Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1976, Blaðsíða 7
Heima eSa heiman
— alltaf er Andre
Previn á kafi 1 múslk.'
Hér er hann aS
glugga I nótur heima
hjá sér og eiginkona
hans, Kvikmynda-
leikkonan Mia
Farrow, horfir á. Hún
var áður gift Frank
Sinatra.
hjá hinum fræga franska hljóm-
sveitarstjóra Pierre Monteux —
var, að hann gerði sér fyllilega
grein fyrir því, að sú vinna, sem
hann innti af hendi, væri orðin of
auðveld. „Ég var ekkert smeykur
við hana,“ segir hann einfaldlega.
„Það er ekkert vit í því að fást við
eitthvað, sem neyðir mann ekki
til neinna átaka. Og ef maður
virkilega ann góðri hljómlist,
hlýtur að koma að því alla vega,
að maður vilji stjórna, því að öll
stórfengleg hljómlist er samin
fyrir hljómsveitarflutning." En
kvikmyndaframleiðandinn
Norman Jewison — Previn á
vissa hlutdeild að nýjustu mynd
hans, Rollerball, en þeir Jewison
hafa þekkzt um árabil — bendir,
að þetta hafi ekki verið svona
einfalt. „André var happasælasti
og eftirsóttasti tónlistarmaðurinn
í Hollywood. Fjárhagslega var
þetta glfurlegt atriði, og ég býst
ekki við, að hann hafi nokkurn
tíma enn náð þeim tekjum, sem
hann fékk fyrir aðeins eina mynd.
Að snúa baki við slíku og öllu,
sem því fylgdi, í því skyni að
stjórna sígildri hljómlist I
Amerfku, hlýtur að hafa krafizt
feikilegs hugrekkis og afneit-
unar. Það voru allir sannfærðir
um það í Hollywood, að André
væri orðinn vitlaus."
Og þannig hlýtur það vissulega
að hafa virzt. Hann naut stuðn-
ings og hvatningar annarrar konu
sinnar, Dory, sem er söngtexta
höfundur, þegar hann varði heilu
ári í að stjórna hverjum, sem vildi
hafa hann, skólum, hljómsveitum
áhugamanna o.s.frv. hvar sem var
I Bandaríkjunum. Hann heimsótti
staði, sem hvorki hann né nokkur
annar vissi, að væru til. („Ég er
jafnvel sannfærður um það enn
þá, að sumir' þeirra hafa í raun-
inni ekki verið til,“ segir hann og
glottir.) Við lok ársins spurði
hann umboðsmann sinn, Ronald
Wilford, hvort hann héldi hrein-
skilnislega, að hann væri að sóa
tíma sínum og ætti að halda aftur
til Hollywood, eða hann teldi
virkilega, að hann hefði hæfileika
til að komast áfram sem hljóm-
sveitarstjóri. „Ég held þú verðir
ágætur,“ sagði Wilford undir-
furðulega.
Það er einkennandi fyrir
afstöðu Previns I lifinu, að hann
hugsaði aldrei um þann mögu-
leika, að honum myndi mistakast.
„Þegar ég hafði einu sinni tekið
þessa ákvörðun, þá varð ekki
aftur snúið. Ég gat ekki leyft mér
að mistakast, svo að það var til
einskis að hugsa um það.“ En það
var ekki auðvelt fyrir hann að
breyta um hljómlistarstefnu.
Tengsl hans við Hollywood og jazz
voru til mikils trafala, hvað heim
hinnar sígildu hljómlistar snerti,
og hann viðurkennir það hrein-
skilnislega, að þrátt fyrir víðtæka
menntun á þessu sviði, hafi hann
átt heilmikið ólært.
„Mér gat liðið hörmulega illa
þessa daga, en ég vann sleitulaust
að því að byggja upp sæmilega
efnisskrá og ég lærði hratt.“ Svo
hratt, að boð frá skólum og minni
háttar tónlistarstofnunum leiddu
til boða frá hálf-atvinnu og
atvinnuhljómsveitum, og orðatil-
tækið „Hollywoods André Previ“,
sem hafði elt hann stöðugt á hinni
nýju braut hans sem stjórnanda,
hvarf smám saman úr frásögnum
dagblaðanna.
„Þetta var sannarlega erfiður
tími andlega og líkamlega,“ segir
Previn. „Ég hef verið lánssamur
að því leyti, að ég hef aldrei þurft
mikinn svefn — aðeins um fimm
tíma á nóttu en þetta feikilega
vinnuálag og stöðugu ferðalög
ollu því, að oft liðu dagar og
stundum vikur, án þess að ég
fengi einu sinni svo mikinn
svefn.“
En hafi þessi ár verið Previn
erfið, hvað störfin snerti, þá voru
þau jafnvel erfiðari af persónu-
legum ástæðum. Eina systir hans,
Leonore, sem stóð honum næst I
fjölskyldunni, lézt úr krabba-
meini, rétt áður en hann fór frá
Hollywood, og fjórum árum síðar,
1963 dó faðir hans. „Mér þykir
bara leitt að hann skyldi ekki lifa
það að sjá að mér vegnaði vel á
sviði sígildrar tónlistar. Það var
hans æðsta ósk. Hollywood, jazz
og jafnvel Oscarsverðlaun vöktu
enga hrifningu hjá honum."
