Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1976, Blaðsíða 5

komst bylgjugangur í tjaldið, og
tvö blaut og grett andlit birtust.
Eftir þvi sem Louis sagði, höfðu
þeir tjaldað á bletti með þyrnóttu
bláberjalyngi, en höfðalagið vissi
niður I móti. Sem betur fer sneri
opið á tjaldinu ekki að fossinum,
þó að fæturnir leituðu út fyrir
það. Það rigndi. Wystan hafði
tekið með sér stóra, gula og bláa
vindsæng — honum var alltaf illa
við að sofa á hörðu. Louis sagði,
að Wystan hefði minnt sig á eitt-
hvað úr mynd eftir Brueghel,
þegar hann var að blása hana
upp. Það fór mikið fyrir vind-
sænginni, og þar sem Wystan var
vanur að sofa í sömu stellingum
og í móðurkviði, varð lítið pláss
eftir handa honum. Við þetta
bættist, að það vantaði eitt
stykkið í tjaldsúluna, og þeir
settu tjaldið þannig upp, að það
kom saman að ofan. Vegna rign-
ingarinnar og vankunnáttu þeirra
tók tjaldið að síga smám saman og
lykjast um þá „eins og eitthvað úr
sögu eftir Edgar Allan Poe“. Og
að lokum féll svo tjaldið með öllu
yfir þá. En þeir voru undir því,
það sem eftir var nætur, blautt
seglið kyssti þá i framan, meðan
regnið féll af himni, en þéttur
fossúðinn barst stöðugt yfir þá og
inn á þá, hvar sem komizt varð.
Að undanskildum Wystan, sem
hafði farið svolítið um á hestum
fyrri hluta ferðar sinnar, og
einum piltanna úr nemendahópn-
um, hafði enginn okkar komið á
hestbak áður á ævi sinni. Að
loknum morgunverði var lagt af
stað samkvæmt strangri skipun
frá Steingrími — og við héldum
nærri þvi lóðrétt upp úr dalnum..
Það var skelfilegt, en við vorum
komnir af stað.
Allur þessi miðhluti tslands er
mjög hrjóstrugur, aðallega hraun-
breiður, brún eða grá fjöll, sums
staðar heitir hverir og þar breiðir
jökulfljótið Hvítá, sem er eins og
kítti á litinn, úr sér I víðáttumikil
vatnasvæði, þverár og sandbleyt-
ur, eftir þvi sem hún nálgast upp-
tök sín við Hvítárnes — einhvers
fegursta staðar sem við augum
litum. Þarna fellur stærsti skrið-
jökullinn úr Langjökli lóðrétt
niður i stöðuvatn. Þarna birtust
þó óvænt skógarrjóður, gras-
blettir og mosateygjur í auðninni.
Wystan var ekki ónæmur fyrir
landslagi, en hann var ekki aðeins
minna hrifinn af þessu en öðru,
sem hann hafði áður séð, heldur
hafði hann meiri áhuga á okkur
og viðbrögðum okkar við erfiðar
aðstæður. En ég var gagntekinn
af hrifningu af hinu óendanlega
víðsýni, hreina og tæra lofti og
litunum, sem hurfu i blámóðu
fjarskans.
En vissulega var það oft, sem
himinninn dökknaði og rigning og
rok beygði höfuð okkar að makka
hestsins, svo að hlé varð á hrifn-
ingunni. Og eins þegar við
gengum eða riðum langa daga um
endalausar hraunbreiður. Sér-
staklega var það einn daginn, sem
við gengum og teymdum hestana
allan liðlangan daginn yfir apal-
hraun, sem að hluta hafði greini-
lega aldrei verið farið áður.
Wystan likti því við „óskemmti-
Iegar og ónýtar brotaleifar eftir
svallveizlu". Það var álit hans á
víðáttumiklum flæmum, að þau
væru eins og „lokuð bók“ og
mikið af þeim „eins og eftir
veizlu, þegar enginn væri búinn
að taka til“.
