Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1976, Blaðsíða 3

Hjðlmar Johansen félagi Friöþjófs Nansens.
þér að hafa hraðann á, ef þetta á
ekki að verða um seinan." Nansen
náði loks til byssuskeftisins, tók í
það, sneri sér í hring, sitjandi á
rassinum, og í flýtinum spennti
hann bóginn á haglahlaupinu.
Þarna stóð björninn aðeins tvær
eða þrjár álnir frá honum og var
að slá til hundsins Kaifasar.
Nansen mátti engan tíma missa
við . að spenna hinn bóginn —
björninn fékk alla hagladembuna
bak við eyrað og datt dauður
niður á milli þeirra.
Björninn hafði læðzt að þeim
eins og köttur, er þeir voru að
hreinsa skörina og sneru baki við
honum. Á slóðinni sáu þeir,
hvernig hann hefði skriðið á
kviðnum yfir hrygg rétt fyrir
aftan þá. Þegar svo Johansen
sneri sér að því að ná í sinn húð-
keip spölkorn frá þeim kom hann
auga á skepnu f hnipri á bak við
hann. Hann hélt, að það væri
Snati, en þá reis dýrið upp og
réðst á hann. Johansen segir frá:
„Björninn kom á tveimur fótum
og ýtti mér aftur á bak í hallanum
að sprungunni. Hann gaf mér
kinnhest með sinni feikilegu
framloppu. Það söng f hausnum á
mér, en sem betur fer rotaðist ég
ekki. Ég féll kylliflatur, og þarna
lá ég milli lappanna á birninum.
Þá kallaði ég til Nansens: „Takið
byssuna." Ég sá I skeftið á hlað-
inni byssunni minni á húðkeipn-
um við hliðina á mér. Ég brann af
löngun eftir að ná f hana. Ég sá að
björnin glennti upp ginið rétt
fyrir ofan höfuðið á mér. Það
skein f ægilegar tennurnar. Ég
greip um kverkarnar á birninum,
um leið og hann féll yfir mig og
því taki sleppti ég ekki. Birninum
varð svolítið bilt við þetta; það
var ekki selur, sem hann hafði
undir sér, heldur eitthvað annað,
sem hann ekki var vanur. Þessi
undrun hans bjargaði mér. Ég
bjóst við skoti frá Nansen, og ég
sá, að björninn horfði í áttina til
hans. En mér fannst þetta
dragast, svo að ég kallaði til hans:
„Ja, ná má De skynde Dem, ellers
blir det for sent.“
Björninn lyfti annarri lopunni,
klofaði yfir mig og sló til Snata,
sem sat hjá og horfði á. Hann'
þeyttist ýlfrandi eftir fsnum.
Sömu utreið fékk Kaifas. Ég
sleppti snögglega takinu, skauzt
undan birninum, komst á lappir
og náði í byssuna, — en þá kváðu
við skotin frá Nansen. Björninn lá
dauður á skörinni."
Eina tjónið, sem hvítabjörninn
olli, var, að hann særði Johansen
lftillega á hendi og skóf dálítil
óhreinindi af hægri vanga hans,
svo að þar voru hvítar rákir.
Kaifas hafði líka litið eitt særzt á
trýninu.
16. ágúst skrifar Nansen í dag-
bókina: „Um kvöldið komumst
við loks til eyjanna, sem við
höfum stefnt til dögum saman, og
stigum í fyrsta skipti í tvö ár á
auða jörð. Því verður ekki með
orðum lýst, hvað okkur fannst
mikið til um að geta stokkið af
einum klettinum á annan og finna
svo á skjólgóðum stað í urðinni
mosa og blóm, stórar fallegar val-
múur og fleiri urtir... En það
verður æ óskiljanlegra, hvar við
erum niðurkomnir."
En þeir reyndust vera á Franz
Jósefslandi. Nú leið að hausti, og í
lok ágúst tók Nansen ,endanlega
ákvörðun um að hafa þarna
vetrarsetu og búa sig undir hana
tafarlaust, meðan enn var næga
bráð að fá. Þeir tóku að gera sér
kofa, brutu grjót í urðinni, drógu
það saman, grófu I kofastæðið og
hlóðu veggi eftir beztu getu. Aðal-
vandi var að koma á þaki. Það var
gert með eina rekaviðardrumbn-
um, sem þeir fundu, sem mæni og
rostungshúðum, en af þeim risa-
skepnum var nóg í kringum þá.
„Ég litaðist um,“ skrifar Nansen.
„Dæmalaust var þessi tröllaukna
náttúra eyðileg og yfirgefin! Mér
varð litið niður fyrir fætur mér —
þar niðri milli steina lyfti val-
múan enn fögru höfði sínu yfir
snjóinn, dvfnandi sólargeislar
áttu enn einu sinni að kyssa gula
krónu hennar, en síðan leggst
hún undir ábreiðuna til að sofa
þennan langa vetur og vakna til
nýs lffs, þegar vorið kemur. Bara
að maður gæti farið eins að!“.
