Allt fram streymir endalaust. Kústur. Kústur und-
ir borð og inn í króka dnagandi sjálfan siig á effir
sér. Sjálfum sér samkvæmur og fær morgunverð eins
og aðrir.
I stað músarrindilsins syngur Ragnar Bjarnason
„Biddu mín“. Trajnsisborinn hefur verið stigið frá rúmi
til ýsu, frá ýsu til Agatiha Christie. „Bíddu min, já
biddu mín, bráðum kem ég heim til þín.“
Hið eimfalda verður sorglegt og hið sorglega verð-
ur einfalt. Ýsan og klukkan eigia enn í viðureign. Við-
ureigninni lýkur með roðfliettingu ýsunnar og or hún
síðan klippt niður í smábi.ta, velt upp úr eggi, raspi,
salti og pipar og lögð í kraumandi Ljóma. Ljómandi
einfalt. Bn, ýsan á heimtingu á sínum kartöflum og
þær urðu heldur ekki út undan. Ýsan hefur sigrað
klukkuna. Allt virðist leika i lyndi. Markinu náð. Kliuikk-
an nálgast lokamark sitt. Giiing, gling, gling, gling
heyrðist úr transistormum í Hallgrtmskirkj ukl ukkum.
Þorskur, ufsi, ýsa, lýsa, langa, keila, en hvað þetta
var einföld þula í barnaskóla.
Nýþvegnar hendur og hugsandi miunnair setjast til
borðs, til hádegisverðar, trainsistorinn segir, að tveir
drengir og ein kona hafi látizt af völdum sprerngju i
Belfast í gær. Monsúnvindar og flóðbylgj ur ræna Fil-
ippseyinga húsum sinum og viðui'væri.
Ýsan er horfin. Aðeins eiitt stykki gefur til kynna,
að á fiskfatinu hafi verið ýsa. Alffit er fullkomnað.
Dagurinn fjærlægist hápunktinn. Músarrindiilinin er
raunverulega hættur að syngja. Allt og aiflir í sátt, allt
svo ánægt, rósamt og friðsælt.
8. oktöber 1972
L.ESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7