Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1973, Síða 9

miklu eldri, oig hefur mér dott
ið í hug, hvort Völsunga saga,
sem varðveitir svo margt sem
vantar í hetjukvæði 'Eddu oig
aðrar Ibóikme'nnitir, er e'kki sa:m-
an sett og þýdd, endursögð og
frumsamin með hliðsjón af mið
aldaverkum Evrópu, sem nú
eru 'grafin í ösku timans, eða
glötuð með öllu. Þama er
dvergurinn Regin, Siigurður
drepur Fáni og dverginn, ríð-
ur gegnum logana og finnur
Rrynhildi sofandi; ástarævin-
týri, síðian hal'dið t;B Frarnka-
kommgs á 'bökkum Rinar, Guð-
rúin, 'dióttíir ko'niunigs, finnur
upp ráð itil að Sigurður igleymi
Brynhildi. Hann ikvænist henni
og hjálpar Gunnari mági sín-
um til að vinna ástir Brynhild
ar, sem kemur fram hefndum,
þegar henni er ijóst að svik
eru í tafli. Yngsti bróðir Gunn
ars, Guttormur, verður að
drepa Sigurð, Brynhildur legg
uir sjálfa sig sverði og er
brennd með Sigurði.
Allt er iþetta sýnt á stórum
veggmyndum. Og á veggnum
við innganginn er athyglisverð
mynd af Guðrúnu við lík Sig-
uirðar og má kynnast líðan
hennar þá af einu fegursta er-
indinu í heitjukvæðum Eddu.
Þá er þama stór mynd af Guð-
irúnu, þar sem hún situr í há-
sæti og Atli Húnakonungur við
fótskör hennar, réttir fram
hægri hönd, en hún er niður-
lút og eins og hún hafi lítinn
áhuiga á því að gefa honum
hönd sína.
Og á 4. hæð í Neuschwan-
stein eru enn veg.gmyndir úr
Guðrúnar sögu eins og hún er
færð i ljóðrænan 'búning Eddu
eins og fyrr igetur; þar koma
við sögu Guðrún, eftir dauða
Sigurðar, iþreytt og saumar
teppi til minninigar um dáðir
forfeðra sinna. Þá er hún eggj
uð á að giftast Attila, eða Atla
Húnakonungi. Atli býður
bræðrum hennar til hallar sinn
ar, en næðst gegn NAflunigum og
drepur iþá. Guðrún hefnir sín,
drepur Atla Húnakonung í
svefni: þarna er þessi saga —
og raunar saga Siigurðar Fáfn-
isbana einnig — sögð í fjölda
mynda: Guðrún eftir dauða Sig
urðar, Atli og Guðrún, Atli seg
ir Guðrúnu drauma sína, Guð-
rún fagnar bræðrum sínum
Gunnari og Högna, bardaginn
milli Húna og Niflunga, Guð-
rún 'grefur fallna frændur sina
o.s.frv.
XXX
Eitt hið fyrsta, sem Lúðvik
II igerðii, þegar hiamn tók við
konungdómi, var að senda eftir
uppáhaldi sínu, Richard Wagn
er. Það var 1864 og Wagner
tók boðinu fengins hendi, hann
var misskilinn, févana; ekkert
framundan nema ómannheldur
is, eða öllu iheldur kraipavak-
ir og plágur þess 'kalda striðs
sem allir frumherjar þurfa að
heyja við samtíð sína.
Síðdegis 4. maí stóð Wagner
fyrsta sinni andspænis ævin-
týrakónigi sinum. Þá gengu ör-
lögin loks til liðs við hann og
verk hans, ódauðleg en ósam-
in mörg hver, innsigluð þeirri
framtíð, sem beið þeirra. Og
liún gat örugg beðið þeirra
veigna fyrirhyggju forsjónar
innar og þeirrar ákvörðunar
að hún færi ekki á mis við
þennan stórlynda og eigim-
gjarna snilling. Sama kvöldið
skrifar Wagner; „(Konungur
inn) er því miður svo göfugur
og snjallur, svo stórbrotinn og
þviilík sál, að ég óttast að lif
hans hljóti að hverfa eins og
flljótinnidli dravmur iinn í þeininlan
ruddalega heim: heppni min er
sYo mifci'l, að hún e.r yfiúþvrm-
andi; aðeins ef hann gæti nú
lifað; hann er slíkt áður
óþekkt furðuverk."
