Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1979, Blaðsíða 7

„Ætlaröu aö muna eftir mér,/elsku vinur
kæri,/ ef að ganga af hjá þér,/ ung og
fögur læri“. Guömundur Böövarsson
skáld og Þorsteinn sýslumaöur í Dölun-
um voru samsveitungar og eitt sinn orti
Guömundur í gamni um Þorstein, því
Þorsteinn átti þaö til að fá lánaöar
bækur og gleyma aö skila þeim: „Fall-
ega Þorsteinn flugið tók,/ fór um
himnakliöur,/ Lyklapétur lífsins bók,/
læsti í skyndi niöur".
Jóhanna hefur meöfætt fótamein og
einnig fékk hún berkla í bakið og lá
lengi í gipsi á Landsspítalanum vegna
sjúkdóms sem læknarnir kölluöu
Spondalítus. í öllum sínum sjúkdómum
hefur hún lagt mikla stund á hannyröir.
Hún læröi eitt sinn aö teikna hjá Sigfúsi
Halldórssyni. Á hún fagurlitaöa lauf-
blaðamynd frá þeim tíma og er núna aö
búa til hnútamynd í sem líkustum litum
og myndin. Hjúkrunarkonan Kristín
Thoroddsen kenndi sjúklingunum meö-
al annars handavinnu. Þá læröi
Jóhanna aö orkera, sem er sérstök
hekltegund.
Jóhanna kynntist eiginmanni sínum,
Frans Adolf Hákansson, í Reykjavík.
Hann var af dönskum ættum. Þau
eignuðust einn son, Erik Hákansson.
Hann var fjögurra ára þegar faðir hans
dó og móöir hans lá á spítala. Hann er
nú féhiröir í Útvegsbankanum viö
Laugaveg og hefur getiö sér frægöar-
orö fyrir að handsama ávísanafalsara
meö því hreint og beint aö skutla sér
yfir afgreiösluborö bankans og hand-
sama bófann án nokkurrar hjálpar.
Sveinn Bergsveinsson, norrænufræö-
ingur viö háskóla í Austur-Berlín, er
góökunningi Jóhönnu og systur hennar.
Sveinn er kominn á eftirlaun austan
járntjalds og er meinaö að flytja eftir-
laun sín heim til íslands. Saknar hann
mjög frændfólks og vina heima. Hann
fær aö fara í sumarleyfi heim til íslands.
Síöastliöiö sumar orti hann vísu til
Jóhönnu um skyrtuhnappa, sem þær
systurnar gáfu honum þegar hann
kenndi þeim þýsku á námsárum sínum
hér viö háskólann: „Viö dönsuöum út á
ystu nöf,/ oft er þar hætt viö grandi./
Manstu hnappana, hjartans gjöf,/ þeir
hurfu í framandi landi“. Jóhanna segir
aö enginn sé einsamall sem hafi bækur
og skírskotar til þýöingar Einars Bene-
diktssonar á Björnstene Björnsson: „Því
fjær sem heims er hylli er hjarta Guös
þér nær.“
Meö þessum línum vil ég aö lokum
rita þetta. Þeir sem eru svo lánsamir aö
eiga myndir eftir bróöur þeirra systra,
Leó Garöar Böövarsson, aö lána þær
systrunum í nokkra daga, því þær hafa
svo mikin hug aö halda sýningu á þeim í
einhverjum smásal í borginni. Ef einhver
skyldi iesa þessa grein og vita af
myndum eftir Leó Garöar einhves
staöar í einkaeign myndi hann gera
mikiö góöverk aö koma þessari bón
áleiöis. Jóhönnu er alltaf hægt að finna
á neöstu hæö á vistheimilinu Grund og
tekur meö mikilli gleöi á móti gestum.
Jóhanna vill síöan kveöja þessa grein
meö því síöasta sem Einar Benedikts-
son skrifaöi: „Hafknörrinn glæsti, fjör-
unnar flak,/ fljóta bæöi, trú þú og vak./
Marmarans höll er sem moldarhrúa,/
musteri Guös eru hjörtun sem trúa,/ þó
hafi þau ei yfir höföi sér þak.“
Guömundur Finnbogason kallar þetta
dánarstaf. Jóhanna hefur oft yfir „Mess-
an frá Mosfelli" sérstaklega „Hver sem
gefur sjálfum sér hrós stendur meö
stafkarls búnaö“. Þaö eina sem vefst
fyrir henni úr Ijóöum Einars Benedikts-
sonar eru Ijóölínurnar úr „Einræðum
Starkaöar“: „aö skiljast viö ævinnar
æösta verk í annars hönd, þaö er
dauöasökin“. Henni finnst hann nefni-
lega hafa skilaö sínu verki.
Frumstœðir verzlunarhœttir
>1 i

X.
Sumar er framundan eftir fremur
svalan vetur. »Veturinn pegar hann
blés á norðan, hafís lagðist ad landi
og vinstri stjórn sat aó völdum,«
kann aö veröa sagt síöar pegar
menn taka að rifja upp pessa tíma.
