Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1979, Blaðsíða 3

Hugleiðingar um háa
skóla og lága,
Þekkingu
og Þjóðfélag
Albert Einstein var ekkert sérlega „góður námsmaður“ á mælikvarða
skólakeríisins. Hann hvarf frá námi í þýskum menntaskóla og féll í
fyrstu atrennu á inntökuprófi í Háskólanum í Ziirich. Hefði hann átt
sér viðreisnar von ef Líndælir hefðu ráðið lögum og lofum í
svissneskum skólamálum á þeim árum?
Tilslökun eða
eðlileg þróun?
Ég ætla vissulega ekki aö mæla því í
mót aö undirbúningur stúdenta undir
háskólanám hafi breyst á ýmsan hátt á
undanförnum einum til tveimur áratug-
um. Kjarnlnn í þeim breytingum er hins
vegar engan veginn sá að „siakað hafi
verið á“ undirbúningskröfum samkvæmt
eðlilegri merkingu þeirra orða. Það sem
fyrir mér vakir skýrist vonandi af eftirfar-
andi dæmisögu:
Hugsum okkur aö irmtökuskilyrði
Háskólans færu eftir líkamahæö
tvítugra ungmenna í staölnn fyrir
einkunn á stúdentsprófi eins og veriö
hefur. Menn þyrftu aö vera a.m.k. 170
cm á hæö til þess aö komast inn í
háskóla (þaö mundi þá samsvara
einkuninni 5.00 skv. þeim reglum sem
lengst af hafa gilt í raun). Þessi regla
um lágmarkshæð heföi gilt svo lengi
sem elstu menn muna. Hins vegar
heföi þaö til skamms tíma veriö fyrst
og fremst hávaxiö fólk sem leitaöi eftir
inngöngu í menntaskóla og síðan í
háskóla, þannig aö þeir, sem væru yfir
180 cm (t.d. einkunn 7 á stúdents-
prófi), færu þessa leiö næstum allir,
en það gerðu á hinn bóginn fáir, en þó
nokkrir sem væru milli 170 og 175 cm
á hæö (t.d einkunn 5.00—6.00).
Meðalhæð nýstúdenta gæti þá veriö
nálægt 180 cm þótt lágmarkskrafan
væri ekki nema 170 cm.
Nú gerist þaö, til aö mynda af þeim
ástæöum sem raktar voru í kaflanum
hér á undan, aö aösókn aö mennta-
skólum og háskóla vex skyndilega um
rífiega helming á einum til tveimur
áratugum, reiknaö sem hlutfall af
hverjum árgangi, en líkamshæð
manna breytist ekki á sama tíma.
Hvernig skyldi þá meöalhæö ný-
stúdenta breytast? Jú, auövitaö verö-
ur fjölgunin mest á lægsta biiinu,
170—175 cm vegna þess aö þar var
mest svigrúm til fjölgunar. Og þaö
þarf ekki mikla tölvísi til að sjá í hendi
sér aö þetta leiðir til lækkunar á
meöalhæöinni, t.d. úr 180 í 175 cm
þrátt fyrir það aö lágmarkiö 170 cm
standi óhaggaö.
Ég vona aö allflestir lesendur sam-
sinni mér um þaö aö mjög villandi
væri aö lýsa því sem gerst hefur á
þann veg aö „slakaö hafi veriö á
inntökuskilyröum“. Tölvísir menn
mundu einfaldlega lýsa þessu svo að
„dreifing“ líkamshæöar meöal nýstúd-
enta hefði breyst (m.ö.o. það hvernig
menn skiptast á mismunandi bil eftlr
hæö), meöal annars meö þeim afleiö-
ingum aö meöalhæöin mlnnkaöi. Og
hvort tveggja veröur að teljast eölilegt
í kjölfar breyttrar aðsóknar, eins og
allt var í pottinn búiö fyrir breyting-
una.
En þaö viröist ýmsum tamt aö sjá
tískuoröiö „vandamár í hverju horni
skólakerfisins. Og nú koma kannski
einhverjir þeirra til sögunnar og vilja
„leysa vandann“ meö því aö hækka
inntökumarkiö t.d. úr 170 í 175 cm. En
hvers vegna ættu þeir sem eru á því
hæðarbili aö gjalda þess aö nú leita
margir úr þeirra hópi í háskóla en
áöur voru þeir fáir sem neyttu þessa
réttar? Hvaö mundu t.d. foreldrarnir
segja ef þeir eru kannski á sama bili
en gátu ekki fariö í langskólanám
vegna þess aö efnahagur fjölskyldu
og þjóöar leyföi þaö ekki þá ? Hver láir
því fólki sem hér um ræöir þótt þaö
mundi rísa upp og telja sig órétti
beitt? (Hér viö bætist aö Háskólinn
getur tekiö viö nemendum og þjóöfé-
lagiö hefur mikla þörf fyrir fólk meö
stutt háskólanám aö baki).
