Lesbók Morgunblaðsins - 18.08.1979, Blaðsíða 14

„Drepið pér hann Þá fyrst“
Framhald af bls. 5.
manna, stundum jafnvel að tilefnislausu. í
herferöum reyndust þeir snarráöir for-
ingjar en oftast var grimmdin þaö myrka
afl, sem iét óskadrauma þeirra rætast. —
Enginn veit nú hvernig viöraö hefir í
Skagafiröi þessa löngu liönu daga, og
getur Sturlungasaga þess hvergi, sem ef
til vill bendir til þess, aö veöriö hafi hvorki
veriö vont eöa gott, allavega ekki vont,
þótt komiö væri fram yfir miöjan ágúst.
A.m.k. komu sunnanmenn óhraktir yfir
öræfin og mættu gunnreifir til leiks aö
Örlygsstööum og höföu þó legiö úti
hverja nótt frá því þeir héldu úr byggö,
sunnanlands. Þess vegna vaknar sú
spurning, hversvegna menn Sturlu sváfu
flestir lítiö, er þeir gistu viö Vallalaug.
Varla var þaö sökum kulda eöa úrkomu.
Veriö gæti aö „pati“ sá er þeim barst af
návist óvinanna, hafi sett aö þeim víga-
hroll, eða jafnvel ótta, því nú var ekki
nema spölur einn á milli bæjanna.
En hvaö vissi Sturla um óvinina á
þessari stundu? Líklega ekkert annaö en
þaö, hvar þeir voru staddir og er hér sá
munur á, aö sunnanmenn vissu allt, sem
þeir þurftu aö vita um Sturlunga. Ollu því
upplýsingar héraösmanna. Þaö sem réöi
því aö ekki var gerö skyndiárás á
fámennt lið Sturlu viö Vallalaug, hefur
vafalaust veriö þreyta manna og hesta
eftir öræfaferöina. Rétt var því, aö láta
liðið hvílast, eigi sést þar sem menn
streymdu nú aö þeim fyrir tilverknaö
Brands Kolbeinssonar Þeir Gissur vissu
nú, aö sigurinn yröi þeirra og best aö slá
sem stærst í einu höggi, svo enga dragi
undan, sem einhvers slæjur var í. — Eins
og áöur var getiö, lágu sunnanmenn við
Reykjalaug aöfaranótt 21. ágúst og
ekkert þak yfir liöinu nema myrkur
síösumars himinn. Var þarna samankom-
inn 1700 manna her, sem var langt um
meira, en sést haföi í nokkurri herferö á
íslandi, og er meö ólíkindum þegar litiö er
á fæö landsmanna. —
Snemma morguns vöktu þeir Gissur
liöiö og var nú búist til orustu. Hélt Gissur
skelegga hvatningarræöu og eggjaði
menn lögeggjan aö duga sem best, í
þeim átökum, sem framundan voru.
„Gæti vor allra guö“ lauk hann máli sínu
og má meö sanni segja, aö menn hafa oft
borið nafn guös á vörum, þegar þeir
gengu til manndrápa og annarra illra
verka. Er Gissur þar ekki einn á báti. En
þaö var nú engu aö síður því líkast, aö
þeim grálynda manni hafi oröiö aö bæn
sinni, því aö af öllu þessu fjölmenna liði
féllu aöeins 7 manns á móti 49 af
Sturlungum aö meötöldum þeim, sem
höggnir voru eftir bardagann. — Dalverpi
eöa lægöardrag liggur um Reykjatungu
þvera frá Reykjum í átt til Héraðsvatna.
Þá leið fóru þeir nú meö sitt fjölmenna lið,
Gissur og Kolbeinn. Kallast lægö þessi
Reykjaklauf.
