Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1973, Blaðsíða 9

Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1973, Blaðsíða 9
miklu eldri, oig hefur mér dott ið í hug, hvort Völsunga saga, sem varðveitir svo margt sem vantar í hetjukvæði 'Eddu oig aðrar Ibóikme'nnitir, er e'kki sa:m- an sett og þýdd, endursögð og frumsamin með hliðsjón af mið aldaverkum Evrópu, sem nú eru 'grafin í ösku timans, eða glötuð með öllu. Þama er dvergurinn Regin, Siigurður drepur Fáni og dverginn, ríð- ur gegnum logana og finnur Rrynhildi sofandi; ástarævin- týri, síðian hal'dið t;B Frarnka- kommgs á 'bökkum Rinar, Guð- rúin, 'dióttíir ko'niunigs, finnur upp ráð itil að Sigurður igleymi Brynhildi. Hann ikvænist henni og hjálpar Gunnari mági sín- um til að vinna ástir Brynhild ar, sem kemur fram hefndum, þegar henni er ijóst að svik eru í tafli. Yngsti bróðir Gunn ars, Guttormur, verður að drepa Sigurð, Brynhildur legg uir sjálfa sig sverði og er brennd með Sigurði. Allt er iþetta sýnt á stórum veggmyndum. Og á veggnum við innganginn er athyglisverð mynd af Guðrúnu við lík Sig- uirðar og má kynnast líðan hennar þá af einu fegursta er- indinu í heitjukvæðum Eddu. Þá er þama stór mynd af Guð- irúnu, þar sem hún situr í há- sæti og Atli Húnakonungur við fótskör hennar, réttir fram hægri hönd, en hún er niður- lút og eins og hún hafi lítinn áhuiga á því að gefa honum hönd sína. Og á 4. hæð í Neuschwan- stein eru enn veg.gmyndir úr Guðrúnar sögu eins og hún er færð i ljóðrænan 'búning Eddu eins og fyrr igetur; þar koma við sögu Guðrún, eftir dauða Sigurðar, iþreytt og saumar teppi til minninigar um dáðir forfeðra sinna. Þá er hún eggj uð á að giftast Attila, eða Atla Húnakonungi. Atli býður bræðrum hennar til hallar sinn ar, en næðst gegn NAflunigum og drepur iþá. Guðrún hefnir sín, drepur Atla Húnakonung í svefni: þarna er þessi saga — og raunar saga Siigurðar Fáfn- isbana einnig — sögð í fjölda mynda: Guðrún eftir dauða Sig urðar, Atli og Guðrún, Atli seg ir Guðrúnu drauma sína, Guð- rún fagnar bræðrum sínum Gunnari og Högna, bardaginn milli Húna og Niflunga, Guð- rún 'grefur fallna frændur sina o.s.frv. XXX Eitt hið fyrsta, sem Lúðvik II igerðii, þegar hiamn tók við konungdómi, var að senda eftir uppáhaldi sínu, Richard Wagn er. Það var 1864 og Wagner tók boðinu fengins hendi, hann var misskilinn, févana; ekkert framundan nema ómannheldur is, eða öllu iheldur kraipavak- ir og plágur þess 'kalda striðs sem allir frumherjar þurfa að heyja við samtíð sína. Síðdegis 4. maí stóð Wagner fyrsta sinni andspænis ævin- týrakónigi sinum. Þá gengu ör- lögin loks til liðs við hann og verk hans, ódauðleg en ósam- in mörg hver, innsigluð þeirri framtíð, sem beið þeirra. Og liún gat örugg beðið þeirra veigna fyrirhyggju forsjónar innar og þeirrar ákvörðunar að hún færi ekki á mis við þennan stórlynda og eigim- gjarna snilling. Sama kvöldið skrifar Wagner; „(Konungur inn) er því miður svo göfugur og snjallur, svo stórbrotinn og þviilík sál, að ég óttast að lif hans hljóti að hverfa eins og flljótinnidli dravmur iinn í þeininlan ruddalega heim: heppni min er sYo mifci'l, að hún e.r yfiúþvrm- andi; aðeins ef hann gæti nú lifað; hann er slíkt áður óþekkt furðuverk." Gleði Wagners leynir sér ekki, en þegar þetta gerðist, hafði hann búið i áratug í eins konar útlegð í Sviss og sökkt sér niður í ,,Nibelungenlied“, lagði meira að segja stund á norræn fræði og fom-íslenzku í Zúrich. Þessi kynni leyna sér ekki í texta hans. Tilfinninigar eða eðlishvöt listamanmsins bregðast ekki þessu sinni: Wagner sér i hendi sér að velgerðarmaður hans er ekki af þessum heimi. Hann er draumóramaður og Wagner óttast ©ndalokin þegair í upphafi. XXX Sagt var að Wagner hefði söklkt sér nuiðiur d Nófllungisiljóð. Það er þvi ástæða til að lita nokkru mániair á þær hei'milidir, sem hann notaði í verkum sín- um: „Nibelungenlied" er höf- umdarlia.uis saignailiióðaibá'kur, ort ur á miðaldaháþýzku. Efnið er sótt í sömu uppsprettuir og hetjuljóð Eddu og Völsunga sögu, sem eiga rætur i þjóð- flutninigatím'unum og f jalla um margar sömu persónur og Nifl- ungaljóð eins og sjá má á vegg málverkunum í Neuschwan- stein-höll. En íslenzku hetju- ijóðin eru einnig fyrirmynd, skáidið þekkir þau. Ljóða- flokkuirinn er frá lokum 12. 