Ef viö setjum „(væntanlega) einkunn á
stúdentsprófi", „gæði undirbúnings undir
háskólanám," „námsgetu" eöa eitthvaö
slíkt í staö „líkamshæðar" í þessari
dæmisögu, þá lýsir hún aö mínu viti
kjarnanum í því sem gerst hefur í þessum
máium. í henni er þó fólgin ein forsenda
sem vert er aö gefa sérstakan gaum.
Centimetrinn þarf nefnilega að merkja
þaö sama í allri sögunni þannig aö tiltekin
líkamshæö hafi sömu merkingu allan
tímann. Okkur finnst auövitaö smásmygli
aö taka þetta fram þegar um lengdarmál
er aö ræöa, en ööru máli gegnir til dæmis
um einkunnir sem eru því miöur bæöi
fallvaltur og óáþreifanlegur mælikvaröi.
Þannig er hreint ekkert augljóst fyrirfram
aö tiltekin einkunn á stúdentsprófi (t.d. 5
eöa 7) merki í einhverjum skilningi þaö
sama nú og fyrir 20—30 árum, til aö
mynda sem vísbending um undirbúning
undir háskólanám. Ef dæmisagan er hins
vegar höfö í huga sem fyrsta skýring eöa
nálgun (approximation), þá liggur mér
vitanlega alls ekkert fyrir um slíkar
breytingar á merkingu einkunna, enda
væri þá eins líklegt aö þær stefndu í
hvora áttina sem væri.
Þaö er einmitt eitt einkenni vísinda aö
leita fyrst einföldustu skýringa. Þeim er
síöan því aöeins hafnaö eöa þær
endurbættar aö fyrir liggi einhver óyggj-
andi gögn sem stangist á viö þær. Þess
konar gögn eru ekki fyrir hendi hér. Því er
ekki tilefni til þess aö leita flóknari
skýringa, né heldur viöbóta, nema þá aö
menn vilja leggja vísindin alfarið fyrir róöa,
en þá veröur líka aö taka málin upp á
nýjum grundvelli. Komi slík gögn hins
vegar fram síöar ber okkur auövitaö aö
ræöa þau og skýra samkvæmt málavöxt-
um.
En hvernig stendur þá á því aö jafnvel
gætnir og grandvarir menn í hópi há-
skólakennara hafa ekki getaö varist þeirri
tilfinningu að „slakaö hafi veriö á aö-
gangskröfum" og jafnvel látiö hafa þaö
eftir sér á prenti? Skýringin á þessu
virðist ofureinföld. Aö sjálfsögöu ber nú
miklu meira á nemendum úr neöri hluta
einkunnastigans en áöur var, rétt eins og
lágvöxnum mönnum heföi fjölgaö aö
tiltölu eftir breytinguna sem lýst var í
dæmisögunni. Þar viö bætist aö háskóla-
kennarar eru flestir „hávaxnir" í skilningi
sögunnar: þeir voru yfirleitt „góöir náms-
menn" á skólaárum sínum. Þess vegna
eru þeir sérlega næmir fyrir breytingum á
nemendahópnum í þessa átt. Þetta hefur
svo oröiö til þess aö menn hafa glæpst til
aö klæöa einfalda og eölilega breytingu í
vanhugsaöan og villandi búning oröanna.
Um hina raunverulegu íhaldsmenn
gegnir hins vegar ööru máli. Líklega
finnst þeim í raun og veru aö fjölgun
merki hið sama og slökun á kröfum.
Þetta eru mennirnir sem viröast í hjarta
sínu ósammála þeim þankagangi Snorra
sem ég hef aö leiöarljósi og fyrirsögn
þessarar greinar. Einn af leiötogum
þeirra hefur nýlega látlö opinberlega í Ijós
þá ósk aö hann heföl fæöst á öndveröri
13. öld og þannig verið samtíðarmaöur
Snorra. Þótt þaö fylgi af einhverjum
ástæöum ekki sögunni þarf varla aö fara í
grafgötur um aö hér hefði oröið um nýja
höföingjaætt aö ræöa en ekki neina
kotunga. Viö getum því hugleitt okkur til
gamans hverju þaö heföi breytt um erjur
Sturiungaaldar ef viö heföu bæst deilur
Sturlunga og Líndæla.