Hið breytilega veður réð því,
hverju við klæddumst, sem fyrst
og fremst var mikið. Wystan kaus
að búa sig öðru vísi en nokkur
annar. Ég sé hann fyrir mér enn
þann dag í dag i illviðraskarti
slnu. Eftir því sem hann sagði
sjálfur frá, var hann í flónelsbux-
um milli nærbuxnanna og reið-
buxnanna. Þá var hann i tveimur
skyrtum og blússu undir ullar-
peysunni og gekk í brúnum
gúmmístigvélum geysimiklum.
Þegar rigndi, steypti hann yfir sig
svörtum oliustakki og setti á sig
skærgulan sjóhatt, en festi
gamlan flókahatt ofan á hann
með öryggisnælu. En þegar
veðrið var sem allra djöfullegast
fór hann einnig i gular olíubuxur,
sem náðu upp fyrir mitti. Þegar
hann fór I þær i fyrsta sinn, tróð
hann skálmunum ofan I stigvélin,
sem óðar fylltust af vatni. Þegar
hann hafði hellt úr þeim, leit
hann út eins og hann væri með
sundfit, svo vitnað sé til Louis —
„hárlokkar léku um ennið, og
þegar hann gekk, líktist hann ein-
hverju, sem frekar átti heima I
vatni". Það var furðuleg sjón að
horfa á eftir honum, þar sem
hann hlykkjaðist áfram á hesti,
sem var varla eins stór og reið-
maðurinn, og var alltaf með
hægri höndina á flökti fyrir
framan andlitið, eins og hann
væri að reykja sígarettu, og þess-
arar myndar minnist ég ávallt
með trega.
Af þeim 40 árum, sem ég þekkti
hann, held ég, að hin fyrstu hafi
verið skemmtilegust, þegar hinna
sterku áhrifa hans á nútima
skáldskap tók fyrst að gæta.
Þegar hann var ólgandi af f jöri og
kostulegri kátinu — þegar hann
var að kenna ungu fólki, sérstak-
lega við hinn einstæða mennta-
skóla The Downs, og þegar hann
var félagi meðal félaga. 1 þessum
leiðangri var það einmitt þessi
andi, sem var aðall hans. Þrek
hans var aðdáunarvert. Honum
óuðu ekki erfiðleikarnir og óþæg-
indin — þó að því færi fjarri, að
hann kærði sig kollóttan um
þægindi, á meðan þau voru ekki
of snyrtileg. Hann fylgdist af
gaumgæfni með okkur strák-
unum, striddi okkur, þegar við
kvörtuðum og sagði, að ef við
hefðum komið hingað til að sýna
af okkur hreysti og hörku, „þá,
krakkar, er kominn timi til að
gera það, þó að guð megi vita, af
hverju ykkur Iangaði til þess!“ En
þegar Bill Hoyland sagði, að
„þegar verið er að berjast áfram á
þennan hátt, er alltaf hollt að
hugsa til þeirra þrauta, sem þeir
verða að þola, sem eru að klífa
Mount Everest", sagði hann, að
hann vildi miklu heldur hugsa til
þeirra, sem væru að borða á Ritz!
Bill var að sjálfsögðu leið-
angursstjóri. I ferðasögu Louis er
hann kallaður fröken Greenhalge.
En honum var góður stuðningur
að Wýstan. Leiðsögumennirnir
gátu aðeins talað islenzku og hrafl
i þýzku. En þar sem Wysten talaði
reiprennandi þýzku, varð hann
tengiliður milli Bills og þeirra. I
bréfinu frá Hetty til Nancy er
hann kallaður Maisie, sem sé
fyrst til þess að kvöldinu að
undirbúa matseldina með því að
kveikja á eina eldunartækinu
okkar og halda þvi gangandi. Og
það sé eins gott með hliðsjón af
aldri þess, því að ekki dugi minna
en handbragð meistarans til að
pumpa það I sifellu.
Hann var ekki ýkja hrifinn af
köldum mat. En hann sætti sig við
þá staðreynd, að allar máltíðir
okkar áttu að vera kaldar. Matar-
birgðir okkar voru einungis grjót-
hart brauð, ágætt niðursoðið
kindakjöt, ostur, hangiket og salt-
fiskur, sem hann sagði að væri
„eins og skinn undan iljum
rnanns" — en við sluppum við
hina tegundina af fiski, sem hann
likti við táneglur. Eina heita
viðurværið var kaffi eða kókó.