'sM'et. Hann er rímaiðiur og m.a. að því leyti ólikur hetju kvæðunum í Eddu. Hann var þýddur á nútímaþýzku og fyrst gefinn út 1827, þegar Waigner var enn i foreldrahúsum í fæð ingarbæ sínum, Leipzig, baxig Baöhis, Ljóðin voru a:ð öll- nm líkindum ort fyrir hirðina í Freiburg, sem stóð í sam- bandi við Búrgunda. Talið er, að miðaldaíágþýzk útgáfa Ijóð- anna hafi öðrum þræði verið heimild Þiðriks sögu á miðri 13. öld. „Nibelungenlied“ er að öllum likindum ort í Bæjem. Skáldið sem orti sagnaljóðið um Lohengrin var Bæjari, kall ar sig Neuhusius á einum stað í ljóðinu, þ.e. frá Neuhaus í Frankalandi, ekki langt frá Númlberg og stendur enn, róm antískur og uppljómaður í kvöldrökkrinu: minning sem ekki gleymist. Með þessar staðreyndir í huga, er e.t.v. auðveldara að skilja áhuga bæjersku konung- anna á þessum sagnaljóðum (epos) og þá ekki sízt íslenzk- um skáldskap. XXX Mangair gerðir eru til af „Nibelunigenlied" og yfir einni þeinra stendur: „Ditz Puech heysset Chrimhilt." Þessi búr- gundska, eða austurgermanska (niáskyldir Gotum), kóngsdótt- ir er miðpunktur alls verksins. Fyrri hlutinn fjailar um torúð- kaup hennar og Sivrits (Sieg- fried) og morðið á honum, en sá síðari um giftingu hennar og H úiniakonun.gsmis Etzel og hefnd hennar á þeim, sem drápu fyirri mann hennar. Fyr irmyndirnar eru frá þjóðflutn ingatímunum, eins og fyrr get- ur. Bræður Kriemhilts, eins og hún einniig var nefnd, voru Búngunidalkonunigar'nir Gund'i- harius, Gislaharius og Godu- marus. Siðastnefnda nafnið hef ur varðveitzt í norrænum hetjusögnum: Gudormr, Gutt- ormur, og styttinigar úr hinum tveimur eru algeng íslenzk mannanöfn eins og kunnugt er. Öll gekk þessi ætt á fund feðra sinna í orrustu við Húna 437, en það er á sögulegum mis skilningi byggt, að Attila, eða Atli Húnakonunigur, hafi stjómað liði sínu þá. Hann lézt eftir brúðkaupsnótt sína og Hildico (Hildur, Krímhild- ur = Guðrún í ísl. hetjukvæð- unum) 453, segir sagan. Um Húna og hirðlíf þeirra er ti'l stórmerk samtimaheimild, sem birt er í sögubókum Grimm- bergs. Óvist er, hver Sivrit var, eða Brúmhij;, en vera má, að hér sé um að ræða Frankann Sigi- bert og konu hans vestgotska, Brunihild. örlög þeirra urðu skáldum a.m.k. lengi að yrkis- efni, áður en Niflungaljóð varð til. XXX Wsigner skrlfaði um Niíl- unga eða Gjúka ritgerðir og eru þær í heildarútgáfu verka hans „Sámtliche Schriften und Dichtungen“, enda var mikill áhugi á þessum fornu hetjuljóð um í Þýzkalandi eins og sjá má Hif leikr't'um Hebbeis 1855 og oft siðar. Wagner skrifaði margt og orti, enda nauðsyn- legt að textar hans væru betri en textar við tónlist annarra óperuskálda: óperur hans hafa söguitígt l'eiðsogustef og eru sungin leikrit, en ekki einung- is tónlist með misjafnlega vit- lausum texta eins og oft vill verða, ekki sízt i óperum Moz- arts, (sbr. grein mina um Saiz- bung og Mozart i Mbl. 26. og 27. sept. 1972). Wagner skrif- aði m.a. ritgerðir um trú og 'list, ríki og kirkju, hljómsveit- arstjórn og Beethoven, svo að dæmi séu nefnd. Eftir bylttog- una fór hann frá einu Evrópu- lanidi tiil ainnans, þar sem hann var útHæyuir ger úr Þýzkatemdi og hun'delitiuir. Lengst af dva'Miet hann í Zúrich. Síðan var hon- 'um veit't ley.fi itil' að snúa heim aftur. Fyrstu nóttina heima í Þýzkalandi gisti hann í Bad Soden, alkunnum heilsuræktar bæ í Hessen, þar sem fyrri kona hans var til lækninga. 1 húsinu er nú rakarastofa (og þar lét ég auðvitað klippa miig!). Bad Soden þekkjum við úr heimsbókmenntunum. Þangað kom Turgenev til hress imgar og Leo Tolstoj kom bæn- um að í ódauðlegu skáldverki sínu „Önnu Kareninu". Og hér um slóðir eru sagnir af forn- um hetjum Niflungaljóðs. Þeg- ar Wagner vair í Stuttgart 1864 bárust honum skilaboðin um að 'koma á fund Lúðviks II Bæj- arakonungs í Múnchen. Róman- ■tískt upplag Wagners og óskir þess efnis, að sameina tónlist, 'leiiklisit, Ijóðlist og myndliist í einn farveg 'leiddu hann á fund fomra íslenzkra hetju- kvæða — og 'loks velgerðar- manns sins, Lúðvíks II. Myndir úr Eddu og Völaungasögu á veggjutn Neuschwansteinhallar. Richard Wagner.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.