Þeim gekk auðveldlega að afla
nægs vetrarforða og lifðu svo
aðallega á bjarndýrakjöti allan
veturinn og höfðu lýsi sem
eldsneyti. Þeir urðu aldrei leiðir á
þeim mat og átu alltaf með gífur-
legri lyst. Þeim varð heldur aldrei
misdægurt. Einna. verst þótti
þeim að vera algerlega bóka-
lausir. Sólin lækkaði óðum á lofti,
og þeir sáu hana í sfðasta sinn yfir
ísnum i suðri 15. október. Þriðja
heimskautsnött þeirra féll á. Þeir
voru þarna níu mánuði um kyrrt.
24. desember 1895. Hitastig
mínus 24 gráður. „Þetta er þá
aðfangadagur jóla. Það er hvasst
og kalt úti, kuldi og gjóstur inni.
En hvað hér er eyðilegt! ... Nú
eru þeir vfst að hringja inn jóla-
helgina heima. Ég heyri klukkna-
hljóminn berast um loftið frá
kirkjuturninum. En hvað hann er
fallegur—.
Nú er kveikt á jólatrjánum,
barnahópunum er hleypt inn og
þau dansa fagnandi... En einnig
hér er haldin hátíð, þótt aðstæður
séu fátæklegar. Johansen hefur
farið í skyrtuna öfuga, og þar að
auki hefur hann farið í yztu
skyrtuna innst. Ég hef farið að
dæmi hans, en svo hef ég lika
haft nærbuxnaskipti, farið í hin-
ar, sem ég hafði skolað í volgu
vatni. Og svo hef ég þvegið mér
um kroppinn .. . Nú finnst mér ég
vera sem nýr maður, fötin límast
ekki eins mikið við líkamann og
áður...“
Nýársdagur 1896. Hitastig
mínus 41.5°. „Þá er nýtt ár komið,
ár gleði og heimkomu. Árið 1895
kvaddi með björtu tunglskini, og
1896 hefst með björtu tunglskini.
En það er nístandi kalt hér,
köldustu dagar, sem við höfum
enn átt. Ég fékk að finna fyrir þvf
í gær, því að þá kól mig á öllum
fingurgómum."
Hjalmar Johansen segir í bók
sinni: „Með Nansen á 86° 14’“ „—
1896. Á síðasta degi gamla ársins
stakk Nansen upp á því, að við
yrðum dús. Hingað til höfðum við
alltaf þérazt."
19. maí um vorið lögðu þeir upp
frá kofanum og áttu þá enn fyrir
höndum stranga ferð og komust
oft í hann krappan, svo að litlu
munaði. Eitt sinn rak húðkeipana
frá þeim, en Nansen stökk f sjó-
inn. Vindur stóð af ísnum, og þá
rak hratt undan. Nansen var að
verða tilfinningalaus f útlimun-
um af kulda, er hann náði taki í
borðstokk húkepsinsog ætlaði
ekki að geta velt sér um borð. En
það tókst. Johansen sagði síðar, að
þetta hefðu verið verstu andar-
tök, sem hann hefði nokkru sinni
lifað.
17. júní heyrði Nansen hljóð,
sem lfktist hundgá. Svo hvarf það.
Var þetta misheyrn. Nei, svo
heyrði hann í tveim hundum,
öðrum dimmrödduðum, hinum
skrækum. Þettavarboðskapur frá
lífinu. Það var enginn að leita að
þeim, en þeir voru komnir f
námunda við bækistöð Jacksons-
leiðangursins á Flóruhöfða. Sið-
menntaður Evrópumaður f
köflóttum, enskum fötum, háum
vaðstígvélum úr gúmmí, vel
rakaður, klipptur og greiddur,
angandi af ilmsápu, heilsaði villi-
manni I óhreinum fötum, svörtum
af sóti og Iýsi, með sítt, ógreitt hár
og úfið skegg. Nansen tók ofan.
„Komið þér sælir“. „Komið þér
sælir.“,Það gleður mig sannarlega
að’ hitta yður.“ „Þakka yður fyrir,
ég segi sama.“ „Hafið þér skip
hér?“ „Nei, skipið mitt er ekki
hér.“ „Eruð þið margir saman?“
„Félagi minn er úti við ísrönd-
ina.“
Sverrir Haraldsson
Ég er samviska þin
ég er seiðandi máttur
og sorgir þér veiti.
Ég er dökkur skuggi
I draumi þínum
með dulið heiti
Ég er hljóðlát rödd,
sem þú heyrir stundum
i húmi nætur.
Ég er brostin von
þinna bernskudrauma,
barn sem grætur.
Ég er takmarkið sem þú
týndir forðum
og tæplega vinnur.
Ég er eitthvað sem hjartað
alltar þráir
en aldrei finnur.
Ég er tilgangslaus ævi,
trú i fjötrum,
tapaður leikur
Ég er sóknaður lífs þins
og sárasti harmur,
sviðnaður kveikur.
En, færi ég burtu að fullu og öllu,
þá fyndirðu líka,
að vist hef ég gert þina vesælu ævi
viðburðarika. . .

Erlendur
Sigmundsson
Kvöldljóð
Birtan dvln —
bráðum er komið rökkur.
Inn til min
ómar einn stengur klökkur:
Ævin þin
ótt liður inn i skuggann.
Sjaldnar skin
sólarljósið á gluggann.
Fest var ást
á árdegisljósið góða,
en það brást
unnanda sólarljóða
Djarfa trú:
Drottinn minn eini styrkur —
einn munt þú
annast mig sérhvert myrkur.