Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1976, Page 6

Tennesee Wílliams Teikning eftir David Levine.
Williams hefur ýmsu kynnst
um dagana, sem siSan hefur
or8i8 honum efniviBur I hin
viSfrægu leikrit.
Gore Vidal
Hann
ladaði
að
sér
ferlegar
konur
Um ævisögu Tennesee Williams
Nýlega kom út í Bandarfkjunum sjálfsævisaga rit-
höfundarins Tennessy Williams, sem hann kallar
„Memoirs". Hefur bókin vakið rnikla athygli og fengið
lofsamlega dóma. I grein sem Stanley Kaufmann
skrifar í Saturday Review skipar hann Tennessy
Williams á bekk hið næsta O’Neill, sem löngum hefur
verið talinn fremstur í flokki leikritahöfunda vestan
hafs.
1 bókinni rekur Tennessy Williams rithöfundarferil
sinn og er bersögulli um sjálfan sig en hann hefur
áður kosið að vera. M.a. kemur þar fram að hann
hefur hneigzt til kynvillu frá ungum aldri og það
frávik hans frá því sem álitið er almennt velsæmi
hefur valdið honum stöðugri sektarkennd, eða eins og
hann segir sjálfur f endurminningunum:
„Þessi bók er mér nokkurs konar hreinsunareldur
vegna þeirrar sektarkenndar, sem brot mín á viður-
kenndum siðalögmálum hafa valdið mér. „Bersögli er
fylgifiskur listarinnar”, stendur einhversstaðar
skrifað. Ég get ekki staðhæft að þessi bók sé listaverk,
en ég hlýt að tala af hreinskilni um sjálfan rnig, þar
sem hún f jallar um fullorðinsár min.
Auðvitað gæti ég látið hana fjalla eingöngu um
listina að skrifa leikrit. En yrði sú bók ekki með
afbrigðum leiðinleg? Það þætti mér að minnsta kosti.
Auk þess yrði hún afar stutt. . . þrjár setningar á síðu
eða svo með mjög breiðum spássíum. Nei, leikritin
mín tala sjálf sínu máli.“
Bandariski rithöfundurinn Gore Vidal skrifar langa
grein í New York Review um vin sinn Tennessy
Williams vegna útkomu bókarinnar og tekur undir
þessi orð höfundarins . . . leikritin standi fyllilega
fyrir sínu. Hann segir að Tennessy Williams sé margt
til lista lagl. Hann hafi óviðjafnanlegt skopskyn og
næma tilfinningu fyrir leikrænni túlkun. Hann geti
látið hversdagslegt tal meðalmennskunnar hljóma
sem skáldlegar yfirlýsingar. Þá fyrst verði honum
fótaskortur, þegar hann leggi orð í munn hámenntaðs
yfirstéttarfólks. Orðaforði hans leyfi það ekki. En
orðin á blaðinu séu honum heldur ekki aðalatriði . . .
hann heyri þau fyrir eyrum sér og þegar hann hafi
náð tökum á persónunum, sem hann vill koma til skila
þá fatist honum aldrei orðavalið.
Vidal tekur ekki sérlega mjúkum höndum á vini
sínum i þessari grein, enda þótt finna megi að hann
ber mikla virðingu fyrir honum undir niðri sem
rithöfundi og manni. T.d. finnst honum hann umgang-
ast sannieikann stundum af nokkurri léttúð. Hann
segir að Tennessy Williams hafi alltaf verið það mikið
í mun að vera dáður og hann hafi þurft að grípa til
ólíklegustu ráða til að halda sæti sínu á goðastallinum
meðal ritdómara. „Honum dugar tæpast minna en
einróma lof og óskipt athygli," segir Vidal, „og viður-
kennir sjálfur að í blaðaviðtölum hafi hann oft „Iagað
til“ staðreyndir svo útkoman gæti orðið honum til lofs.
Ástæðuna segir hann vera þá að hann þurfi stöðugt að
sannfæra umheiminn um það að hann sé enn á lífi og
að hann sé áhugaverð persóna sem hafa megi gaman
af.
Hins vegar er það ekki nema innantómt hjal, þegar
Tennessy Williams heldur því fram í formálanum að
þessi minningabók sé fyrsta verkið, sem hann skrifi í
fjáröflunarskyni. Sá kjökurtónn getur átt við hjá
Sankti Teresu, ef hún hefði þurft að lúta Svo lágt að
bregða sér í gólfþvott. En fyrir útkomu hverrar bókar
hefur Tennessy Wiiliams alitaf slegið á strengi með-
aumkunar í þeirri von að vinna hylli harðskeyttra
gagnrýnenda."
Og Gore Vidal heldur áfram: „Tennessy Williams
var oft beðinn um að skrifa pistla í leiklistardálk
sunnudagsblaðs New York Times áður en frumsýna
átti leikrit eftir hann. Greinarnar voru bráðskemmti-
legar en oft hálfgerð hrollvekja um leið. Hann lýsti
því þá þar, hvernig hann hefði spýtt blóði með munn-
vatninu, en hefði þó haldið áfram að skrifa, fullviss
þess að þetta yrði hans allra síðasta leikrit. Eftir slikar
yfirlýsingar þorði enginn gagnrýnenda að hallmæla
leikritinu, nema í mesta lagi einn.