Og á sama tíma var hjónaband
þeirra André og Dory að bresta,
að því er virtist óhjákvæmilega
vegna hins mikla andlega álags,
sem þjáði hana og sem hún hefur
siðan lýst í söngvum sínum.
Endanlegur skilnaður þeirra 1968
var átakanlegur og að lokum enn
ömurlegri en ella vegna þess, hve
slúðurdálkar blaðanna léðu
einkamálum þeirra mikið rúm.
„Ég virðist hafa haft jafnmikla
hæfileika til að taka rangar per-
sónulegar ákvarðanir,“ segir
Previn mæðulega, „eins og hinar
réttu varðandi starf mitt.“
Hæfileiki hans til að halda þess-
um tveimur sviðum aðgreindum
er ein af hinum sterku hliðum
skapgerðar hans. (Ég gat yfir-
gefið heimilið með braki og brest-
um, farið á yndislega hljómleika
og snúið síðan aftur að rústun-
um.) Jafnvel nú, þegar hann lifir
hamingjusömu fjölskyldulífi með ,
eiginkonu sinni, leikkonunni Mia
Farrow og fimm börnum þeirra,
er hann enn, eins og margir stór-
gáfaðir og skapandi listamenn, að
verulegu leyti maður, sem fer ein-
förum.
„Það er ekki auðvelt að kynnast
honurn," segir leikarinn Michael
Jayston, einn af nánustu vinum
Previns. „André kann að virðast
auðtekinn og úthverfur, en hann
er í rauninni mjög seintekinn og
einrænn.“
Svipað þessu kemur fram hjá
Peter Lloyd, sem var fyrsti
flautuleikari Symfóníuhljóm-
sveitar Lundúna til skamms tíma
og ferðaðist mikið með Previn.
„Hann er mjög góður félagi á
ferðalögum, aldrei vottar fyrir
mikilmennsku eða fordild og
alltaf er hann f feikilega góðu
skapi, en hann er vel á verði allan
tímann.“
Vissulega lagði Previn allt kapp
á það á þessum tíma, beitti allri
sinni óslökkvandi orku og
óbilandi stefnufestu til að ná
viðurkenningu sem hljómsveitar-
stjóri. Um það leyti sem hann
fékk stöðu sem stjórnandi Sym-
fóníuhljómsveitarinnar I
Houston, — fyrstu föstu stöðuna
— höfðu ýmsar helztu hljómsveit-
ir Bandaríkjanna sýnt honum
sóma, og hann hafði þegar
stjórnað nokkrum brezkum
hljómsveitum, og þar á meðal
Symfóniuhljómsveit Lundúna,
við upptökur á hljómplötur. „Mér
leið undir eins eins og heima hjá
mér I London," segir hann. „Jafn-
vel strax þá hét ég sjálfum mér
því, ef það yrði nokkurn tíma
mögulegt, að kaupa hús úti á
landi I Englandi og flytjast
hingað búferlum."
Það varð mögulegt miklu fyrr
en hann eða neinn annar hafði
búizt við, aðeins 12 mánuðum
síðar, 1968, þegar honum var
boðin staða sem fyrsti hljóm-
sveitarstjóri Symfóníuhljómsveit-
ar Lundúna. „Mig langaði að
hrópa, svo ánægður var ég,“ segir
hann. „En I staðinn sagði ég þeim,
að ég þyrfti að ræða við Houston
fyrst!“ Næstu 18 mánuði varð
Previn einna tíðförlasti flugfar-
þeginn yfir Atlantshaf þar sem
hann var að sinna skyldustörfum
bæði I London og Houston. „Fyrir
mig var þetta hálfgert brjálæði
Ég held, að ég ætti skilið að fá
heiðurspening hjá flugfélögun-
um.“ Ósamkomulag við Houston
batt loks enda á þetta ráp, svo að
hann gat einbeitt sér að störfum
sínum fyrir Lundúnahljómsveit-
ina.
Skipun hans í stöðuna var
vægast sagt umdeild ráðstöfun og
gerð I andstöðu við sterkan minni-
hluta hljómsveitarmanna.
„Mörgum fannst, að hann hefði
ekki verið nógu lengi með hljóm-
sveitinni til að sanna ágæti sitt,“
segir Peter Lloyd. „Eða að þeim
fannst einfaldlega að hann væri
of tengdur jazzi og Hollywood til
þess að geta tekið meiri háttar
hljómsveit nægilega alvarlega.
