Lesbók Morgunblaðsins - 25.05.1975, Blaðsíða 14

„Öll hugsanleg líkindí atburða og persóna i kvikmynd
þessari annars vegar. og fólks lifs eða liðins hins vegar, er
heilber tilviljun". Svoddan klausu veitti maður alltaf at-
hygli neðanmáls i kynningartextum biómynda þegar maður
var sem smápatti að byrja að fá biósýkina. Og þá fannst
manni furðulegt að þyrfti að taka fram svo sjálfsagðan
hlut. Núna er þessi klausa sjálf orðin svo sjálfsagður hlutur
að maður er hættur að taka eftir henni. Þetta er kallað að
glata sakleysi sínu. Eða að þroskast.
Sjálfsagt er það að bera i bakkafullan lækinn að ætla að
fara að fjalla meir um ritskoðun og tjáningarfrelsi en þegar
er búið að gera i blöðunum undanfarið. Ég býst ekki við að
bæta neinni afgerandi speki við það i stuttu rabbi. En
siðustu mánuði hefur gætt óvenju mikillar tilhneigingar til
að reyna að hefta rétt manna til að tjá sig opinberlega.
hvort sem er i pólitískum, listrænum eða hreinlega upp-
fræðandi tilgangi, og um leið rétt manna til að sjá, heyra
eða lesa það sem þeir hafa áhuga á að sjá, heyra eða lesa.
Og þessi aðför að einum mikilvægasta þætti mannréttinda
er svo alvarlegur hlutur að seint verður útrætt þar um.
Nýleg dæmi um þetta eru að vísu býsna ólik, og þau
kunna að virðast mismunandi mikilvæg. Lögbann er sett á
frásögn Sverris Kristjánssonar af Árna Pálssyni í sjónvarps-
þætti. Kröfur eru uppi um að banna sýningar á smávægi-
legri hrollvekju ,,The Exorcist". Þorgeir Þorgeirsson fer i
meiðyrðamál við Morgunblaðið vegna þeirra ummæla i
blaðinu að eitt verka hans sé „svona mynd". Forystumenn
„Varins lands" fara í meiðyrðamál við Þjóðviljaskríbenta.
Lögbann er sett á útvarpsflutning lönguútkominnar skáld-
sögu Indriða G. Þorsteinssonar „Þjöfur i Paradís". Ólik
mál, en skyld.
Lögbönn eru ein tegund ritskoðunar (okkur vantar gott
heildarorð yfir „censorship"). Meiðyrðamál eru önnur
tegund ritskoðunar, — ritskoðun sem á að verka aftur á
bak er tilraun til að afmá það sem þegar hefur verið tjáð.
Og báðar þessar tegundir af ritskoðun eru til í krafti
peninga, fjármagns. í lögbanni lætur ritskoðunaraðilinn af
hendi fjármagn; í meiðyrðamáli er það hins vegar ritskoð-'
unaraðilinn sem fær fjármagnið.
EIN
TEGUND
RIT-
SKOÐUNAR
Burtséð frá hinu fáránlega „Exorcist-máli," sem ég
nenni ekki að ræða, snúast öll þessi mál um orð. Orð. Það
er verið að reyna að koma lögum yfir orð. Það er verið að
reyna að refsa einum aðila fyrir að hafa notað ákveðin orð
og það er verið að reyna að bæta öðrum aðila „meint tjón"
af völdum þessara orða. Og refsingin er peningaleg ag
bæturnar eru peningalegar.
Við eigum líkamleg samskipti við hvert annað með
snertingu. Við eigum huglæg samskipti við hvert annað
með orðum. Líkamleg samskipti geta þegar í hart fer valdið
likamlegu tjóni. Likamlegt tjón getur leitt til peningalegs
tjóns því peningalega tjóni má oftast mæta með
peningalegum bótum.
Huglæg samskipti, — orð —, hafa huglæg áhrif, Hvort
eða hvernig þau huglægu áhrif koma fram í breytni
móttakanda veltur svo á einkennum viðkomandi einstakl-
ings. Sú breytni getur að sjálfsögðu leitt til likamlegs, og,
— eins og málum er háttað á þessum hnetti —, þar með
peningalegs tjóns fyrir einhvern sem orðin snerta. Svo
kann t.d. að hafa verið raunin með Morgunblaðsummælin
um verk Þorgeirs. Og þá má reyna að bæta það peninga-
lega tjón með peningum. Það má reyna.