Nú er hins vegar andleg og likamleg heilsa
Tennessy Williams alveg upp á það bezta (sjálfur
mundi hann aldrei viðurkenna það) og þess vegna
grípur hann nú til þess ráðs að barma sér yfir fjár-
hagnum til að tryggja vinsamleg ummæli í blöðum um
bókina. En hvatinn er ekki ritlaunin, sem voru greidd
fyrirfram, heldur eins og alltaf áður, frægðarljóminn
. . . „Rithöfundaferill Tennessy Williams á sér enga
þróunarsögu," segir Gore Vidal. „Strax á unglingsár-
unum hafði hann valið sér viðfangsefnin og þar við
situr. Enn hefur hann sömu hrifandi spilin og þá, á
hendi og hann leikur þeim út af mikilii list. Ég veit
ekki til þess að T.W. hafi tileinkað sér nokkra nýja
skoðun né að tilfinningalíf hans hafi dýpkað hætis hót
síðustu 28 árin . . . ég er hins vegar stöðugt leitandi að
nýjum viðhorfum og nýrri reynslu.
I einu af mörgum blaðaviðtölum sínum segir Tenn-
essy: „Gore Vidal vill ekki umgangast mig lengur, . . .
og gefur í skyn, að ég kjósi mér fremur annan og
glæstari félagsskap. En ástæðan fyrir því að við höfum
orðið viðskila er eingöngu sú, að við höfum gerólíka
skapgerð."
A öðrum stað í greininni segir Vidal:
„í endurminningum sínum verður Tennessy tíðrætt
um kynlíf sitt, en það er ein af mörgum leiðum til að
segja lítið um sjálfan sig . . . Tennessy átti ekki
ástarsamband við karlmann fyrr en hann var kominn
undir þrítugt og átti þá að baki sér töluverða og
,farsæla“ reynslu í ástamálum við hitt kynið. En
ósamkynja ástamök voru honumþó aldrei eftirsóknar-
verð. Hins vegar vöktu karlmenn oft með honum svo
sterka þrá að taugar hans fóru í hnút.
En hvers vegna bæidi hann þessar kenndir sínar svo
langt fram eftir aldri? Jú, nú er hálf öld um liðin og
Tennessy var afsprengi hreintrúarhugmynda Suður-
rikjanna, þar sem allt kynferðislíf er talið synd og
afbrigðilegar kynferðishneigðir blátt áfram forkastan-
legar.
Ég held að mismunandi afstaða okkar til þessara-
mála hafi verið hindrun í samskiptum okkar. Ég hef
aldrei haft nokkra sektarkennd gagnvart því sem ég
tel eðlilegan mannlegan lífsþorsta. Hann þjáist hins
vegar af stöðugri sektarkennd. Enda þótt hann segi
okkur að hann trúi ekki á framhaldslif, þá er hann svo
mikill púritani í lífsskoðun sinni, að hann óttast a.m.k.
syndina. Tennessy trúir þvi statt og stöðugt að homo-
seksúalismi sé af hinu illa, heterosexualismi ekki.
Þess vegna leitar hann stöðugt, bæði í lífi sínu og list
að friðþægingu — að algerum dauða. . .
. . . Tennessy segir frá ástarsambandi sinu við dans-
ara, sem hann kallar Kip. En Kip yfirgaf hann.
Önafngreindur náungi í New Orleans tók við af
honum. Því ævintýri lauk með ofdrykkju og ósköpum.
I mörg ár bjó hann með Bandaríkjamanni af ítölskum
ættum, Frank Merlo. Þeir skildu að skiptum en tóku
upp samband að nýju, þegar Frank var orðinn dauð-
vona af krabbameini. Síðustu dagar Franks voru nógu
hörmuleg reynsla til að létta á samvízku hvaða púrí-
tanasemværi . . .“
„Enn er það eitt, sem mér finnst ganga eins og
rauður þráður i skáldskap og lífi Tennessy Williams,"
segir Gore Vidal, „og það er „ferlikið í konumynd",
sem ég kalla . . . staðgengill móðurinnar, gæti ég sagt,
ef Miss Edwina, móðir skáldsins, væri ekki enn á lífi.
Miss Edwina birtist okkur ljóslifandi í hlutverki
Amöndu í Glerdýrunum og svo sterklega hefur sú
mynd greypst í hug okkar að í návist hennar heyrum
við ekki það sem hún segir en þekkjum hana því betur
af því sem hann hefur sagt okkur um hana.
„Eg tók á móti 40 heldri mönnum í dag,“ segir hún
með velþóknun. Við sitjum að snæðingi á Robert
Clay-hótelinu i Miami. Hún heldur á gaffli með einni
rækju. Gaffallinn og rækjan færast hægt í áttina að
munni hennar en við Tennessy horfum á sem steini
lostnir. Ekki vegna orðaflaumsins sem stöðugt
streymir af vörum hennar, heldur vegna rækjunnar
sem aldrei kemst á leiðarenda, því stöðugt hefta nýjar
sögur för hennar, og gaffallinn með rækjunni sígur
aftur niður á diskinn. „Tom, manstu þegar litli
hundurinn tók hattinn með plómunni og hljóp með
hann marga hringi í garðinum?" Þessi setning er lika
úr Glerdýrunum.
Tennessy iðar i sætinu og ræskir sig. Aftur er lagt af
stað með rækjuna að þunnum vörunum. Munnurinn
er lítill og minnir einna helzt á bréflúgu í smækkaðri
©