Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1976, Blaðsíða 7

höfðu farið strax ( byrjun strfðsins.
Seinna fréttist af þeim hjá hernum.
Aðrir höfðu ráðið sig á skip, sem komu
með hergögn og vistir. Þeir munstruðu
sig meðan beðið var eftir fyrirmælum
um hvert skyldi sigla. Þeir spókuðu sig
f landi á frfvöktum f þröngum kakfbux-
um og hvítum peysubolum og drukku
bjór frá Milwaukee og átu appelsfnur
frá Kalifornfu. Þeir spýttu kjörnunum
f bogum fram úr sér þegar þeir vissu
að aðrir sáu tii. I annan tfma mátti sjá
þeim bregða fyrir við borðstokkinn
þegar þeir hvolfdu úr fötum f sjóinn
fullum af kartöfluhýði, áður en þeir
hurfu aftur inn í eldhúsið til að skræia
meira. Og einn dag voru þeir horfnir
með þessum skipum. Seinna gleymdist
þetta og þeir sem urðu eftir hættu að
öfundast út f kakfbuxur, hvfta skyrtu-
boli og bjórinn frá Milwaukee.
Þegar þau höfðu gengið nokkurn
spöl upp f bæinn birti meir af Ijósum.
Þetta er Austurstræti, sagði hún.
Þétt bílaröð kom á móti þeim og
lengra í burtu gekk ekki á öðrum en
flauti og köllum. Ilandan götunnar
voru hópar af ungu fólki, og stúlkurnar
hölluðu höfði undir stórum hattskerm-
um væri yrt á þær. Birtan frá búðar-
gluggunum féll á hár þeirra sem var
greitt f hrauka yfir eyrunum. Að aftan
féii það næstum siétt niður á hálsmál-
ið. Kápurnar voru kragalausar og mikl-
ar um axlir, og þær gerðu stúlkurnar
svolftið beinasleggjulegar. Þetta flaut
framhjá honum í einni sjónhending.
Vfst hafði hann séð svona búnað áður,
en ekki f öllum þessum tilbrigðum.
Systir hans tók um handlegg hans og
dró hann nær sér. Hann var þakklátur
fyrir að hún var látlaust klædd.
Hér förum við inn, sagði hún.
Á rúðuna f hurðinni var Café Höll
skrifað rauðu skrautlegu letri, og ilm-
ur af kaffi og þokkalegum hlýindum
barst á móti þeim út f dyrnar. Þau
fundu laust borð nærri dyrunum og
hann stakk töskunni inn undir það og
studdi við hana með báðum fótum.
Þegar hann leit upp sá hann umferðina
fyrir utan f gegnum stóran giugga við
hliðina á dyrunum. Hann heyrði aðeins
kliðinn frá þeim sem sátu við borðin I
kringum þau, án þess að greina orða-
skil. Hann reyndi það ekki heldur. Það
var sjálfsagt ókurteisi að hlusta. Hon-
um fór að líða betur inni f hlýjunni og
sjóveikin var alveg að hverfa. Hann
reyndi að fylgjast með hverjum ein-
stökum á götunni fyrir utan. Helzt
vildi hann geta séð allt og heyrt allt,
ekki af forvitni, heldur af því honum
þótti vænt um þá sem sátu i kringum
hann á þessum margmenna stað og þá,
sem gengu á stéttunum fyrir utan.
Honum fannst hann þurfa að vita
hvernig þeim vegnaði og hvaða vonir
foreldrar þeirra bundu við þá, og
hvort mæður stúlknanna undir hatt
börðunum væru kvfðnar.
Beikon og egg fyrir einn, sagði systir
hans.
Það er nú orðið heldur seint, sagði
afgreiðslustúlkan, sem var í svörtum
kjól með hvíta svuntu og hvftan kappa
í hárinu. Café Höll var saumað með
bláu f eitthvað af þessum búnaði.
Er ekki hægt að fá sérrétti, spurði
systir hans.
Ég skal athuga það.
Hann skildi ekkert af þessu tali. Sér-
réttur var eflaust eitthvað sem for-
framað fólk neytti rétt fyrir miðnætti.
Þjónustustúlkan kom aftur og sagði
það væri í lagi með beikon og egg. Sjálf
vildi systir hans aðeins kaffi.