Meöal minnisstæðra atburða vetrar-
ins telst stríð kínverja og víetnama,
snjórinn á götum Reykjavíkur og
skýrsla verölagsstjóra. Ekkert kom
petta á óvart. Því miður erum viö
íslendingar frumstæð pjóð í öllu
nema skáldskap. Líklega hafa
danskir konungssinnar á
Estrúps-tímabilinu um aldamótin
síðustu haft rétt fyrir sér — aö pessi
pjóð mundi aldrei hafa mannrænu í
sér til að stjórna sér sjálf.
Eitt sinn er sá mæti maður, Þórður
Albertsson, kom heim frá Spáni par
sem hann sá um saltfiskmarkaði
íslendinga sagði hann í blaðaviötali
(ég rifja petta upp eftir minni) að
óheppilegt væri hve verslunarskýrsl-
ur sýndu lítinn innflutning frá Spáni
— og mun minni en hann í raun og
veru væri par eð t.d. spænskir
ávextir, sem híngaö eru fluttir, væru
yfirhöfuð keyptir hingaö frá Dan-
mörku og reiknuöust pví sem inn-
flutningur paöan en ekki frá upp-
runalandinu.
Þetta mun tíökast enn í dag.
Selstöðuverslunin gengur enn meö
blóma. Þó nöfn eins og Riis og Lefolii
standi ekki lengur yfir dyrum neinn-
ar verslunar svífur andi Þeirra enn
yfir vötnunum, nema hvað ástandiö
er aö pví leyti verra nú aö milliliðirnir
eru í raun einum fleiri en meðan peir
Riis og Lefolii voru og hétu. Danir
halda áfram aö byggja upp sína
Kaupinhatn fyrir aröinn af islands-
versluninni, rétt eins og á dögum
Hreggviössonar. Hvaö leggja peir á
appelsínu sem peir kaupa frá Spáni
og selja síöan til íslands? Hvað
leggja peir á vél sem peir kaupa frá
Bandaríkjunum og selja til íslands —
vél sem bandaríkjamaöur fær heima
hjá sór á hálfu lægra veröi en
íslenskur heildsali gegnum danskt
umboð — prátt fyrir raunverulega
frjálsa og par af leiöandi allháa
álagningu par vestra, og miklu hærri
en hér tíðkast?
Nei, verölagsstjóri upplýsti engin
leyndarmál. Sá er mergurinn málsins
að íslenskir viöskiptahættir hafa
ekki enn fengiö friö til að byggjast
upp á sómasamlegan hátt. Veröbólg-
an refsar fyrir heiðarleika en verö-
launar brask. Ennfremur hafa áhrifa-
mikil stjórnmálaöfl hamrað á pví
áratugum saman aö viöskipti séu í
eöli sínu óheiöarleg. Og par sem
varla líður svo ár aö ekki komist upp
um fleiri eöa færri verölagsbrot og
annað ólöglegt auðgunarathæfi er
sönnunin í höndunum. Þarf pá fleiri
vitnanna viö?
En hvað um viöskipti íslendinga
erlendis? íslenskir feröamenn eru
varla stignir svo út úr flugvélinni á
erlendri grund aö Þeir taki ekki að
rápa búö úr búö, snúa síöan heim
eins og hálfsligaöir klyfjahestar. Eru
pá íslenskir kaupmenn svona miklu
verri og óheiöarlegri en kaupmenn
annarra landa? Trúi hver sem vill.
Enda ættu að vera hér hæg heima-
tökin til frekari samanburöar par
sem víðtæk og voldug samvinnu-
hreyfing rekur hér verslun á hverju
strái — varla er henni ætlandi aö
gera viljandi óhagstæð innkaup fyrir
félagsmenn sínal En flestum ber
saman um aö vöruverð sé hér svipaö
í kaupfélags- og kaupmannaverslun-
um.
Menn skella skuldinni á verðbólg-
una, slævt verðskyn almennings og
svo framvegis. Mikiö er til í pví. En
meginorsakirnar má vitanlega rekja
til hins aö hér er ekki lengur neitt
ábyrgt almannavald sem leyst geti
nokkurn vanda, hvorki pennan né
annan. Þegar svo er komiö aö ping-
menn nenna ekki lengur aö sækja
pingfundi en hirða bara kaupiö sitt
og tveir menn úti í bæ koma sér
saman um hvernig skuli stjórna
landinu án pess nokkur hafi veitt
peim til pess lögmætt umboð er
hlægilegt að tala um pingræði fram-
ar. Þegar slíkt ástand hefur varaö
lengi glatar fólk tilfinningunni fyrir
sameiginlegum hagsmunum og hver
reynir aö bjarga sér sem best hann
getur. Er pess pá naumast aö vænta
aö kaupmenn sýni meiri pegnskap
en aörir. Ef einhver álítur aö pvílíkt
ástand só beinlínis vænlegt til aö
upp af pví muni aö lokum spretta
blómlegt framtíöarpjóöfélag par sem
ríki jöfnuöur og bræöralag, pá arkar
sá í svartari gerningapoku en frá er
greint í nokkrum íslenskum fjöl-
kynngisögum fyrr og síöar, og er pá
mikið sagt.
Erlendur Jónsson.