Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1978, Blaðsíða 15

Vr
hugskott
Woedy
Wtlton
WOODY ALLEN
BÆKUR
ERU
MYRTAR
Framhald af bls. 13
„Allt þetta
mas um dauða
skáldsögunnar
er sprottið af
þeim ragna-
raka hugsunar-
hætti, sem
einkennir
framúrstefnu-
menn”
áráttu að einfalda alla hluti. Þeir myröa
bækur meö því aö þröngva þeim í ramma
pólitískrar túlkunar. Slíkir menn hafa
engan áhuga á svonefndum
Austur-Evrópuskáldum nema rétt meöan
bækur þeirra eru bannaöar heimafyrir. í
þeirra augum eru menn þar eystra
annaöhvort opinberir rithöfundar eöa
andófshöfundar — annaö er ekki til. Þeir
gleyma því aö allar sannar bókmenntir
skjótast undan slíku mati, skjótast undan
stirönaöri tvíhyggju áróöursins.
Síöan á þriöja áratug þessarar aldar er
eins og allir hafi veriö aö skrifa eftirmæli
skáldsögunnar: súrrealistarnir, framúr-
stefnumennirnir í Rússlandi, Malraux (sem
telur aö skáldsagan sé búin aö vera dauð
síöan Malraux hætti aö skrifa skáldsögur)
og eg veit ekki hver og hver. Er þetta ekki
skrítið? Enginn talar um dauöa Ijóösins.
Og þó veit eg ekki um neitt verulega
mikilfenglegt og brautryðjandi Ijóöverk
allt frá því aö súrrealistakynslóöin mikla
var og hét. Enginn minnist á aö leikhúsiö
sé dautt. Enginn minnist á aö málaralistin
sé dauð. Enginn minnist á aö tónlistin sé
dauð. Þó hefir tónlistin síöan Schönberg
var aö verki sagt skilið viö þúsund ára
gamla hefö sem byggöist á tóntegundum
og hljóöfærum. Varese, Xenakis .. . mér
þykir ósköp vænt um þá, en getur þetta
enn heitið tónlist? Alltént vildi Varese
sjálfur heldur tala um hljóöskipulag en
tónlist. Þaö má því vel vera aö tónlistin
hafi andast fyrir allmörgum áratugum, en
enginn minnist samt á andlát hennar. Það
er dauði skáldsögunnar sem talaö er um,
enda þótt hún sé ef til vill ódauöust allra
listgreina.
Endalok skáldsögunnar eru staðbundin
hugarönn rithöfunda í Vestur-Evrópu,
einkum Frakka. Það er fáránlegt aö tala
um annaö eins viö rithöfund úr mínu
heimshorni eöa frá rómönsku Ameríku.
Hvernig í ósköpunum er hægt aö vera aö
muldra um dauöa skáldsögunnar og eiga
uppi í hillu hjá sér Hundrað ára einvera
eftir Gabriel García Marquéz? Meöan til
er mannleg reynsla sem ekki veröur tjáö
nema í skáldsögunni eru allar getgátur um
fráfall skáldsögunnar ekkert nema vottur
um uppskafningshátt. Þaö kann svo sem
að vera satt, aö skáldsagan í Vest-
ur-Evrópu varpi ekki lengur nýju Ijósi á
ýkja margt og aö slíks veröi nú aö leita
í hinum hluta Evrópu og í rómönsku
Ameríku.