Gleði Wagners leynir sér
ekki, en þegar þetta gerðist,
hafði hann búið i áratug í eins
konar útlegð í Sviss og sökkt
sér niður í ,,Nibelungenlied“,
lagði meira að segja stund á
norræn fræði og fom-íslenzku
í Zúrich. Þessi kynni leyna sér
ekki í texta hans.
Tilfinninigar eða eðlishvöt
listamanmsins bregðast ekki
þessu sinni: Wagner sér i
hendi sér að velgerðarmaður
hans er ekki af þessum heimi.
Hann er draumóramaður og
Wagner óttast ©ndalokin þegair
í upphafi.
XXX
Sagt var að Wagner hefði
söklkt sér nuiðiur d Nófllungisiljóð.
Það er þvi ástæða til að lita
nokkru mániair á þær hei'milidir,
sem hann notaði í verkum sín-
um:
„Nibelungenlied" er höf-
umdarlia.uis saignailiióðaibá'kur, ort
ur á miðaldaháþýzku. Efnið er
sótt í sömu uppsprettuir og
hetjuljóð Eddu og Völsunga
sögu, sem eiga rætur i þjóð-
flutninigatím'unum og f jalla um
margar sömu persónur og Nifl-
ungaljóð eins og sjá má á vegg
málverkunum í Neuschwan-
stein-höll. En íslenzku hetju-
ijóðin eru einnig fyrirmynd,
skáidið þekkir þau. Ljóða-
flokkuirinn er frá lokum 12.
'sM'et. Hann er rímaiðiur og
m.a. að því leyti ólikur hetju
kvæðunum í Eddu. Hann var
þýddur á nútímaþýzku og fyrst
gefinn út 1827, þegar Waigner
var enn i foreldrahúsum í fæð
ingarbæ sínum, Leipzig, baxig
Baöhis, Ljóðin voru a:ð öll-
nm líkindum ort fyrir hirðina
í Freiburg, sem stóð í sam-
bandi við Búrgunda. Talið er,
að miðaldaíágþýzk útgáfa Ijóð-
anna hafi öðrum þræði verið
heimild Þiðriks sögu á miðri
13. öld. „Nibelungenlied“ er að
öllum likindum ort í Bæjem.
Skáldið sem orti sagnaljóðið
um Lohengrin var Bæjari, kall
ar sig Neuhusius á einum stað
í ljóðinu, þ.e. frá Neuhaus í
Frankalandi, ekki langt frá
Númlberg og stendur enn, róm
antískur og uppljómaður í
kvöldrökkrinu: minning sem
ekki gleymist.
Með þessar staðreyndir í
huga, er e.t.v. auðveldara að
skilja áhuga bæjersku konung-
anna á þessum sagnaljóðum
(epos) og þá ekki sízt íslenzk-
um skáldskap.
XXX
Mangair gerðir eru til af
„Nibelunigenlied" og yfir einni
þeinra stendur: „Ditz Puech
heysset Chrimhilt." Þessi búr-
gundska, eða austurgermanska
(niáskyldir Gotum), kóngsdótt-
ir er miðpunktur alls verksins.
