Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1979, Blaðsíða 3

hafa yeriö komin frá tveimur mönn-
um: Ársæli Árnasyni bókbindara og
bókaútgefanda frá Narfakoti í Njarö-
víkum sem rak bókaverzlun viö
Laugaveginn og Þorsteini Jónssyni
útgerðarmanni og kaupmanni frá
Seyöisfiröi. Aö loknu námi í Möðru-
vallaskóla var Þorsteinn viö nám í
Noregi einn vetur, en hófst síðan
handa um útgerö og verzlun á
Borgarfirði eystra, en síöan bæöi á
Seyöisfiröi og á Skálum á Langanesi.
Hann fluttist til Reykjavíkur 1918 og
geroist einnig umsvifamikill þar, en
veröfalliö 1920 lék bæöi hann og
aora grátt. Þorsteini var hug-
stæð náttúra Grænlands og
dýralíf og vildi auöga dýralíf íslands
meö því aö flytja sauönaut til lands-
ins. Sóttu þeir félagar um styrk til
Alþingis og varö sú umsókn til þess
aö máliö var rætt á þinginu 1928 og
voru menn ekki á eitt sáttir. Þó fór
svo aö Alþingi samþykkti styrkveit-
ingu aö upphæö kr. 20.000 og skyldi
nota hana til aö greiöa fyrir tíu lifandi
sauönaut komin á land.
Meö þá fjárvon í bakhöndinni var
hafizt handa og segir gerla frá því í
kveri Ársæls Arnasonar um Græn-
landsför 1929, sem kom út sama ár
og eins í ágætri og skilmerkilegri
frásögn Sveins Sæmundssonar
blaöafulltrúa: Á hættuslóöum, sem
út kom 1970. Fleiri rit kunna aö hafa
komiö út um þetta efni, þótt mér sé
ekki kunnugt um þau.
í viöræöum mínum viö þá bræöur
Kristján og Gunnar kom fram, aö
ísinn viö Grænland var þaö sem
leiöangursmönnum stóö mestur
stuggur af og reyndist enda mikill
farartálmi. Vísindaleg hjálpargögn
var engin aö hafa; veöurstofan gat
engan stuöning veitt, engar loft-
myndir af ísbreiöunni en viss bjart-
sýni ríkjandi vegna þess aö veturinn
1929 hafoi veriö sérstaklega mildur.
Menn leiddu aö líkum, aö þá yröi
ísinn gisinn og viöráöanlegur, en þaö
reyndist alveg öfugt.
Gotta tekin
á leigu
Félagsmenn fengu í fyrstu auga-
staö á 200 lesta skipi, sem hét
Þeir eru einir lifandi af leiðangursmönnum: Brœöurnir Gunnar (til vinstri) og Kristján,
sem nú eru rúmlega áttræöir. Kristján var skipstjóri á Gottu og einn af felogum í Eiríki
rauða.
Gotta á Reykjavíkurhöfn í júlíbyrjun 1929.
Sökum sprengihættu af voldum oiíu-
birgöanna, varö að láta bátinn liggja á ytri
höfninni.
Til hægri: Uppdráttur af leiöinni, sem
sýnir hvern óraveg norður með ísröndinni
Þeir sigldu á Gottu, og síðan til baka, unz
Þeir komust í gegn.
WiT'
fc^
Ameta og var smíöað sérstaklega til
íshafsferöa. Það var í eigu íslands-
banka á ísafiröi og fékkst ekki leigt
til fararinnar; var aðeins til sölu fyrir
55 þúsund krónur. Ekki vildi fjár-
málaráðherra borga út styrkinn
vegna slíkra skipakaupa; taldi sig
ekki hafa heimild til þess og því varð
niðurstaöan aö taka á leigu
sterkbyggðan 35 lesta bát frá
Vestmannaeyjum og hét GoUa. Var
hann tekinn á land og klæddur
framanvert með galvaniseruðu blikki
með það fyrir augum að verja hann
skemmdum frá ísnum.
„Færri komust í leiðangurinn en
vildu", sagði Kristján skipstjóri, og
voru þó margir sem töldu þetta
mundi verða glæfraför og feigöar-
fjan. Á öörum stað er gripið niður í kver
Ársæls Árnasonar, þar sem hann
segir af leiöangursmönnum og vísast
til þess. Einn þeirra, og raunar sá
elzti í hópnum, var Vigfús Sigurðs-
son, kallaður Grænlandsfari vegna
þess aö hann haföi veriö með í
frægum Grænlandsleiöangri danska
vísindamannsins J.P. Koch
1912—13 og komizt með miklu
harðfylgi yfir þveran Grænlands-
jökul.
Vigfús var einn af stofnendum
Eiríks rauða og þótti sjálfkjörinn til
fararinnar. Hann var annars Þingey-
ingur og varö ungur vinnumaður í
Möörudal á Efra Fjalli og síðar
póstmaður milli Grímsstaða og
Seyöisfjaröar. Þykir líklegt aö sú
póstleið hafi órðið honum góður
skóli og komið að notum í Græn-
landsförinni 1912. Skömmu eftir
aldamót fluttist Vigfús til Reykjavík-
ur, kvæntist og fór að búa á Brekku
á Álftanesi. Hann varð vitavörður á
Reykjanesi 1915, en var nýlega
fluttur til Reykjavíkur og vann þar við
trésmíði, þegar Gottu-leiöangurinn
kom á dagskrá. Vigfús var þá 53 ára.
Hásetar fengu greitt kauD. »"
forgöngumennirnir úr Eiríki rauöa,
þeir Kristján skipstjóri, Ársæll og
Vigfús Grænlandsfari, fengu ekki
neitt — ekkert varð afgangs handa
þeim.
Við blöðuðum í myndaalbúmi, sem
Kristján á frá leiðangrinum; ræddum
um undirbúninginn. Gunnar sagði,
að þeir hefðu tekið með sér 60
plíutunnur í lest og einnig voru
olíugeymar bátsins stútfylltir. Auk
þess kvaöst hann hafa aflað sér
þeirra varahluta, sem talið var aö
gæti komiö sér vel aö hafa með.
Kristján: „Við héldum að bezt væri
að leggja íann í júlí, en það er of
snemmt. Þá er ísinn enn of þéttur.
Við uröum að gera ráð fyrir þeim
möguleika aö teppast á Grænlandi
og að við yröum jafnvel að hafa þar
vetursetu. En að sjálfsögöu vonaði
maður í lengstu lög aö til þess kæmi
ekki. Um frystan mat var ekki að
ræöa, en viö gátum ísað kjöt í
kössum og við höfðum gnægö af
mjölmat og brauðum. Þetta var
urnfangsmikill undirbúningur og við
fengum aöstoð frá ýmsum verzlun-
um. Svo rann brottfarardagurinn
upp: 4. júlí, 1929. Þá var bjartviöri og
norðanátt og fegursta veöur."
Loftskeytabúnaður-
inn bilaöi strax
Kristján skipstjóri dró fram kort og
við litum á leiöina, sem þeir þræddu
noröaustur meö ísbrúnni, óraleiö
©