Eg þykist vita aö allt þetta mas um
dauöa skáldsögunnar sé sprottið af þeim
ragnarakahugsunarhætti sem einkennir
framúrstefnumenn. Knúöir af tálvonum
byltingarhyggjunnar létu framúrstefnu-
menn sig dreyma um aö koma á fót
algjörlega nýrri list, hefja nýtt söguskeiö
— kannske eitthvað í anda hinna alkunnu
ummæla Marx um forsögu og sögu
mannkynsins. Þá ætti skáldsagan heima
í forsögunni, en í sögunni ráöi ríkjum
Ijóöskáldskapurinn, og í honum myndu
allar fyrri bókmenntategundir leysast upp
og hverfa. Þaö gegnir furöu aö þetta
ragnarakasjónarmiö, svo algjörlega órök-
vitlegt sem þaö er, skuli hafa breiöst svo
út sem raun er á og orðið ein alkunnasta
tuggan milli tannanna á uppskafningum
vorra tíma. Þeir þykjast fyrirlíta skáldsög-
una og tala þess í stað um „texta“. Að
þeirra dómi heyrir skáldsagan fortíöinni til
(forsögu ritmennta), og þessu halda þeir
fram þvert ofan í það, aö í síöustu hálfa
öld hefir meginstyrk bókmentanna veriö
aö finna einmitt á þessu sviöi — eg bendi
bara á Robert Mi'sil, Thomas Mann,
Faulkner, Céline, Pasternak, Gombrowicz,
Gúnter Grass, Böll, eöa þá góövini mína
Philip Roth og García Marquéz.
Skáldsagan er leikur þar sem leikmenn-
irnir eru uppdiktaöar persónur. Maöur sér
tilveruna meö þeirra augum, og þarmeö
frá ýmsum hiiöum. Því skýrar sem
persónurnar eru sundurgreindar, því meir
veröa höfundur og lesendur aö leysast úr
eigin ham og leggja sig fram um aö skilja.
Hugmyndafræöin vill sannfæra okkur um
algjör sannindi sín. Skáldsagan sýnir
okkur aö allt er afstætt. Hugmyndafræðin
er kennsla í umburöarleysi. Skáldsaga
kennir okkur umburöarlyndi og skilning.
Því meir sem hugmyndafræöin leggur
undir sig þessa öld, því meiri tímaskekkja
veröur skáldsagan. En því meiri tíma-
skekkja sem hún veröur, því meira þurfum
viö á henni aö halda. A okkar dögum,
þegar stjórnmálin eru oröin aö trú, lít eg
á skáldsöguna sem trúleysið í einni sinni
hinstu mynd.
Jóhann S. Hannesson þýddi.
ímyndunar-
veiki er ekki
auðveld
viðfangs
Framhald af bls. 7
Þaö er fráleitt víst, aö ímyndarsjúkl-
ingi batni af þessu. En þaö getur oröiö
til þess að létta honum lífiö þegar til
lengdar lætur, og komið í veg fyrir þaö
aö honum versni ímyndunarveikin.
ímyndunarveiki getur veriö hættuleg,
ef ekkert er að gert; hún getur
nefnilega oröiö til þess, aö læknum
sést yfir raunverulega og jafnvel
banvæna sjúkdóma þar til allt er um
seinan.
Bezt af öllu er vitanlega, aö ala börn
þannig upp, aö ekki sé hætta á aö þau
hneigist til ímyndunarveiki. Eins og
áöur sagði er sérlega óheillavænlegt,
ef börnum er aldrei sýnd veruleg
umhyggja nema þegar þau eru veik.
Þau ganga þá fljótlega á lagiö. Þaö má
ekki venja þau á þaö aö beita
uppspunnum veikindum til þess að
komast hjá ábyrgö og skyldum (fara
í skólann, hjálpa til viö húsverkin
o.s.frv.). Og þaö má ekki venja þau viö
þaö, aö þau geti ævinlega sefaö reiöi
manns meö því aö grípa um magann
eða höfuöiö og kvarta um lasleika.
Satt bezt aö segja er öllum mönnum
hætt viö ímyndunarveiki. Tilhneigingin
er aðeins missterk — og viljastyrkur
manna og persónugerö misjöfn.
ímyndunarveiki þykir yfirleitt heldur
fyrirlitleg. En skyldi það ekki vera af
því m.a., aö tilhneigingin býr í okkur
öllum.
— Michael J. Halberstam.
'■©