Fyrri hlutinn fjailar um torúð-
kaup hennar og Sivrits (Sieg-
fried) og morðið á honum, en
sá síðari um giftingu hennar
og H úiniakonun.gsmis Etzel og
hefnd hennar á þeim, sem
drápu fyirri mann hennar. Fyr
irmyndirnar eru frá þjóðflutn
ingatímunum, eins og fyrr get-
ur. Bræður Kriemhilts, eins og
hún einniig var nefnd, voru
Búngunidalkonunigar'nir Gund'i-
harius, Gislaharius og Godu-
marus. Siðastnefnda nafnið hef
ur varðveitzt í norrænum
hetjusögnum: Gudormr, Gutt-
ormur, og styttinigar úr hinum
tveimur eru algeng íslenzk
mannanöfn eins og kunnugt er.
Öll gekk þessi ætt á fund
feðra sinna í orrustu við Húna
437, en það er á sögulegum mis
skilningi byggt, að Attila, eða
Atli Húnakonunigur, hafi
stjómað liði sínu þá. Hann
lézt eftir brúðkaupsnótt sína
og Hildico (Hildur, Krímhild-
ur = Guðrún í ísl. hetjukvæð-
unum) 453, segir sagan. Um
Húna og hirðlíf þeirra er ti'l
stórmerk samtimaheimild, sem
birt er í sögubókum Grimm-
bergs.
Óvist er, hver Sivrit var, eða
Brúmhij;, en vera má, að hér
sé um að ræða Frankann Sigi-
bert og konu hans vestgotska,
Brunihild. örlög þeirra urðu
skáldum a.m.k. lengi að yrkis-
efni, áður en Niflungaljóð varð
til.
XXX
Wsigner skrlfaði um Niíl-
unga eða Gjúka ritgerðir og
eru þær í heildarútgáfu verka
hans „Sámtliche Schriften und
Dichtungen“, enda var mikill
áhugi á þessum fornu hetjuljóð
um í Þýzkalandi eins og sjá má
Hif leikr't'um Hebbeis 1855 og
oft siðar. Wagner skrifaði
margt og orti, enda nauðsyn-
legt að textar hans væru betri
en textar við tónlist annarra
óperuskálda: óperur hans hafa
söguitígt l'eiðsogustef og eru
sungin leikrit, en ekki einung-
is tónlist með misjafnlega vit-
lausum texta eins og oft vill
verða, ekki sízt i óperum Moz-
arts, (sbr. grein mina um Saiz-
bung og Mozart i Mbl. 26. og
27. sept. 1972). Wagner skrif-
aði m.a. ritgerðir um trú og
'list, ríki og kirkju, hljómsveit-
arstjórn og Beethoven, svo að
dæmi séu nefnd. Eftir bylttog-
una fór hann frá einu Evrópu-
lanidi tiil ainnans, þar sem hann
var útHæyuir ger úr Þýzkatemdi
og hun'delitiuir. Lengst af dva'Miet
hann í Zúrich. Síðan var hon-
'um veit't ley.fi itil' að snúa heim
aftur. Fyrstu nóttina heima í
Þýzkalandi gisti hann í Bad
Soden, alkunnum heilsuræktar
bæ í Hessen, þar sem fyrri
kona hans var til lækninga. 1
húsinu er nú rakarastofa (og
þar lét ég auðvitað klippa
miig!). Bad Soden þekkjum
við úr heimsbókmenntunum.
Þangað kom Turgenev til hress
imgar og Leo Tolstoj kom bæn-
um að í ódauðlegu skáldverki
sínu „Önnu Kareninu". Og hér
um slóðir eru sagnir af forn-
um hetjum Niflungaljóðs. Þeg-
ar Wagner vair í Stuttgart 1864
bárust honum skilaboðin um að
'koma á fund Lúðviks II Bæj-
arakonungs í Múnchen. Róman-
■tískt upplag Wagners og óskir
þess efnis, að sameina tónlist,
'leiiklisit, Ijóðlist og myndliist í
einn farveg 'leiddu hann á
fund fomra íslenzkra hetju-
kvæða — og 'loks velgerðar-
manns sins, Lúðvíks II.
Myndir úr Eddu og Völaungasögu á veggjutn Neuschwansteinhallar.
Richard Wagner.