Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1979, Qupperneq 3
Ellefu bjarndýr skutu Þeir félag-
ar í feröinni; sum beirra ó sundi
og hér er veriö aö hífa eitt um
borö. Bjarndýrakjötið þótti gott,
en bó var sauönautakjötiö
betra.
hafa verið komin frá tveimur mönn-
um: Ársæli Árnasyni bókbindara og
bókaútgefanda frá Narfakoti í Njarð-
víkum sem rak bókaverzlun við
Laugaveginn og Þorsteini Jónssyni
útgerðarmanni og kaupmanni frá
Seyðisfirði. Að loknu námi í Möðru-
vallaskóla var Þorsteinn við nám í
Noregi einn vetur, en hófst síðan
handa um útgerö og verzlun á
Borgarfirði eystra, en síðan bæði á
Seyðisfirði og á Skálum á Langanesi.
Hann fluttist til Reykjavíkur 1918 og
gerðist einnig umsvifamikili þar, en
verðfallið 1920 lék bæöi hann og
aðra grátt. Þorsteini var hug-
stæð náttúra Grænlands og
dýralíf og vildi auðga dýralíf íslands
meö því að flytja sauðnaut til lands-
ins. Sóttu þeir félagar um styrk til
Alþingis og varð sú umsókn til þess
aö málið var rætt á þinginu 1928 og
voru menn ekki á eift sáttir. Þó fór
svo að Alþingi samþykkti styrkveit-
ingu aö upphæð kr. 20.000 og skyldi
nota hana til að greiða fyrir tíu lifandi
sauðnaut komin á land.
Með þá fjárvon í bakhöndinni var
hafizt handa op segir gerla frá því í
kveri Ársæls Arnasonar um Græn-
landsför 1929, sem kom út sama ár
og eins í ágætri og skilmerkilegri
frásögn Sveins Sæmundssonar
blaðafulltrúa: Á hættuslóöum, sem
út kom 1970. Fleiri rit kunna aö hafa
komið út um þetta efni, þótt mér sé
ekki kunnugt um þau.
í viöræöum mínum við þá bræður
Kristján og Gunnar kom fram, að
ísinn við Grænland var þaö sem
leiðangursmönnum stóð mestur
stuggur af og reyndist enda mikill
farartálmi. Vísindaleg hjálpargögn
var engin að hafa; veðurstofan gat
engan stuðning veitt, engar loft-
myndir af ísbreiðunni en viss bjart-
sýni ríkjandi vegna þess aö veturinn
1929 hafði verið sérstaklega mildur.
Menn leiddu aö líkum, aö þá yröi
ísinn gisinn og viöráöanlegur, en það
reyndist alveg öfugt.
Gotta tekin
á leigu
Félagsmenn fengu í fyrstu auga-
staö á 200 lesta skipi, sem hét
Þeir eru einir lifandi af leiðangursmönnum: Bræðurnir Gunnar (til vinatri) og Kristján,
sem nú eru rúmlega óttræöir. Kristján var skipstjóri á Gottu og einn af félögum í Eiríki
rauöa.
Mánuö tók aó komast á áfangastaó og dagarnir
voru nokkuö hver öðrum líkir. Hér er sá yngsti:
Markús Sigurjónsson háseti, 19 ára, og hlustar á
grammófónplötu, en sá elzti: Vigfús Grænlandsfari,
les um Vilhjálm Stefánsson.
Meðal leióangursmanna var Baldvin Björnsson
gullsmiöur og listmálari úr Vestmannaeyjum.
Gotta á Reykjavíkurhöfn í júlíbyrjun 1929.
Sökum sprengihættu af voldum oliu-
birgðanna, varö aö láta bátinn liggja á ytri
höfninni.
Til hægri: Uppdráttur af leiðinni, sem
sýnir hvern óraveg noröur meö ísröndinni
Þeir sigldu á Gottu, og síðan til baka, unz
Þeir komust í gegn.
