Lesbók Morgunblaðsins - 03.04.1977, Page 6

Þegar ég var á barnsaldri, hugsaði ég oft um
það, hvað væri á bak við Mælifellshnjúkinn,
þennan himingnæfandi fjallstind, t vestur norð-
vesturfrá bænum, þar sem ég ólst upp. Ég
hugsaði mérað þar væri hafsauga, endimörk
heimsins dularfull og óræð.
Þegar ég var 1 0 ára gamall haustið 1915 fór ég
! fyrsta sinn ríðandi vestur að Stafnsrétt og sá
hvað var á bak við Hnjúkinn, það var ekki
hafsauga heldur fjöll og dalir: Mælifellsdalur og
Kálfadalir, Reykjafjall og Kiðaskarð. Ég vissi að
vísu áður að hafsauga var ekki á bak við Mælifells-
hnjúkinn, en ! norðri fannst mérað það hlyti að
vera, af því að hafið var í norður frá Króknum.
Það var líka mikil opinberun fyrir mig þegar ég
sá landið á bak við fjöllin í suðvestri: Vatnafellið
og írafellsbunguna. Það var í maímánuði vorið
191 5 að ég fór í stóðrekstur suður í Guðlaugs-
tungur i fyrsta sinn. Það er löng leið, sólarhrings-
ferð.
Útsýn til jökla í suðri af flatlendi Eyvindarstaða
varð mér ógleymanleg. Þaðvoru: Hofsjökull,
Kerlingarfjöll, Hrútfelliðog Langjökull. Mest varð
ég hrifinn af Hrútfellinu i þessu tröllaukna stapa-
felli, með jökulskalla hiðefra og skriðjökulstungur
niður í brattar hliðar, það sýndist vera nærri sér úr
Guðlaugstungum, en var langt í burtu og gnæfði
yfirfellin á Kili og tungumyndað Kjalhraunið, þar
sem Strýtur bera hæzt. Þá þegar dreymdi mig um
að sjá og skoða landið sunnan jökla og ekki
alllöngu síðar rættist sá draumur.
Þegar ég var 1 5 ára vorið 1 920 fluttist ég að
Mælifelli og var þar í 5 ár. Þá var séra Tryggvi
Kvaran orðinn prestur þar. Kona hans var Anna
dóttir Gríms Thorarensen bónda á Kirkjubæ á
Rangárvöllum. Frú Anna vargæðakona, vinsæl og
vel virt af öllum, sem kynntust henni. Heimilishald
hennar var með miklum myndarbrag og þar þurfti
mikils með þvi heimilisfólk var margt, gestkvæmt
mjög og gestrisni mikil. Frú Anna vann mikið sjálf,
gekk að hverju sem var og hlýfði sér hvergi, kunni
vel til verka, Hún mun hafa verið á Kvenna-
skólanum i Reykjavík og siðar í Kaupmannahöfn.
Þessi prestfrú á Mælifelli var prúðmannleg i
framgöngu og viðmóti, skipti ekki skapi svo tekið
væri eftir, yfirlætislaus og vildi hverjum manni
gott gera . Séra Tryggvi Kvaran var prestur á
Mælifelli alla prestskpartíð sina frá 1918 til dánar-
dægurs árið 1 940. Hann var gáfumaður mikill og
skáldmæltur vel. Hann færði svo mikla persónu,
að eftir honum var tekið, hvar sem hann fór, en
ölkær um of, eins og Sigurður á Nautabúi komst
aðorði I minningargrein um hann.
Vorið og sumarið 1 923 var byggð brú á Jökuls-
á-vestari hjá Goðdölum. Þar hafði verið timburbrú
áður frá 1 896, en fúnað og fokið þegar árin liðu.
Hin nýja brú var stálbitabrú með sperrusniði eins
og þá tíðkaðist. Þessi brú hefur gert sitt gagn í
hálfa öld, en nú er hún hætt að fullnægja
umferðinni. Jarðýtur komast ekki þar yfir og nú i
sumar var brúnni ekki treyst til að bera malarbila,
sem voru 24 tonn að þyngd. Brúin er 1 8 metrar
að lengd milli stöðla.
Efnið í brúna var flutt frá Sauðárkróki um vorið.