Þetta var vissulega áhættufyrir-
tæki á þeim tíma.“ En það var
hættuspil, sem reyndist hió mesta
gróðafyrirtæki. Því að þegar
Previn tók við stöðunni 1968
blöstu hin alvarlegustu fjárhags-
vandræði við Symfóníuhljómsveit
Lundúna, sem hafði brýna þörf
fyrir aukinn áhuga almennings
eins og flestar aðrar hljómsveitir.
Nú á Symfónfuhljómsveit,
Lundúna ekki I neinum fjárhags-
erfiðleikum, hún er sú hljómsveit
sem oftast leikur inn á plötur I
Bretlandi, hún kemur reglulega
fram i sjónvarpinu — einmitt
vegna Music Nights André
Previns — og aðsóknin að hjóm-
leikum Previns I Festival Hall er
að meóaltali 97%, svo furðulegt
sem það er.
En þó eru enn einstöku hljóm-
sveitarmenn óánægðir með hann,
þrátt fyrir það hve vel honum
hefur tekizt að laða áheyrendur
að hljómleikunum, þvi að Previn
hafnar svo gjörsamlega hinni
hefðbundnu mynd af hljómsveit-
arstjóra (maestro), að vart gat
hjá þvi farið að það mætti and-
spyrnu. Mörgum finnst erfitt að
kyngja þvi, að bláar gallabuxur og
stórfengleg hljömlist geti farið
saman.
Alvarlegri athugasemdir koma
frá þeim, sem telja, að túlkun
hans sé að visu frábær, hvað
sumar efnisskrár snertir —
Mozart, Rachmaninov og verk
sumra enskra tónskálda eins og
til dæmis Waltons og Williams —
en sé miður góð á öðrum sviðum.
En hljómleikar Previns á hinni
mikilfenglegu Salzburgar-hátið i
sumar, sem hlutu einróma lof
bæði hjá blöðum og hljómsveit-
inni sjálfri sem hið bezta, er Sym-
fóníuhljómsveit Lundúna hefði
sýnt af sér, sýndu, svo ekki varð
um villzt, að þegar Previn tekst
best, er hann mikili hljómsveitar-
stjóri á alþjóðlegan mælikvarða.
Previn hefur greinilega áunnið
sér virðingu meiri hluta hljóm-
sveitarinnar bæði sem stjórnandi
og mikilhæfur hljómlistarmaður,
og þrátt fyrir alla gagnrýni ríkir
gagnkvæmt traust milli hans og
Symfóníuhljómsveitarinnar í
heild, en hann hefur starfað
lengur með henni en nokkur
annar stjörnandi á 70 ára ferli
hennar. „Hvaða önnur hljómsveit
sem væri myndi grípa hann
fegins hendi, ef hann svo mikið
sem lyfti annarri augabrúninni i
áttina til hennar,“ segir Peter
Lloyd. „Symfóniuhljómsveitin er
stálheppin að hafa hann.“ Fyrsti
cellóleikarinn, Douglas
Cummings, er sömu skoðunar.
„Burtséð frá öllu öðru hefur hann
náð til algjörlega nýrrar tegundar
áheyrenda," segir hann. „Ég held
svo að gróflega sé til orða tekið,
að hann sé ágæt miðasala.“
Vissulega hefur André Previn
góða hæfileika til að laða að sér
áheyrendur. Frá því augnabliki,
sem hann steig hér á land til að
taka við hinni nýju stöðu sinni,
flögruðu blaðamenn i kringum
hann eins og flugur. „Hrein-
skilnislega sagt langaði mig ekki
til þess," andmælir hann. „1 raun-
inni var það ekkert, sem ég siður
vildi, en ég bjó á þessum tima
með Mia Farrow, og það var góður
blaðamatur alla daga vikunnar.
Og svo áttum við einnig óskil-
getna tvibura, og það munar um
minna. Ljósmyndararnir bókstaf-
lega hreiðruðu um sig í trjánum."
Nú, sjö árum síðar, er staða
Previns sú, að hann er einn af
vinsæiustu og fjölhæfustu hljóm-
listarmönnum þessa lands, en
hann er enn, eins og hann sjálfur
segir, „almenningseign" hér á
landi I ríkari mæli en í Banda-
ríkjunum. En að svo skuli vera
byggist að eins miklu leyti á hans
eigin viðleitni eins og hinu feiki-
lega aðdráttarafli, sem hann
hefur gagnvart almenningi, þvi
að André Previn hefur sannar-
lega gáfu til að ná hámarki fjár-
hagslegs ábata án þess að fara
nokkru sinni yfirfntörkin til hins
hversdagslega og óvandaða. Það
var hans hugmynd að fá
þáverandi forsætisráðherra,
Edward Heath, til að stjórna
Symfóníuhljómsveitinni. Og
Framhald á bls. 14