Við fylgdum föstum reglum. Á
fætur klukkan sex, og þá var
etinn léttur morgunverður. Síðan
skyldi hver söðla sinn hest. Hest-
arnir hefndu sin oft á okkur fyrir
að vera lélegir reiðmenn ( og ég
er viss um, að þeir vissu, hvað
þeir voru að gera) með því að
anda að sér, meðan við festum
gjarðirnar. Þegar við siðan
stigum á bak, runnu hnakkarnir
niður og enduðu undir kviðnum á
þeim, en við lágum á jörðinni.
Varla leið sá dagur, að einhver
okkar flygi ekki fram af þeim eða
rynni aftur af þeim, án þess þó að
alvarleg slys hlytust af. Á hádegi
áðum við til að hvíla hestana um
stund. Þá var okkur leyft að fá
okkur dálitið af súkkulaði og
stundum nokkrar brauðsneiðar
með hangiketi. Hinu síðarnefnda
urðum við að vinna á með
tönnunum eins og dýr. Wystan
sagði, að það bragðaðist eins og
sót.
Aldrei var svo numið staðar, að
ekki væri hann með myndavélina
á lofti. Bill Hoyland, sem var frá-
bær ljósmyndari, dáðist mjög að
aðferðum hans. Hann gat hrasað
og hnotið um hraunið eins og
furðuskepna og fundið hin merki-
legustu myndaefni: bakhliðina á
hesti ásamt botninum á Ara, leið-
sögumanni, stígvél, hálfhulin
andlit I fjarska milli fóta okkar
eða undir kviðum hestanna. Hann
smellti af kæruleysislega, þó að
ég haldi, að hann hafi að minnsta
kosti stillt vélina. Hann hafði sina
ákveðnu kenningu, sem hann
skýrði í bréfi til Erika Mann.
„Það er leiðinlegt, hvað ég
er óþolinmóður og kærulaus,
þar sem hver venjulegur mað-
tir gæti lært allt um ljós-
myndatækni á einni viku. Þetta
er hin alþýðlega list, þ.e.a.s.
tæknikunnátta er að mestu gerð
óþörf — þeim mun „klaufa-
heldari" sem myndavélarnar
verða með sjálfstillingum þeim
mun betra — og listræn gæði eru
aðeins undir vali myndefnis
komin. Atvinnuljósmyndarinn,
sem stillir fólki upp, er óþarfur,
enda eru verk hans alltaf afleit.
Einu almennilegu myndirnar eru
visindalegs eðlis eða augnabliks-
myndir áhugamanna, en það þarf
bara að taka mikið af hinum
siðarnefndu til að ná góðum
árangri. Einn sér og kyrr er aldrei
sérlega skemmtilegur út af fyrir
sig.“ Eins og alltaf — yfirgrips-
mikil ályktun í lokin.
Aður en við komum hafði
Wystan fallið fyrir einni ís-
lenzkri ástríðu — að spila á spil. I
þessu tilfelli var það rommý. Það
var að þvi leyti ólikt bridge, að
hann gat talað á meðan hann spil-
aði, fannst honum. En áhuginn
átti eftir að dofna, þegar tók að
liða á dvöl okkar á íslandi. Sú
staðreynd, að hann gæti talað og
grinazt, dró úr alvörunni, þó að
honum fyndist hann eiga bágt
með að tapa. Hugsanlegt er, að
hefði hann talað minna, hefði
hann ekki tapað jafnoft.
Eftir að hafa verið á Hvera-
völlum, sem frægir eru fyrir
brennisteinshveri sina, sem vissu-
lega eru fallegir, þegar að er
komið, neyddumst við vegna tima-
skorts og versnandi veðurs til að
leggja upp I 70 kilómetra skelfi-
lega ferð yfir öræfin, urð og grjót.