Á eftir gengu þau Austurstræti á
enda og eftir Lækjargötu og upp hjá
Fríkirkjunni og að húsi við Þingholts-
stræti þar sem systir hans bjó. Það var
á suðurkvisti. Hún hafði mynd á nátt-
borðinu af ungum mann'i sem skipti
hárinu í miðju. Hann spurði einskis
um þennan mann. En þegar hann var
háttaður á sófanum f stofunni fram af
litla herberginu, þar sem systir hans
svaf hjá myndinni, og ljósið hafði ver-
ið slökkt, fann hann f fyrsta sinn til
heimþrár.
II
Það hafði verið einkennilegt að vera
að heiman yfir jólin. Hann hafði fyrst
skilið að systir hans var flutt að
heiman þegar hún hætti að koma á
jólum. Hún hafði ekki látið fjarlægðir
eða vetrarveður hindra sig, en svo
byrjaði hún að skrifa afsakanir.
Strjálar ferðir stóð þar. Óvisst veður-
far á þessum árstfma. Miklar annir. Og
hún hætti að koma. Hann hafði viljað
fara heim en það hefði orðið of dýrt.
Hann hafði að vfsu verið f vegavinnu,
en þeir peningar entust hvort sem var
ekki allan veturinn.
Flestir höfðu farið heim. Þeir fáu
sem urðu eftir reyndu að gera sér
dagamun. Einn fékk sendan eplakassa,
annar súkkulaði, og það var eplaveizla
á hverjum degi og svolítið af súkkulaði
á kvöldin, sem var góð hvfld frá venju-
legum drykkjarföngum á matmálstím-
um, jafningum og kássum, sem mat-
ráðskonan setti saman til að vinna upp
afganga. A aðfangadagskvöld hafði
hann fundið fyrir alvöru að hann var
ekki orðinn nógu gamall til að vera að
heiman á slfkum degi. Systir hans
hafði hringt til hans á jóladag og það
hafði glatt hann, en samt kom það ekki
f staðinn fyrir heimför.
Þegar þeir voru ekki að borða epli og
narta f súkkulaði eyddu þeir jólafríinu
f sundlauginni eða gufubaðinu niður
við vatnið. Þeir hlustuðu á hverinn
undir trégrindinni og stundum jókst
gufan skvndilega svo þeir sáu varla
hver annan inni f þröngum skúrnum.
Þegar þeim var orðið nógu heitt lögð-
ust þeir út af f vatnið norðan við skúr-
inn eða syntu út að fsskörinni og
skulfu, eða þeir veltu sér f snjónum
uppi á bakkanum og skulfu þar áður
en þeir settust að nýju yfir hverinn
undir skúrnum og létu gufuna koma út
á sér svitanum. Þeir urðu svangir af
þessum böðum og af þvf að busla f
sundlauginni og borðuðu allt sem þeim
var borið úr eldhúsinu á matmálstfm-
um, hvort heldur það var jafningur eða
kássa, sem var hituð f stórum potti.
Hann kom í góðar þarfir þegar kennt
var. Þá rak ráðskonan handlegginn
upp að öxl f kássuna þegar hún var að
hræra saman afganga af fiski og kjöti
áður en hún hellti brúnni sósu yfir
maukið.
Stúlkurnar voru allar f burtu og
komu ekki aftur fyrr en frfinu lauk.
Þær bjuggu f sérstökum álmum og
þangað máttu þeir ekki koma eftir
klukkan fjögur á daginn. Það gilti
hann einu. Hann átti aldrei erindi
þangað, en hann vissi að þessar reglur
voru brotnar á nóttunni án þess kenn-
ararnir vissu. Þegar talað var um þetta
f gufubaðinu, eða úti í sundlauginni
hangandi á spýturennunni, skildist
honum að heimsóknirnar lentu mest f
fáti f myrkrinu af þvf að skólabræður
hans voru fyrst og fremst að brjóta
reglurnar. Þeir svölustu fóru um úti-
dyrnar til baka og skelltu á eftir sér tii
að umsjónarkennarinn vaknaði. Skóla-
fólk erlendis prflaði upp á kirkju-
turna heldur en ekkert og hékk utan f
þakrennum til að ögra almennum við-
horfum til notkunar á þakrennum. En
hann gat ekki séð að skóiasystur hans,
sem voru engar skýjadfsir, bæru nokk-
urn svip af kirkjuturnum yfirleitt. Það
var því ekki upp á neitt sérstakt að
prfla. Samt héldu félagar hans áfram
allan veturinn að skrfða inn um glugga
á kvennaálmunum og skella hurðum
til að hrella umsjónarkennarann og
skapa næturferðunum einhvern til-
gang.
