Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1978, Blaðsíða 6

Hjá Lárusi
Grímstungubónda
og Yatnsdalsbændum
bæði um hjálpsemi þeirra og þrætumál
þar sem hart hefur verið dæmt í bili, en
fullar sáttir orðið er frá leið. Hér er
sérstakt með það að hvert stórbýlið er við
annað úti í dalnum. Velmegun hefur alla
tíð veriö hér hjá fjöldanum og ekki hefur
þaö verið til baga að búa í einhverjum
allra fegursta dal landsins þar sem merkir
þættir íslandssögunnar hafa átt leik.“
„Höfum lifaö eftir
bodoröunum“
Ég spurði Lárus um hjónaband hans, en
í því kom Magni inn með meira kaffi á
hitageyminum. Það var sami gállinn á
Lárusi:
„Farðu bara að leggja þig, Magni minn,
það er víst móðins."
„Við Péturína Jóhannsdóttir," hélt hann
áfram, „giftum okkur 1915. Hún kom til
mín 1910 ásamt fósturforeldrum sínum,
Jakob Árnasyni og Krisfínu Sveinsdóttur.
Við eigum 6 börn á lífi, misstum tvö ung,
en líklega eru á milli 50 og 60 á lífi út af
okkur, svo segja má að við höfum lifað
eftir boðorðunum aö margfalda og
uppfylla jörðina. Börnin eru Björn á
Auöunnarstöðum, Helga Sigríður í Þór-
ormstungu, nú á Blönduósi, Ragnar í
Kópavogi, Grímur í Reykjavík, Kristín á
Bakka og Eggert Egill í Hjaröartungu."
„Aö segja í fullum tón
sína meiningu er aö vera
madur“
Ég spurði Lárus hvernig sjóndepran
vendist?
„Það fór aö daprast sýn hjá mér fyrir
10 árum og það er margbúið að krukka
Ingvar á Eyjólfsstöðum.
í mig síðan. Vinstra augað er blint, en ég
sé glóru með því hægra. Þegar loftlétt er
úti sé ég fyrir brúnum og enn er ég klár
á hesti, enda á stjái milli bæja fram í
myrkur, en þá verð ég aö hóa og láta
glymja í mér. Stundum trúi ég varla að
svona geti fariö, ég er jafnvel áttavilltur
inni í húsum, en þetta er nú mín reynsla
af tilverunni. Ég er sannfærður um að ef
ég heföi fulla sjón þá væri ég í fullu starfi
ennþá. Ég hef verið með þetta hátt á 3.
hundrað á fóðrum síðastliðin ár, en alls
er ég búinn að búa í 68 ár og alla tíö meö
frekar stórt bú. Ég hef verið léttlyndur og
lífsglaður, en svo er nú komiö aö ég get
ekki stillt mig um aö segja mína meiningu
þótt sumt fólk þoli ekki aö sannleikurinn
sé sagður. Því ekki að segja í fullum tón
sína meiningu, það er að vera maður. Ég
var talinn góöur húsbóndi og hjúasæll, en
einu sinni á síðustu árum réö ég til mín
hjón sem tolldu í viku. Þetta finnst mér
óeðlilegt. Það er sagt um ungdóminn aö
hann sé í framför og svo vildi ég að væri
því margt er gert fyrir unga fólkið til þess,
en þaö er margt neikvætt sem liggur í því,
mikið los, aöeins hugsað um að eyða
hverjum pening og yfirleitt látið reka á
reiðanum.
„Það er eins og að míga
í mel...“
Menntun er góð að vissu marki, en það
er þýðingarlaust að halda unga fólkinu
svona lengi í skólunum án þess að það
fari með nokkrar fastar upplýsingar í
huganum. Mér hefur alla tíð þótt góður
vísuparturinn:
„Það er eins og að míga í mel,
að mennta þá sem gleyma.“
Þaö er þýöingarlaust að vera að kenna
þeim sem ekkert getur festst í og það er
jafn fjarstætt að ætla öllum það sama,
enda mun sá skilningur nú viðurkenndur
almennt af kennurum. Ég tel lestrarkunn-
áttuna vera í afturför og hef góða
viðmiöun í þeim efnum. Ég var hér í
skólanefnd í 30—40 ár og þar af formaður
í 16 ár. Ég fylgdist vel með krökkunum á
þessum tíma, en lestrarkennslan segir
mikið. Skólamenntunin er óholl með
auknum fríum og það er mín reynsla í
seinni tíð að fólkið er þeim mun verr
kallað til vinnu sem frítími þess er lengri
og staðreyndin er sú að allt of margir nota
frítímann til ýmislegs sem ekki er heilbrigt.
„Barn sér maður ekki
lengi heilbrigt iöjulaust“
Það erfiöa hefur reynzt mér vel, það
hefur verið gott nesti. Ég fór í göngur í
yfir 60 ár, en á níunda ári stóð ég fyrst
yfir fé meö Þorsteini bróöur mínum. Ég
var ekki bráðþroska og þegar ég gifti mig
25 ára gamall óx ég upp úr giftingarfötun-
um. Þegar ég kom hingað í Grímstungu
á 10. ári 1899 þá voru vigtuð hér heima
á annað hundraö fjár og síðan selt í
Víöidal. Ég var látinn labba með rekstrin-
um með öðrum manni og þannig hefur
tíðin drifið, en hvorki þarf ég að kvarta
undan veiki í fótum eða baki. Nei, barn
sér maður ekki lengi heilbrigt iðjulaust."
