Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1976, Side 2

Sú berjatíð er löngu liðin, sem
var umgerðí þeirrar síðdegisstund-
ar í Laufási, þegar við Bjarni
Jónsson skröfuðum saman um
Borgarvirki. Ennþá er Bjarni
kvikur á fæti og lætur engan bil-
bug á sér sjá, þótt hann hafi brátt
fimm um sjötugt. Vinnuborðið
hans er nú í notalegum krók við
suðurglugga á verkstæði Jóns,
sonar hans, í gömlu Hamborg á
Akureyri. Þegar hann horfir upp
frá fíngerðu sigurverki, liftir
hann sjónglerinu upp á ennið og
lítur út á Kaupangsstrætið, þar
sem umferðin er mest; sam-
felldur bílastraumur upp að
höfuðstöðvum K.E.A. eða i
menntasetrin, sem standa eins og
rammger virki uppi á viðivaxinni
brekkunni. Þeim fækkar óðum
akureyrsku „aristókrötunum", er
ganga settum skrefum hjá glugga,
„spásséra" með stóiskum virðu-
leika og silfurbúinn staf og setja
svip á bæinn. Þeir, sem ekki sitja
í bíl á ferð, eru á óvirðulegum
spretti milli bíla og stofnana.
Þarna hlaupa sfðhærðir, rytju-
legir piltar upp kirkjutröppurnar,
líklega að verða of seinir í
kennslustund. „Ekki eru þeir
spekingslegir aftan fyrir þessir,"
segir Bjarni og andvarpar.
„Að skólanum er skollans tjón
og skást að flýj’ann,
ef þaðan koma fleiri flón,
en fóru í ’ann.
Þetta yrki ég nú sennilega af
því, að ég sniögekk skóla yfirleitt
forðum tíð,“ bætir hann við og
setur upp barðamikinn, fornfá-
legan hatt, þegar við göngum út á
Hafnarstrætið. Það er bragð að
þvi að geta tekið ofan slíkt'höfuð-
fat, segi ég vió Bjarna, þegar við
höfum mætt virðulegri frú fyrir
framan pósthúsið. „Já. Annars
gróf ég upp þennan kúrekahatt af
því ég brá mér til Ameríku fyrir
síðustu jól. Fór í desember og var
í sex vikur i góðu yfirlæti vestur á
Kyrrahafsströnd, nánar til tekið í
Seattle hjá Stefáni yngsta syni
minum, sem flutti þangað vestur
með fjölskyldu sína fyrir rúmu
ári. Þá voru liðin meira en fjöru-
tíu ár siðan ég átti heima fyrir
vestan, en ég kom heim árið 1934.
Atta ár dvaldi ég i New York,
tveim árúm lengur en til stóð i
upphafi, en það var kreppan
mikla, sem olli því. Annars leið
mér vel í Ameríku og hafði nóg að
starfa, þrátt fyrir þetta óskaplega
ástand, sem þá ríkti þar. Á þeim
árum var ég heimagangur hjá
frænda mínum, Vilhjálmi
Stefánssyni landkönnuði, og
kynntist þar ýmsum athyglisverð-
um mönnum. Þótt aldursmunur
hafi verið mikill á okkur Vil-
hjálmi, þá vorum við systkinasyn-
ir. En þetta er raunar kapítuli út
af fyrir sig og við þyrftum sér-
stakan dag til þess að tala um þau
kynni og kannski stórhríð og frost
til þess að minna á heimsenda
(ítm
m
EKKI
TEKID
ÞESSU
GAMNI
kaldan, þann, er frændi minn
unni.“
Við Bjarni settumst upp í bílinn
minn, sem stóð við Ráðhústorgið,
og héldum af stað út í hringiðuna,
á svig við blaðavagninn, áfram
upp á brekkuna heim f Byggða-
veg. Ölöf kona Bjarna tók hlýlega
á móti okkur og ekki þurfti að
reka á eftir ríkulegum veitingum.
