Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1979, Blaðsíða 3

að ekki séu eini sinni til áreiöanlegar tölur
varðandi eðli og útbreiöslu þessa dular-
fulla faraldurs. Því svarar Kielholz, geð-
læknir þannig: „Treystið engum tölfræði-
legum skýrslum, sem þér hafið ekki sjálfir
falsaö!"
Skuggi hins glataða
fellur á sjálfið
Sá sem leitar skýringa hjá talsmönnum
sálgreiningarinnar, mun eins og ævinlega
heyra margbrotna syrpu af skoöunum.
Tryggir lærisveinar Freuds, almennt kall-
aðir strangtrúaðir, eru sannfærðir um
réttmæti skýringa meistarans frá Vín.
Uppfinningamaöur undirmeðvitundarinn-
ar þjáðist sjálfur oft af þunglyndi. Þegar
1884 ráðlagði hann Mörtu, konu sinni, að
taka kókaín sér til upplyftingar. Sjálfur
notaði hann kókaín í nokkur ár til að rífa
sig upp úr þunglyndinu.
En það var ekki fyrr en 30 árum síðar, á
árum fyrri heimsstyrjaldarinnar, að þessi
draumþýðandi fann það út, á hverju
þunglyndið í rauninni byggðist. Skýring
hans var sú, að sérhver þunglyndur
maður hafi snemma á ævinni beðið
eitthvert tjón, en brugðist þannig við því,
eins og hann hefði ekki misst það, sem
honum var kært, heldur glatað sjálfum
sér.
Endurtáki sig einhvern tíma á ævinni
atvik, sem líkist þessum vonbrigðum
bernskuáranna, líður miðdepill með-
vitundarinnar, „sjálfiö“, inn í mikiö þung-
lyndi. Freud: „Skuggi hins glataöa fellur á
sjálfið.“
Flestir læknar eru þó vantrúaðir á
hugarfóstur sálgreiningarmanna. Jafnvel í
Vín á Freud fáa fylgismenn. Þar boðar
taugasérfræðingurinn Walther Birkmayer,
sem kallaður er „taugapáfinn", þessa
kenninu og er ekki haldinn neinum
efasemdum: „Röskun persónuleikans
stafar af röskun á efnastarfsemi líkam-
ans.“
Sönnun: Birkmayer, yfirlæknir, hefur
komizt að raun um, að í heila látinna
þunglyndis sjúklinga hefði verið áberandi
minna af „lífrænum amínósamböndum en
eðlilegt væri.
Með fagorðinu „lífræn amínósambönd"
(biogene Amine) er átt við fjölda eggja-
hvítuefnasambanda, sem eru undirstaða
sérhverrar taugastarfsemi. Birkmayer
segir, að ekki sé allt með felldu í þessum
efnum hjá þeim, sem þjáist af þunglyndi.
Þá vanti lífræn amínósambönd, og það sé
greinilegt, að þessj röskun jafnvægis valdi
geðlægðinni, þunglyndinu, depressjón-
inni.
En hin óvéfengjanlega röskun á jafn-
vægi hinnar hárnákvæmu starfsemi líf-
rænna amínósambanda þarf ekki að vera
orsök þunglyndisins, heldur getur alveg
eins verið afleiðing þess.
Þannig er það varðandi áfengissjúkl-
inga, alkóhólista, að „hið furðulega sam-
bland af vellíðan og þunglyndi, af ótta og
að því er virðist eldlegum áhuga er
sannanlega í samhengi við skort á lífræn-
um amínósamböndum í heilanum öllum,"
að því er geðlæknirinn, próf. Heinz
Prokop, í Innsbruck heldur fram eftir
rannsóknir sínar á langtíma drykjumönn-
um. En það er aðeins þetta:
Amínó-skorturinn veröur fyrst eftir lang-
tíma áfengiseitrun, en framkallar ekki
hinn mikla þorsta.
En það fer ekki ámilli mála, að glað-
værðin glatast þeim, sem vantar amínó-
sambönd í heilann. Áfengissjúklingar eu
yfirleitt jafn kvíðafullir. daprir og óánægð-
ir og þunglyndis sjúklingar. Báðir missa
tökin á degi og nóttu. En amínó-skortur-
inn gerir mest vart við sig að morgni
dags, þá er sálarástandið hvað ömurleg-
ast og líkamleg óþægindi einnig með
versta móti.
Hið svarta gall
Viskýmaðurinn Winston Churchill, sem
oft átti við langvarandi þunglyndi að
stríða, hélt sig þess vegna í rúminu fram
yfir hádegi, ef hann gat. Hinn þunglyndi
Þunglyndissjúklingar á sjúkrahúsi: í algerri einsemd og tómi.