Sennilega hafa þeir svo fylkt liöinu á
vesturbakka Héraðsvatna, þar sem und-
irlendi var nokkuö. Viröast Vötnin ekki
hafa reynst þeim farartálmi. Bendir þaö til
þess, aö þau hafi verið óvenju vatnslítil
aö þessu sinni vegna langvarandi þurr-
viðris. Gegnir þaö furöu, aö engum skyldi
hlekkjast á, í þeirri örtröö, sem þarna
hefir veriö, en hestar þreyttir og sárfættir
eftir langa öræfaferö á hrjóstri og veg-
leysum. Eftir aö liöiö var komiö austur yfir
Vötnin var ekki nema 10 mínútna reiö, í
mesta lagi, upp aö Víöivöllum. —
Því miður er aöra sögu aö segja af
viðbrögðum Sturlunga þennan morgunn.
Þar sváfu menn vært og þar voru engar
hvatningarræöur haldnar. „Sturla vakn-
aöi þá er sól var skammt farin“ segir í
Sturlungu og hefir þaö veriö í þann mund,
sem sunnanmenn komu fram úr Reykja-
klauf. Hann haföi dreymt illa, var sveittur í
andliti og strauk fast hendinni um kinn-
ina, „ekki er mark aö draumum" varö
honum aö oröi og reyndi þannig aö fyrra
sig illum grun, sem nú haföi skyndilega
gerst áleitinn.
Samt vaknaði hann ekki til dáöa.
Hann gekk til náöhúss og síöan til
sængur á ný. Þaö var ekki fyrr en maður
kom í skáladyrnar og sagöi aö sunnan-
menn væru aö koma, aö af honum rann
mesta mókiö og baö menn aö hertygjast.
Sjálfur gekk hann til kirkju og las
Ágústínusbæn, sem reyndist þó haldlaus.
— Hestar voru dreifðir um mýrar og engi,
allt niöur til Héraösvatna og voru hesta-
sveinar sendir til þess aö smala þeim. En
ekki veröur séö í hvaöa tilgangi þaö var
gert, þar sem ekki er meira en tíu
mínútna gangur aö Víöivöllum en hesta-
sveinar hlutu aö veröa seinni til, og
óhjákvæmilegt aö þeir lentu í bendu viö
sunnanmenn á leiö þeirra til Víöivalla.
Meö hesta var heldur ekkert aö gera, aö
svo stöddu, því ekki var barist á hestbaki.
— Nú var allt komið í eindaga og
morgunninn haföi fariö fyrir ekkert.
Foringinn mókti í svefnrofum meöan
óvinirnir, her manns flæddi yfir Vötnin og
meö stefnu á Víöivelli og heróp þeirra
bergmáluöu um Blönduhlíðina. Herferö
Sturlu, sem veröa átti frægöarför, haföi
breyst í harmleik og þaö áöur en vopna-
skipti hófust. —
En víkjum nú sögunni til Kolbeins
Sighvatssonar. Honum gat ekki dulist í
hvílíkt óefni var komiö, þegar óvígur her
stefndi á bæinn. Meö sveít manna fengi
hann ekki rönd viö reist. Þaö yröi leikur
kattarins aö músinni, tilgangslaust viö-
nám. Hann ákvaö því, aö kaupa sér
gálgafrest og hörfa undan í átt til fjallsins

í þeirri von, aö þeir feögar, Sturla og
Sighvatur kæmu sem bráöast og hægt
yröi aö sameina flokkana og fylkja liöi til
varnar. Geröist nú allt samtímis, aö
Sturla kom meö sitt liö frá Miklabæ og
haföi þó ekki unnist tími til þess, aö losa
skildina, sem bundnir voru í klyfjar. Voru
þeir bræöur þá komnir á Örlygsstaöi.
í sama mund ber Gissur þar aö, en þeir
höföu skiliö eftir hesta sína á Víöivöllum
og gengiö þaöan. Þarna hefir hann haft
tvennt í huga. í fyrsta lagi vildi hann, aö
hestar væru tiltækir í umsjá hestasveina
og í ööru lagi óttast hugsanlega skyndi-
árás þeirra Sturlu, meöan liöiö væri aö
stíga af baki. Auk þess var hann ekkert
aö flýta sér í svipinn, því neöan Víöivalla
höföu þeir Kolbeinn skipt liði og sá
síöarnefndi reið meö meirihluta þess upp,
sunnan bæjarins. Sennilega hefir þaö
veriö ætlun hans, aö stööva undanhald
Kolbeins Sighvatssonar til fjallsins og
jafnframt því, fyrirbyggja, aö Sighvatur,
sem nú var aö koma frá Sólheimum gæti
sameinast þeim bræörum. Hann haföi því
tvennskonar hlutverkum aö gegna og
þurfti mikiö liö.