Þeir höfðu elzt þennan vetur. Það
kom af sjálfu sér. Þeir urðu að bjarg-
ast við ýmislegt, sem þeir höfðu aldrei
hugsað um áður. Þeir höfðu fengið
hrein nærföt þegar þeir þurftu, og
þeim höfðu verið réttar skyrtur ef þeir
vildu skipta. Fötin höfðu borizt strokin
upp f hendur þeirra eins og fyrir guð-
lega forsjón. Nú höfðu þeir sjálfir orð-
ið að þvo nærföt sfn og skyrtur og
pressa fötin. Þeir urðu jafnvel að
bursta skóna sfna eftir að einhverjar
skólapfur lýstu þvf yfir að sóðaskapur
merktist einkum á óburstuðum skóm.
Þeim gekk verst að pressa jakkana unz
þeir prófuðu að vera í þeim á meðan
heitu járninu var rennt yfir þá. Nokkr-
ir brenndust lftilsháttar. Einn fékk
blöðrur á annað herðablaðið, annar
gekk með rauða brunaskellu á öxl og
bráðlega létu þeir jakkana eiga sig. En
þeir þvoðu skyrturnar og stffuðu flibb
ana gætu þeir ekki samið um það við
skólasystur sfnar, og smám saman
hætti hann að hugsa um þessa fyrir-
höfn. Og hann hugsaði sjaidnar heim.
Um haustið höfðu flestir reynt að
komast hjá söngtfmum. Nemendur
voru boðaðir hver á fætur öðrum inn
til söngkennarans, sem lét þá kyrja
Eldgamla ísafold. Þótt hann hefði af-
bakað söng sinn eins og hann gat og
færi vitlaust með textann, hvessti söng-
kennarinn á hann augun, eins og hann
hefði fundið alveg óvenjulega hæfi-
leika hjá honum, og skráði hann f
skðlakórinn. Hann reyndi ekki framar
að losna við þær kvaðir, sem skólavist-
in lagði á hann, og söng fullum hálsi
einn kiukkutíma tvisvar í viku Við
brunninn bak við hliðið, fsiand ögrum
skorið og Við göngum með horskum
hug. Kórinn raðaði sér alltaf f boga
fyrir framan kennarann, og af þvf
hann var alveg út f enda bassamegin
gat hann virt fyrir sér þá, sem voru á
boganum á móti. Og hann skemmti sér
við að syngja Við brunninn bak við
hliðið til tveggja stúlkna, sem stóðu
andspænis honum. Þær voru laglegar
og greiddu hárið beint upp frá eyrun-
um. En það var ekki meir, ekki einu
sinni bros. Ekkert nema þessi söngur
þegar fitjað var upp á laginu um lindi-
tréð. Aftur á móti lét hann söngkenn-
arann hafa það, þegar sungið var Við
göngum með horskum hug. Kennarinn
var svo horskur til augnanna. Hann
minnti á fálka, þann fugl sem er söng-
lausastur allra fugla, en þeim mun
svipmeiri og hnarreistari.
Og svo hafði allt í einu byrjað að
vora. Það ægði honum ekki lengur að
koma til Reykjavíkur. Það fylgdi því
viss fögnuður af þvf hann var á
heimleið. Systir hans tók á móti honum
og fór með hann upp á suðurkvistinn.
Hann var orðinn peningalaus og hún
lánaði honum þrjátfu krónur til að
hann gæti farið f kvikmyndahús og
komið við á Hressingarskálanum eða
Café Höll eða Heitt og Kalt, sem hann
uppgötvaði daginn eftir að var f
Hafnarstræti. Hann fékk sér rjóma-
tertu og súkkulaði á Hressingarskálan-
um og það hafði verið eins og stórveizla
eftir mjólkurblandið um veturinn og
rúgbrauðið og afgangana úr stóra
pottinum, þar sem mannshandleggur-
inn dugði varla til að hræra. Á suður-
kvistinum stóð myndin enn á nátt-
borðinu hjá systur hans.
Hver er þetta, spurði hann.
Systir hans horfði framhjá honum og
yfir í stofuna. Hún svaraði ekki strax.
Það var eins og hún væri að hugsa sig
um.
Maður, sagði hún svo. Maður, sem ég
þekki.
Hann lyfti rammanum af borðinu og
virti fyrir sér toginieitt andlit
mannsins og hvernig hann skipti
hárinu (miðju.
Hann er við nám f Amerfku, sagði
hún.
Hann lét myndina aftur frá sér á
borðið, en hún féll á bakið og hann
reisti liana við f hálfgerðu fáti. Myndin
féll samt á borðið. Systir hans tók
myndina af honum. Hún hélt spjaldinu
frá að aftan og lét myndina styðjast við
það.