Það kom ekki nógu snemma til þess að hægt væri
að flytja það á sleðum eftir ísnum. Indriði
Magnússon bóndi á Hömrum sá um flutning á
efninu, sem var flutt á hestvögnum og mjög erfitt í
aurbleytu á vori yfir gilskorninga og brekkur. Tveir
smiðir úr Reykjavík unnu við brúarsmíðina: Einar
Bjarnason yfirsmiður og Guðmundur Guðmunds-
son. Snemma um vorið var Guðmundur Stefáns-
son bóndi á Lýtingsstöðum verkstjóri í vegavinnu
með flokk manna, sem voru flestir bændur i
sveitinni. Guðmundur var beðinn að lána menn úr
vinnuflokki sínum að brúarbyggingunni, en neit-
aði því nema vinnuflokkurinn yrði allur tekinn í
brúarvinnuna og það varð. Bændur í Vesturdal,
sem næstir voru vinnustað voru ekki í vinnuflokki
Guðmundar, og fengu þvi ekki vinnu við brúna og
þótti súrt i broti, því þessi vinna var borguð með
beinhörðum peningum úr rikissjóði og kaupið var
ein króna á tímann.
Guðmundurá Lýtingsstöðum varstórbóndi og
smiður og nágranni hans Ingólfur Daníelsson
bóndi i Efra-Lýtingsstaðakoti var líka smiður og
smíðaði bæði tré og járn. Þeir Guðmundur og
Ingólfur unnu mikið saman við smíðar, smíðuðu
hús og allar líkkistur, sem þörf var fyrir í sveitinni.
Ingólfur var eldsmiður við brúarbygginguna og
þar var eldur uppi allan timann, sem brúarsmiðin
stóð yfir, en það var ekki „hinn eilífi eldur", heldur
kolaeldur. Athafnasvæði við brúarsmíðina var
vestan árinnar á litlu plássi undir bröttum malar-
kömbum og þar var eldsmiðja Ingólfs. Stálbolta
sem brúin var negld saman með varð að hita svo
sauð á endum og hafa siðan hröð handtök að
koma þeim á sinn stað og hnoða eða hnykkja
meðan suða var á.
Brúarsmíðinni var lokið 1 5 vikur af sumri og
sumir einyrkjabændur, sem voru I brúarvinnunni
byrjuðu ekki að slá fyrr en hálfum mánuði seinna,
en aðrir til þess að geta stundað vinnuna, en það
gerði ekki mikið til, þvi töðuþurrkur var enginn á
þessu sumri. Ákveðið var að hafa samkomu,
brúarvígslu, sunnudaginn 5. ágúst sem var 1 6.
sunnudagur i sumri og mun það hafa verið fyrsta
samkoma þeirrar tegundar hér i sveit.
Á þessu ári voru engir bílar til í Skagafirði, þeir
komu ekki norður fyrr en þrem árum síðar 1 926.
Þessvegna var það að séra Tryggvi tók að sér að
flytja brúarsmiðina Einar og Guðmund á hestum
suður Kjöl, að Ölfusárbrú, en bilar gengu þó
austur yfir fjall frá Reykjavík Séra Tryggvi þurfti
að hafa aðstoðarmann i þessa ferð — hestasvein.
Þetta sumar var piltur á Mælifelli, Ástvaldur Eydal
Kristinsson. Hann var alinn upp i sveitinni en
kominn í skóla: gekk menntaveginn og stundaði
síðar háskólanám í náttúrufræði. Nú var um það
að ræða, hvor okkar Eydals fengi að fara þessa
langferð með prestinum. Það var siðan ákveðið að
eg fengi að fara og gerði það gæfumuninn, að
faðir minn, sem þá var á Mælifelli átti tvö hross,
sem hann vildi lána í ferðina, ef eg færi.
Þegar eg var á Mælifelli var það löngum mitt
starf að fara kaupstaðarferðir með hest og kerru. Á
þessum árum voru hestaferðir að leggjast niður,
en kerrur og vagnar komu í staðinri fyrir bagga-
hesta. Ef vegurinn var ekki þvi verri, voru hafðir
fjórir hestburðirá kerru eða vagni og mátti það
ekki meira vera á blautum vegi yfir gilskorninga
og brekkur.
Frá Mælifelli eru um 40 km. út á Krók og var
það 1 0 tima ferð með hest og kerru með fullu æki.
Kerruhestarnir fundu það upp að vera þungir í
taumi og stíga stutt og hraðinn varð þvi ekki nema
4 km. á klukkutíma. Baggahestar i lest stigu
þriðjungi hraðar og hestagangur gat þvi orðið allt
að 6 km. á klukkustund hjá lagnum hestamönn-
um, án þess að hestarnir brokkuðu. Það var kallað