Ameta og var smíðað sérstaklega til
íshafsferða. Það var í eigu íslands-
banka á ísafirði og fékkst ekki leigt
til fararinnar; var aðeins til sölu fyrir
55 þúsund krónur. Ekki vildi fjár-
málaráðherra borga út styrkinn
vegna slíkra skipakaupa; taldi sig
ekki hafa heimild til þess og því varð
niðurstaðan aö taka á leigu
sterkbyggöan 35 lesta bát frá
Vestmannaeyjum og hét GoLa. Var
hann tekinn á land og klæddur
framanvert með galvaniseruðu blikki
með þaö fyrir augum að verja hann
skemmdum frá ísnum.
„Færri komust í leiðangurinn en
vildu“, sagöi Kristján skipstjóri, og
voru þó margir sem töldu þetta
mundi verða glæfraför og feigðar-
flan. Á öðrum stað er gripið niöur í kver
Ársæls Árnasonar, þar sem hann
segir af leiðangursmönnum og vísast
til þess. Einn þeirra, og raunar sá
elzti í hópnum, var Vigfús Sigurðs-
son, kallaður Grænlandsfari vegna
þess að hann hafði verið með í
frægum Grænlandsleiðangri danska
vísindamannsins J.P. Koch
1912—13 og komizt meö miklu
harðfylgi yfir þveran Grænlands-
jökul.
Vigfús var einn af stofnendum
Eiríks rauöa og þótti sjálfkjörinn til
fararinnar. Hann var annars Þingey-
ingur og varð ungur vinnumaður í
Möðrudal á Efra Fjalli og síðar
póstmaður milli Grímsstaða og
Seyðisfjarðar. Þykir líklegt að sú
póstleiö hafi orðið honum góður
skóli og komið að notum í Græn-
landsförinni 1912. Skömmu eftir
aldamót fluttist Vigfús til Reykjavík-
ur, kvæntist og fór að býa á Brekku
á Álftanesi. Hann varð vitavörður á
Reykjanesi 1915, en var nýlega
fluttur til Reykjavíkur og vann þar viö
trésmíöi, þegar Gottu-leiðangurinn
kom á dagskrá. Vigfús var þá 53 ára.
Hásetar fengu greitt kauD.
forgöngumennirnir úr Eiríki rauöa>
þeir Kristján skipstjóri, Ársæll og
Vigfús Grænlandsfari, fengu ekki
neitt — ekkert varð afgangs handa
þeim.
Við blööuðum í myndaalbúmi, sem
Kristján á frá leiðangrinum; ræddum
um undirbúninginn. Gunnar sagði,
aö þeir hefðu tekið með sér 60
olíutunnur í lest og einnig voru
olíugeymar bátsins stútfylltir. Auk
þess kvaöst hann hafa aflað sér
þeirra varahluta, sem talið var að
gæti komið sér vel að hafa með.
Kristján: „Við héldum að bezt væri
að leggja íann í júlí, en það er of
snemmt. Þá er ísinn enn of þéttur.
Við urðum aö gera ráð fyrir þeim
möguleika aö teppast á Grænlandi
og að við yrðum jafnvel að hafa þar
vetursetu. En að sjálfsögðu vonaði
maður í lengstu lög að til þess kæmi
ekki. Um frystan mat var ekki að
ræöa, en viö gátum ísað kjöt í
kössum og við höfðum gnægö af
mjölmat og brauðum. Þetta var
umfangsmikill undirbúningur og við
fengum aðstoö frá ýmsum verzlun-
um. Svo rann brottfarardagurinn
upp: 4. júlí, 1929. Þá var bjartviðri og
norðanátt og fegursta veöur.“
Loftskeytabúnaöur-
inn bilaði strax
Kristján skipstjóri dró fram kort og
viö litum á leiðina, sem þeir þræddu
norðaustur með ísbrúnni, óraleið
©