„Þunglyndi er reiði —
reiði út í sjálfan sig“
Miiljónir manna um allan heim Þjást af
Þunglyndi að Því marki, ad læknishjálpar
er Þörf — Þeim „dauðleiðist“ í bókstaf-
legri merkingu. Af hverju stafar og
hvernig sækir að mönnum Þunglyndi,
sem á erfiðu stigi getur leitt til sjálfs-
morðs? Hvernig er hægt að sigrast á Því?
Hin nýju geðlyf eru tvíeggjuð.
Þannig hefst ítarleg grein í Þýzka
vikuritinu „Der Spiegel“ og verður hér
rakið meginefni hennar. Sveinn Ásgeirs-
son tók saman.
Ernest Hemingway hressti sig með viský
eða rommi og skaut sig þá fyrst, þegar
þessi lyf dugöu ekki, kl. 7.30 á morgni.
Marilyn Monroe dó af of miklum skammti
af töflum.
Faðir læknisfræðinnar, Hippokrates,
kenndi „sjúklegri aukningu vökva“ um
þunglyndið. Hinn gamli Grikki vissi að
vísu ekkert um amínósamböndin, heldur
átti við hið „svarta gall". í nær 2000 ár
þótti læknum það sannað mál, að þessi
sérstaki vökvi ylli döpru geði, sem væri
„óheppilegasti hinna fjögurra geðslaga".
Of mikið af hinum dökka vökva orsak-
aði sjúklegt þunglyndi. Læknar héldu því
fram, að öll mikilmenni í stjórnmálum,
skáldskap og listum væru þunglynd,
melankólsk, vegna hins svarta galls. i
reyndinni var þaö ekki til, heldur var það
heilaspuni uppfinningamanns síns.
Aftur á móti hafa nýlegar rannsóknir
staöfest það, sem Hippókrates haföi veitt
athygli, að þunglyndir menn séu oft lágir
og þrekvaxnir, breiðleitir og með stuttan
háls. Rannsóknir á vegum háskólans í
Tubingen leiddu í Ijós, að 64 af hundraöi
þunglyndis sjúklinga, sem könnunin náöi
til, höfðu þessa líkamsbyggingu, sem oft
þykir einkenna glaðværa menn.
Öldum saman var það svo, að læknar,
sem tóku sjálfa sig alvarlega, vildu alls
ekki skipta sér af geðveikissjúklingum.
Það var mál presta og seinna einnig
heimspekinga. Það var ekki fyrr en eftir
uppgötvun áhrifamikilla lyfja, sem hér
varö veruleg breyting á. Nú gátu læknarn-
ir gert eitthvaö: Þeir helltu Barbitur-svefn-
lyfjum í órólega þunglyndissjúklinga, en
hinum sinnulausu gáfu þeir hin nýju
örvunarlyf. Með blóöþrýstingnum átti
stemningin einnig aö stíga, en þaö var
von, sem oft brást.
Lyf kalla fram sjúkleg
einkenni
Eiginleg „geðlyf" komu ekki á markað-
inn fyrr en um miðjan sjötta áratuginn.
Þessi lyf hafa bein áhrif á efnaskiptingu
heilans og koma jafnvægi á amínósam-
böndin. Enn er þó umdeilt, á hvern hátt
það gerist.
Sjálísmord í New York: „Aíturhvarí til sjáltsins
Sérfræðingar í taugalyfjum eru aöeins
sammála um það, að á læknunum, sem
lyfin gefa, hvíli mjög mikil ábyrgö. Þeir
ættu reynslunni ríkari að haga gjöf hinna
ýmsu lyfja við þunglyndi á þann veg, að
hinar óhjákvæmilegu aukaverkanir verði
svo vægar sem kostur er — nóg leggst á
hinn sjúka samt.
Þunglyndiskönnuðurinn Kielholz beinir
þessum orðum til starfsbræðra sinna í
læknastétt: „Sem sagt ekki einfaldlega
sama skammt þrisvar á dag.“ Öll. virki-
lega öll lyf gegn þunglyndi kalla fram
„sjúkleg" einkenni eins og munnþurrk,
svita, hjartslátt, sjóntruflanir og handatitr-
ing". Þessar óhjákvæmilegu aukaverkanir
eru „í sjálfu sér meinlausar og hverfa
oftast eftir stuttan tíma" að sögn Kielholz,
sem á þessu sviði þykir mestur vitmaöur.
Öllu hættulegri eru hin hugsanlegu
aukaáhrif á blóðmyndunarkerfið, starf-
semi lifrarinnar og kirtla, er framleiða
meltingarvökva, og fleira. Kielholz segir:
Framhald á bls 14.