Þarna prýða sérstæð málverk
stofuveggina, rómantískar þjóð-
sagnamyndir eftir Hauk heitinn
Stefánsson. Svifléttar álfameyjar
stíga þokkafullan dans í grænum
lundi og yfir skrifborðinu er
margslungin sögufantasía i fersk-
um og glöðum litum. Haukur var
hálfbróðir Jóns bónda og lista-
manns í Möðrudal og systursonur
Björgvins Guðmundssonar tón-
skálds. Þeir Bjarni og Haukur
kynntust í Ameríku og tókst þá
með þeim góð vinátta. Átti fyrir
þeim báðum að liggja að setjast að
á Akureyri. Haukur lagði þar
stund á iðngrein sina, en stundaði
myndlist í hjáverkum. Um árabil
var hann leiktjaldamálari hjá
Leikfélagi Akureyrar og þar nutu
sin kunnátta hans og listfengi.
Meðal myndanna í stofu Bjarna
og Ólafar er teikning, sem
Haukur gerði af Bjarna árið 1931,
frábærlega vel gerð. — Þegar ég
var drengur á Akureyri, heyrði ég
að Haukur hefði numið við sama
myndlistarskóla vestur í Ameríku
og kvikmyndasnillingurinn Walt
Disney, og getið sér þar hið besta
orð. Var ég helst á þeirri skoðuri
þá, að þeir hefðu verið sessu-
nautar, en víst er að sé einhver
fótur fyrir þessu, þá hefur skóli
þessi lagt sérstaka áherzlu á frjótt
og einlægt ímyndunarafl. Haukur
átti sér annan heim eins og
Disney, heim álfa og hulinna
vætta, sem fjölskrúðugur birtist í
málverkum hans og skreytingum.
Stundum tók hann að sér að
myndskreyta opinberar bygg-
ingar, t.d. Hótel Norðurland, sem
forðum var vinsælt öldurhús og
dansstaður á Akureyri, eða einka-
íbúðir eins og t.d. stigaganginn
upp til Björgvins tónskálds. Þar
birtist manni fljótið fríða, sem
Björgvin heyrði á flúðum duna,
svo Islands lag varð til. — „Ég var
að minnast á það, að ég hefði
kynnst ýmsum athyglisverðum
mönnum heima hjá Vilhjálmi
frænda mínum," segir Bjarni,
þegar við erum sestir. „Það fer
ekkert á milli mála, en Islending-
ar þeir, sem ég kynntist í
Ameríku á þessum árum, nutu
yfirleitt sérstaks álits vegna
dugnaðar og heiðarleika. Hugs-
aðu þér, að ef íslenzkur bóndi
þurfti á bankaláni að halda, þá
var þjóðernið nægjanleg greiðslu-
trygging. Hann þurfti engan
ábyrgðarmann. Þeir voru, sko,
ekki minni en þeir sýndust þessir
karlar. Betra að hægt væri að
segja það um þá, sem þetta land
byggja um þessar mundir, en
á öllu virðast álit tvenn
að því mætti grínast,
það eru býsna margir menn
minni en þeir sýnast.
Mér virðist það ekkert svarta-
gallsraus, þótt aldraður maður
láti i ljós nokkrar áhyggjur vegna
þeirrar dæmalausu sýndar-
mennsku (orðmynd, sem Laxness
segir, að hefði þótt fátækleg hjá
öskukellíngum áður fyrri en mér
þykir ágæt) og þess almenna
óáreiðanleika, sem tröllríður
þjóðfélaginu. Ekkert er mér þó
fjær skapi en það, að fara að
vanda um með stórum orðum,
prédika af eldmóði. Hverskyns
öfgar hafa alla tíð farið í fínu
taugarnar á mér. Til dæmis
verður trúin stundum svo sterk,
að hún getur tapað á því. Þá verða
æsingurinn og þröngsýnin svo
mikil að almenningur snýr baki
við boðendunum og áður en þeir
vita af standa þeir utan brautar
eins og aumkunarverð nátttröll,
sem dagað uppi í morgunsól-
inni. En frá þeirri skoðun
hvarfla ég ekki, að betra er að
vera aðgætinn gagnvart almætt-
inu. Á það minnir eftirfarandi
saga: Eitt sinn að vetrarlagi var
montinn strákur á ferð. Leið hans
lá yfir ísilagt stöðuvatn. Það hafði
dregið úr frosti og því var ísinn
víða ótryggur. Skyndilega brast
hann undir pilti svo að hann féll í
———————
Myndina hér aB ofan taiknaBi Haukur Stefánsson af
Bjama vestur ( Ameriku iriB 1931. Til vinstri eru
tvær myndir Hauks. „ „ÞjóBsögu-fantasIa" og
„álfameyjadans".