Aö öllu gamni slepptu vil ég minna
menn á hinn litríka feril sem íhaldsmenn
skólasögunnar eiga aö baki. Þeir hafa
einfaldlega veriö á móti öllum breyting-
um. Þeir stóöu á sínum tíma gegn því að
raunvísindi nútímans fengju þann sess í
skólakerfinu sem þeim ber. Til dæmis
böröust þeir hatrammlega gegn því aö
komiö væri á stæröfræöideildum í
menntaskólum auk máladeilda. Er sér-
lega athyglisvert hvern úrskurö sagan
hefur kveðiö upp um þá baráttu, a.m.k.
að því er varöar undirbúning undir
háskólanám: Stúdentar úr stæröfræði-
og eölisfræðideildum hafa að öðru jöfnu
reynst mun betur í stakk búnir til hvers
konar háskólanáms en hinir (sbr. t.d.
könnun Tengslanefndar á þessu). —
Ýmsir mætir menn fengu vart vatni haldifr
þegar forngripurinn latína var lítinn víkja
úr námsefni stæröfræöideilda á sjöunda
áratugnum. Og íhaldsmenn skólanna
berjast nú eins og Ijón gegn því aö
menntaskólanemum gefist kostur á að
kynna sér félagsvísindi nútímans, enda
þótt þau séu vitaskuld mun þarfarl
hverjum nútímamanni heldur en latínan.
Síöast en ekki síst vii ég nefna í
þessum kafla nýlegar kannanir á fylgni
(correlation) milli einkunna á stúdents-
prófi og árangurs í háskólanámi. Þær
sýna semsé tiltölulega litla fylgni og mun
minni en flestir heföu búist viö. Þetta á
einkum viö um þær námsbrautir háskól-
ans sem byggja aðeins að litlu leyti á
tilteknu námsefni menntaskóla, til dæmis
laganám. Þetta þýöir meö öörum oröum
aö einl^unnir manns á stúdentsprófi hafa
lítiö sem ekkert forsagnargildi um þaö
hvernig honum muni vegna í háskóla-
ámi, t.d. í lagadeild; maður sem hefur
áar einkunnir á stúdentsprófi er ekkert
endilega líklegri til góös árangurs í
laganámi heldur en hinn sem „skreiö" á
stúdentsprófi. Viö þetta bætist svo þaö
aö fylgni milli árangurs t háskólanámi og
starfshæfni aö ioknu náml er vafalaust
alls ekki fullkomin, en af ýmsum ástæö-
um er auövitað enn erfiöara aö koma
tölum yfir þaö mál.
Nú þurfa menn e.t.v. ekki aö draga þá
róttæku ályktun af þessum niöurstöðum
aö leggja beri einkunnir eða námsárang-
ur í framhaldsskóla alfariö niöur sem
mælistiku viö dyr Háskólans, a.m.k.
meöan ekki er völ á annarri skárri. Hins
vegar ætti fylgniskorturinn aö veröa til
þess að menn tækju ekki eins stórt upp í
sig og ella, a.m.k. ef þeir vilja aö
einhverju leyti kenna sig viö vísindi.
Niöurstaöa Þessa kafla er í stuttu
máli sem hór segir: Aö því leyti sem
einkunnir á stúdentsprófi kunna aö iýsa
undirbúningi undir háskólanám pá hef-
ur hann aðeins breyst á þann hátt sem
búast mátti viö í kjölfar aukinnar
aösóknar að menntaskólum og háskóla:
Nemendum meö lakari undirbúning
hefur fjölgaö tiltölulega meira en hin-
um. Á hinn bóginn bendir ekkert til
þess aö merking einkunna í fram-
haldsskólum hafi breyst aö því er
varöar námshæfni í háskóla. Lág-
markskröfur til inngöngu í Háskólann
viröast því hafa staöið óhaggaöar.
Þekkingin breytist
og skólarnir meö
Þegar menn viröa fyrir sér þær breyt-
ingar sem oröiö hafa á grunnskólum og
framhaldsskólum aö undanförnu hættir
mörgum til aö skoöa þær fyrst og fremst
í Ijósi eigin reynslu af þessum skólum eins
og ekkert annaö hafi breyst í heiminum
síðan. Þetta er sérlega bagalegt þegar
menn eru komnir um miöjan aldur eins
og margir háskólakennarar eru. Þannig
viröist sumum okkar jafnvel fyrirmunaö
aö tengja breytingar á öörum skólastig-
um viö þau stakkaskipti sem Háskólinn
Sjá nœstu síöu