Á meöan greiddi Gissur ekki atlögu svo
umtalsvert væri, því jafnræöi var meö
honum og þeim Sturlu meöan þeir stóðu
þarna andspænis hvor öörum, Sturla
innan geröisins en Gissur fyrir utan. —
Sunnan Víöivalla eru mýrardrög, þar sem
Kolbeinn ungi lagöi leið sína, en ofar
allbrattur ás. Hefir honum því ekki miöaö
eins vel áfram og ætla mætti. Tókst
Sighvati, sem reið nær fjallinu, aö
þröngva sér í geröið, suöaustanvert meö
sína menn, án verulegra áfalla og missti
þó tvo menn, sem aftarlega riöu og var
þaö vonum minna.
Þegar Kolbeinn var kominn, hóf Gissur
árás frá útsuöri þar sem Sturla var til
varnar. Veittu þeir hart viönám, þótt
skildina vantaöi og vannst ekki á, langa
stund, meðan vörnln ekki bilaöi annars-
staöar. Meö Kolbeini unga var harösnúiö
liö þrautreyndra vígamanna og ribbalda,
sem létu sér fátt fyrir brjósti brenna. Eru
þar ýmsir tilnefndir og sumir illræmdir
vegna vígaferla og yfirgangs.
Réöust þeir á geröiö frá suðri og
suövestri þar sem Sighvatur stóö fyrir og
hans menn. Varö þeim erfitt um vörnina,
þar sem þeim haföi ekki frekar en Sturlu
tekist aö leysa skildina. Stóöu menn í
örtröö berskjaldaöir gegn höggum og
spjótalögum og gátu litlu af sér hrundiö.
Þó sýndu einstakir menn mikla hreysti og
óbilaö hugrekki, þrátt fyrir erfiöa aö-
stööu. Lýsir Sturlunga ýmsu sem geröist
af nákvæmni og getur um einstök vopna-
viöskipti, en fæst af því skipti nokkru máli
fyrir úrslitin og veröur því frekar aö
skoðast Sem krydd í frásögnina. Þó má
vera, heföu allir fylgt fordæmi þeirra, sem
best gengu fram, aö leikurinn heföi
jafnast.
Brátt fór svo, aö þeir Sighvatur uröu aö
láta undan stga upp eftir geröinu og
hnöppuðust þar saman í varnarlausan
múg, sem litlu gat af sér hrundiö. Hefir
Kolbeini unga áreiðanlega veriö skemmt
þessa stundina aö sjá botnlausa ringul-
reiö andstæöinganna og sigurinn ráöinn.
Meöan þessu fór fram haföi Sturla haldiö
til jafns viö Gissur og hvergi hopaö, en
þegar Sighvatur lét undan síga lenti hann
í herkví meö óvini á þrjá vegu. Dró hann
sig þá einnig til baka til þess, aö forðast
fullkomna innikróun.
Kolbeinn Sighvatsson kemur ekki mik-
iö viö sögu meö sitt velbúna llö. Honum
var ætlaö aö verjast á hægri væng, til
hliöar við Sturlu. Stóö hann þar fyrir, sem
ætla verður aö aösóknin hafi veriö einna
vægust, en varö þó fyrstur til þess aö
leggja á flótta. Komst hann upp á borgina
ofan mýrarsundsins og átti þaðan opna
leiö til undankomu eins og áöur er á bent,
en nýtti ekki þann möguleika. Vafalaust
hefir hann hugsað margt, þar sem hann
stóö þarna á grjóthörginum og horföi yfir
þaö, sem nú var aö gerast niöri í geröinu,
þar sem bróöir hans háði vonlausa
baráttu. Enginn gat vitað hvaö geröist
næst. Þaö var ekki óalgengt á þessum
tímum, aö sigraöir menn næöu samning-
um og fengju haldið lífi, oftast fyrir
milligöngu ríkra og mikilhæfra aðila.