En það er mikill misskilningur að peningar geti eytt
orðum, stöðvað mátt þeirra, alveg eins og það er mikill
misskilningur að pólitiskt ofbeldi geti eytt hugsunum,
stöðvað heilastarfsemina. Eða maður verður að vona að
það sé misskilningur. Orð tjá jafnan þann persónuleika
sem þau nota, eins og ákveðinn íslenzkur pólitlkus hefur
eftirminnilega bent á. Vl-ingar misskilja þvl t.d. eðli orða úr
pennum Þjóðviljans, í þeim hallærislegu réttarhöldum sem
nú standa yfir með þvi að reyna að verðleggja þessi orð. Og
verðleggja þau hátt. Þau eru hafin undir peninga. Alveg
eins og orð Indriða G. eru hafin yfir peninga. Kerfi sem
misskilur eðli orða á þennan hátt. gerir notkun þeirra i
hvaða tilgangi sem er, háða peningalegum lögmálum. er i
senn hættulegt og fáránlegt kerfi. Það krefst þess að menn
geri einhvers konar kaupsamning um veruleikann, og
hverri opinberri tjáningu fylgi einhver neðanmálsfyrirvari á
borð við þann sem þetta rabb hófst á.
Árni Þórarinsson.
Krossgáta
Lesbókar
Morgunblaðsins
Lausn
á síðustu krossgátu
ÍAUlM* Á fUC.ll KuRT ÉiSRfl RiMÚUt ReH> CTV?F- Uft Koáí- M ft. /•if' ■ öne- eitJKfí "HT tnv IH(k em SNEIC Mítít weiri
sjin Irýí- »AC.U«J i V R E N á l D A * U
K «? U D U R SiMJet. A OUK A T A D U R
.—~ a< / R Ct << RÓnmI. TTUrt N D>R öJ’o'ÍTfl A ? A K C.UTU KHAfi s U
,V VoTA it>c.ua. Kfeíi Í.IKI O a L 1 N 6, U R STlHC,f, i P O r fl
A R N C. R 'I ro U f<*vl A R A ft fí T
Fffdf*' efn i N> fí N a R N HC£> R vk ÖL S Dý-«- IÐ F»f: *fttá K Utfí VlÐ 1
# 0 K GÆIU nmJ u c,eLT 4 A <SÍL 'A*« T btacu ftÓK T R A U s T
Kveiv- uÞ ♦ RÖDD R A K R U s T R o F K 1
<—» V/1H6HR H E F U R —* \J B 1 T T IflAlKI V E L
S £ L 1 K on HA'SU T 'I T T llíi. r V R flfAT /WUM L
K L [ £> u R PRTKK r £ ILÁT Cíe/u K A s S 1
# A F S/UAW U N A' -Ð u R 1 N N féihu k L Ó
HUVCL- $ r ó * U M m (k. KotA' ftVT N A' íiBliq NAfh K A \ N
vhh>' V 5 T 0 ft TH w STÖ- F A ft R N N A
— ■ M"/ 1 — (Í1FU MTÖó, V' rl# y(Du // FoR-lj rvi oíjtHhb ' «... I® SMA'
AF- ÖRoT fí 'n U h>FI 1
N V-V # Æ Ffl
9 l 5K«úta stafur
V W foU,- HAFW MóÐlR o R,- 1 N M MÁL- Æi>- 1 £>
kveik- TVinW Kömi- 1 ST TiT* 1 L- L
Y-o}J- U H ffi BT- O Pi M
HLTof) SK.sr. SÓIR
r'/w/i- TALlfi STiR fiWóuR
FUUL B/\uN/H/
J'lÝRlb L o F F\ V
1- 1 T U NO
'n HÚ.S 1 KARL- £>/R
Vo pH LÆKIC- A£/ Vfl-ÐAC- FÆRI Ma'lm- UR K\jií)- JNN
WAFN LRUS , SfÐLAR AMÍ-oí) A'/5
HNRTT- Pl R. 5'PIL- UM FéfAÁ
L'/K VATaI
5T/NTH
JNTÓ f
V 5TÖ0U t'LD- STÆ&F1
Fog- 5£T M. *r/C€>ift
AFKb IT gtJD- HAKI- 1/JC.T- AM '
fUUL BuRT ; • # STÚVC- DÓM' U R ÓÞEK- Kr- UR.