„Heiðaferðirnar eru
skemmtilegar“
Ég spurði frekar um fjárrekstrarferðir?
„Arin 1932 og 1933 rákum við tveir hér
sláturfé suður yfir Grímstunguheiði og
Kaldadal til Reykjavíkur. Þetta voru
liðlega 700 fjár og þar af áttum við Guðjón
frá Marðarnúpi tæp 700. Þaö má segja aö
hæpið sé aö fara yfir fjallveg á hausttím-
anum með svo margt fé, en þetta
heppnaðist. Viö höfðum mjög góða menn
í reksturinn. Það þarf mikiö lag aö reka
svo margt fé langa leið, 9—11 daga, en
það var einkennilegt hvað það hélt
fallþunganum. Hallgrímur Kristjánsson í
Kringlu í Torfalækjarhreppi var rekstrar-
stjóri.
Heiðaferðir eru skemmtilegar, það
hefur mér alltaf fundist. Þær geta veriö
öröugar, en tilfellið er að örðugleikarnir
skilja ef til vill mest eftir. Það var ákaflega
sjaldan að við urðum alveg strand í
göngunum. Tvisvar sinnum þurftum við aö
liggja fyrir, sinn daginn hvorn, en oft hefur
þoka og hríð tafið.
Samband viö landið á
göngu og vinátta
hestsins
Ég hef farið feikilega oft í eftirleitir að
vetrinum og það er ekki síöur skemmtilegt
en ferðalög að sumrinu. Sambandið við
landið verður svo sterkt á heiðunum.
Þessar fallegu fjallasýnir hrífa hugann, en
mér finnst hálendiö draga mig meira til sín
gangandi en ríöandi um það. í fjölda ára
var ég við grenjavinnslu og mikið hreifst
ég af kynnum við tófuna. Hún er vitur og
Guðjón frá Marðarnúpi.
klók og maður hafði yndi af að reyna að
snúa á hennar klæki. í slíkar ferðir fór ég
fram til jökla og út um fjöll og einnig
norður á Skaga, en þær voru margvísleg-
ar veiðibrellurnar sem beita þurfti.
Ég lá eitt sinn á 5 grenjum í 10 daga
norður á Skagatá og fékk 500 kr. fyrir.
Það var mikill peningur 1923. Þá geröi ég
út meö tvo hesta og sitthvaö fleira, en þaö
var ekki alltaf sofiö mikið. í þeirri ferö var
meö mér Jóhann Brynjólfsson frá Ytri-Ey.
En þótt sambandiö viö landið sé
sterkara á göngu, þá hefur vinátta
hestsins jafnað metin í reiðtúrunum. Ég
hef alltaf haft mikið yndi af að feröast á
hestum um landið, klárarnir urðu svo
miklir vinir manns og undarlega langa
dagleiö gat maður farið á hestum ef vel
var á haldið. 1930 komum viö hjónin
sunnan úr Reykjavík. Við fórum í bíl til
Þingvalla, en frá Kárastöðum í Þingvalla-
sveit fórum viö ríðandi og það tók réttan
sólarhring að komast heim að Grímstungu
með öllum stönzum úr Reykjavík.
Ég hafði ákaflega mikið gaman af
leitarflugferöum með Birni Pálssyni flug-
manni. Þaö var svo skemmtilegt útsýni
sem opnaðist. Ég man sérstaklega árið
1955 er hann fór með okkur hjónin og
Grím son okkar suður yfir Kjöl, Kerlingar-
fjöll, Þórisvatn og Þjórsá. Prestbakki á
Síöu var fyrsti bærinn sem viö sáum frá
för úr Vatnsdal, en viö vorum eina
klukkustund og 7 mínútur til Kirkjubæjar-
klausturs. Allra fegursta útsýni sem ég hef
séð var fyrir sunnan Hofsjökul, austur yfir
Arnarfell í Vatnajökul og til hægri yfir
Fiskivötn, Tungnaá og Þjórsá. Það var
stórkostlegt."
„Hef verið laginn í að
gagga yrðlingana fram“
Ég spurði nánar um refaveiðarnar?
„Við vorum mörg vor saman á grenja-
vinnslu, Sigurður Erlendsson frá Stóru-
Giljá. Það var alltaf mikið kapp í að vinna
þetta á sem skemmstum tíma, en hvaö
fljótastur var ég að vinna grenin með
Sigurði. Ég lék mér stundum að því aö
reka yrölingana út meö járnteini ef læöan
var inni. Hark með teininum var þaö sem
dugöi og þegar ég reyndi þetta fyrst þaut
læðan meö miklum krafti út. Ég þreif til
byssunnar og lét dynja á henni úr báöum
hlaupum. Færiö var aftan á hana og hún
féll ekki strax, en hvarf yfir hæö um 400
metra í burtu. Þar spratt rebbi upp og þau
hurfu saman yfir aðra hæð. Ég hlóð
byssuna og hljóp og hljóp, en af hól sá
ég tófuna liggja steindauða og rebba
lyktandi af henni. Ég fékk þó ekki færi á
honum fyrr en ég komst nær.
Yrðlingarnir í greni þeirra voru þaö
ungir aö ég varð aö setja vægan reyk til
aö heyra ýlfrið. Ég gerði það þarna, en
náði síðan í skóflu til þess aö stinga mig
niður í grenið. Síðan lagaöi ég þetta aftur