Líklegt er, aö Kolbeinn hafi hugleitt þann
möguleika og þá viljaö vera nærstaddur.
Nú var þessum ójafna leik aö Ijúka.
Sighvatarmegin var ekki lengur um
skipulega vörn aö ræða, og haföi nánast
veriö vonlaus frá upphafi. Sjálfur var
hann þrotinn af þreytu og mæöi. Þrátt
fyrir aövaranir sinna manna gekk hann nú
t átt til óvinanna, en í þeirra hópi vissi
hann fornvini sína, þótt þeir heföu oröiö
aö fylgja Kolbeini unga, héraöshöföingj-
anum, í þessa ferö. En nú var fokiö í flest
skjól og aöeins einn maöur þoröi aö veita
honum aöstoö. Var þaö Björn Leifsson úr
Ási einn af fáum vinum Sturlunga, sem
Kolbeinn haföi ekki annaöhvort drepiö,
eöa gert héraösrækan. Vildi hann hlífa
Sighvati og hélt yfir honum skildi þar sem
hann kastaöi sér niöur og studdi höndum
aö höföi hans.
Þröng myndaöist umhverfis þá Sighvat
og Björn og hafa mönnum fallist hendur í
bili er þeir sáu annan aöalforingja and-
stæöinganna genginn þeim á hönd,
aöframkominn og stórbóndann Björn, úr
liöi Kolbeins unga stumra yfir honum.
En í þeim svifum bar Kolbein þar aö og
þurfti þá ekki griöa aö biöja.
Hann spuröi hver húkti þar undir
geröinu. „Sighvatur“ sögöu þeir.
„Hví drepiö þér hann eigi“? sagöi
Kolbeinn.
„Því aö Björn hlífir honum" sögöu þeir.
„Drepiö þér hann þá fyrst,“ skipaöi
Kolbeinn.
Björn hrökk þá í brott þaðan.
Sýnir þessi atburöur vel skapferli
Kolbeins, ofstopann og grimmdina, er
hann vildi drepa liösmann sinn fyrir það
eitt, aö sýna mannúð. Nú haföi Kolbeinn
gleymt venslum og fornri vináttu þegar
Sighvatur fór meö völd hans og umboð í
Skagafiröi, meðan hann var erlendis og
skilaöi öllu af sér, svo sem góöum dreng
sómdi. Nú gekk hann aö þessum fyrrver-
andi vini sfnum og lagöi spjóti í háls
honum. En sáriö varö ekki mikiö, því
oddurinn var af spjótinu. Hefir þó Kol-
beinn varla dregiö af sér. Hrottamennið
Einar dragi kom aö í þessu og hjó Sighvat
banahögg. Ýmsir fleiri veittu honum
áverka. Síöan flettu þeir hann öllum
klæöum nema stuttbrókum, segir í Sturl-
ungu, þó er þetta ekki orörétt eftir haft,
en iýsir vel grimmd Kolbeins unga, því
enginn efast um, aö þetta hafi verið gert
meö hans vitund og jafnvel eftir hans
fyrirmælum. —
Sturla baröist af haröfengi, en þurfti viö
ýmsu aö sjá. Sighvatur lét snemma
undan síga fyrir ákafri sókn Kolbeins
unga og lenti Sturla þá í herkví meö sitt
liö og varö þá, eins og fyrr er sagt, aö
hopa noröur eftir gerðinu. Skömmu síöar
brast svo flótti í liö Kolbeins Sighvatsson-
ar. Voru þá brostin öll skynsamleg rök
fyrir frekari vörn og fullnaöarósigur
oröinn aö staöreynd.
Sturla var fremstur sinna manna þegar
hér var komið ásamt Lauga-Snorra, sem