Svona, sagði hún. Svona áttu að gera.
Það var hlýja f rödd hennar. Kannski
var hún ætluð þessum manni einum.
Kannski kyssti hún myndina áður en
hún fór að sofa á kvöldin. Hann þurfti
að muna að segja móður sinni frá
þessum manni. Hún vildi hvort eð var
vita allt um dóttur sfna.
Hvenær kemur hann frá Amerfku,
spurði hann vegna móður sinnar.
Eftir rúmt ár, svaraði systir hans.
Ætlið þið að giftast, spurði hann,
einnig fyrir móður sína.
Barn geturðu verið, sagði systir hans.
Hún fylgdi honum niður á bryggju f
morgunsárið. Og hún var hjá honum
um borð þangað til báturinn lagði frá
með farþegana, sem ætluðu að taka
rútu f Borgarnesi. Þau tókust f hendur
við landganginn.
Eg bið að heilsa, sagði hún.
Hún beið á bryggjunni meðan
báturinn var að leggja frá, grannbyggð
og dökkhærð og fölleit, og hafði vaxið
frá honum og æsku sinni og foreldrum
sfnum, og hafði f staðinn eignazt vin f
Amerfku. Hann lyfti hendinni f
kveðjuskyni og fann til einkennilegra
andþrengsla, sem hann hafði ekki
fundið til áður. Þegar báturinn var
iaus sneri hún sér við og gekk hvatlega
upp bryggjuna. Kannski hafði hún
einnig fundið til þrengsla. Kannski
fylgdu svona þrengsli þvf að kveðjast á
köldum ogglærum morgni.
III
Ekkert strfddi á hann lengur. Hann
hlustaði á véladyninn og fann þægi-
legan skriðinn á strandferðaskipinu i
svefnlokunum. Þótt kominn væri
miður dagur hafði hann háttað oní
koju sfna strax og skipið losaði land-
festar á Sauðárkróki, þar sem það
hafði beðið eftir ferðafólkinu að
sunnan af þvf fjallvegir voru enn ófær-
ir þrátt fyrir vorið. Þetta var kyrr
dagur með sólbráð i fjöllum og móðu
til hafsins og svefninn fór á hann
strax og hann var lagztur i hvftt og
hlýtt Ifnið f kojunni. Þau höfðu lent f
hrfð og töfum á leiðinni sunnan úr
Borgarnesi, og það hafði verið of kalt f
bflunum til að sofa. Taskan hans með
snærinu var einhvers staðar f skipinu.
Annars var hann hættur að fylgjast
með henni og hafa áhyggjur af henni,
af því allur smávægilegur kvfði vildi
slfpast af fólki þegar ferðalög gerðust
ströng. Það vissi hann núna. Og hann
hafði hugsað sér að sofa fyrir
Almenninga og Siglunes, en vaka
heldur á siglingunni inn Eyjafjörð af
þvf þar var stundum fallegt leiði, og
þar voru staðir sem hann þekkti. Hann
hafði farið út fjörðinn á árabáti eftir
þorski og ýsu eins langt og hann þorði
að róa. Og stundum höfðu þeir farið
fleiri saman og haft byssu. Sfðan vissi
hann að skarfurinn var skotharðastur
fugla. Það varð oft að róa f sprettum til
að ná honum, og hann varð því seigari,
sem hann var soðinn Iengur. 1 norðan-
átt og sólskini hafði stundum sullað
inn á þá og yfir þá, þar sem þeir sátu
undir árum og spyrntu sér upp á sól-
kringda öldufaldana.
Hann vaknaði ekki fyrr en inn und-
ir Hrísey. Þar var fjörðurinn eins og
fágað gler, og aprflsnjórinn speglaðist
f honum sveipaður blárri móðu dala.
Hann hallaði sér út á borðstokkinn
og horfði fram með kinnung skipsins
og inn I lognið. Þegar kæmi fyrir
Arnarnesið sæi hann bæinn og allt,
sem var honum kært og einhvers virði.
Annars vissi hann ekki hvað félagar
hans höfðu verið að gera. Þeir voru
ekki fólk sem skrifaði bréf. Nú var
orðið of seint fyrir jakahlaup á
Pollinum og það var löngu liðin tfð að
þeir stútuðu götuljósum. Hann vissi
ekki hvaða kvikmyndir þeir höfðu séð,
eða hvort þeir höfðu yfirleitt átt fyrir
bfómiðum, og hann vissi ekki um hvað
þeir höfðu talað né hvað hafði glatt þá
Framhald á bls. 16