Þar eð við fórum ókannaða leið,
fóru leiðsöguménnirnir eftir átta-
vitum og hlóðu vörður, en þeir
komu okkur heilu og höldnu á
leiðarenda, þótt Louis sæi að vísu
ofsjónir: „Mér fannst ég sjá
Greenhalge í fjarska, en þá
reyndist það vera varða.“ Það
var einnig I þessari ferð, sem
Wystan jók við óbeit sina á fs-
lenzkum auðnum með þvi að
segja, að „hver sá væri bjartsýnis-
maður, sem vænti þess að sjá
nokkuð jafnmannlegt og skinin
bein á þessum slóðum."
Þegar við komum að Arnar-
vatni, þar sem hvítar kindur bitu
dásamlegt smargaðsgrænt gras
við silfurvatn, þyrmdi yfir okkur
allt í einu, er það uppgötvaðist, að
eina eldunartækið okkar væri allt
í molum. Jafnfallegt og tjaldstæð-
ið var, varð það nú hið kuldaleg-
asta. Og þar sem við höfðum
ekkert heitt að drekka, slepptum
við spilunum. Við fórum i rönd-
óttu náttfötin og sifriðum inn i
tjöldin, en Wystan og Louis komu
sér fyrir í minnsta og frumstæð-
asta kofa, sem við höfðum séð
fram að þessu. Um þetta leyti
held ég, að hann hafi verið búinn
að fá nóg af eldmóði brautryðj-
andans — þetta var varla eftir-
lætis ferðamáti hans. Um kvöldið
sagði hann við Louis: „Aldrei
meir“ og fór að sofa með sígarettu
i munni, en vindsængin „stundi
eins og eitthvað eftir A. E. Hous-
man.“
Vindurinn öskraði ofan af
jöklinum alla nóttina og næsta
dag og bætti hagléljum í nistandi
kuldann. En við virðumst
greinilega hafa fyllzt hetjumóði,
og jafnvel Wystan, sem nú
skartaði i fullum óveðursklæðum,
sýndi engin merki um „Aldrei
meir“. Við riðum I tólf tima þann
dag og komum klukkan 6 að
kvöldi til Kalmanstungu, virkileg-
um bóndabæ, einangruðum uppi í
óbyggðum. Þegar við sátum inni i
bænum yfir dásamlegu kaffi og
regnið buldi á rúðunum, sneri
hann sér að mér og sagði: „Er
þetta ekki yndislegur hljómur?
Alveg eins og Lake District."
Tímasetningin var allsérkenni-
leg. Daginn eftir borðuðum við
mikinn morgunverð klukkan 9 og
feikilegan hádegisverð klukkan
tiu. Greinilega var sveitatíminn
tveimur klukkustundum á undan
Reykjavíkurtíma. Fyrir matinn
lét hann þess getið, að islenzk
matseld „minnti mig á litinn
dreng, sem hefði komizt i meðala-
kassann hennar mömmu sinnar".
I rauninni var maturinn mjög
góður, og við sluppum alveg við
þessar brilliantin og vellyktandi
súpur með brytjuðum rabbarbara
til fyllingar og skrauts, sem hann
hafði lýst fyrir okkur. Það væri
vanþakklæti að kveðja Kalmans-
tungu með slíkri hótfyndni. Eins
og á öllum bæjum, svo sannarlega
hvar sem var á íslandi, var fólkið
sérlega alúðlegt og gestrisið.
Enn áttum við þrjá daga fyrir
höndum á hestum. Við héldum til
Brunna, þar sem við tjölduðum i
votlendi, Þingvalla, þar sem hið
forna þing, Alþingi, var haldið, og
loks til Laugarvatns, þar sem var
hótel, en er skóli á vetrum. Hið
samfellda úðaregn og þoka huldu
Langjökul og Ok, en á milli þeirra
Iá leið okkar. Síðasta áfallið, sem
Wystan og Louis urðu fyrir, varð
við Brunna. Tjaldstæðið og vind-
áttin lögðust á eitt til þess, að þeir
urðu að sofa með höfuðin út úr
tjaldinu. Við týndum einnig
hestunum, af því að þeir struku
um nóttina. Meðan við biðum
eftir, að þeir næðust aftur, hljóp
Auden ð fslandi að nýju ðrið 1963. MeB honum ð myndinni eru Tómas Guðmundsson skðld og Gylfi
Þ. Gislason þðverandi menntamðlarðBherra.
©