Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1979, Blaðsíða 7

Negrarnir eru náttúrufólk og í þorpunum halda þeir í ævaforna lífshætti.
Karlmenn taka lífinu með ró, en konurnar sjá um ræktun matjurta.
sér aö sjá fyrirtækjum fyrir nægu
rekstrarfé til þess aö geta skilaö
hagnaöi, — sem samsvarar ekki
glæp eins og á íslandi."
„Er pólitískt ástand uggvænlegt (
Suður Afríku?“
„Ég hef stórum meiri áhyggjur af
pólitísku og efnahagslegu ástandi á
íslandi en í Suður Afríku. Mér þykir
þaö heldur uggvænlegt hér. Númer
eitt er þessi ofsalega veröbólga.
íslandi má líkja viö skip — fyrsta
flokks skip meö úrvals áhöfn. En þaö
eru bara 10 skipstjórar um borö og
allir ósammála um stefnuna. Mér
þykir einsýnt, aö íslendingar séu
duglegasta þjóö, sem nokkursstaöar
er til, en landið er að vísu erfitt til
búskapar. Meö réttri stjórn á efna-
hagsmálum er ég viss um aö ísland
gæti boöiö þegnum sínum beztu
lífskjör í heimi. Önnur lönd hafa átt
viö meiri erfiöleika aö stríöa og tekizt
aö sigrast á þeim; í því sambandi
kemur mér fyrst í hug Frakkland
undir stjórn de Gaulle. Hann rétti
þjóöarbúskapinn viö á fáeinum árum
og þaö gætuö þiö tekið til fyrirmynd-
ar. Meinið er bara, aö íslendingar
eiga aungvan de Gaulle.
En þú varst víst að spyrja um
pólitískt ástand í Suður Afríku. Jú
takk, þaö er ekki sem verst. Þiö
haldið aö aöskilnaöarstefnan eigi
eftir aö leiða yfir okkur bióöbaö, en
kjarni málsins er sá, aö negrarnir
hafa jafnvel ennþá minni áhuga á
samskiptum og blöndun viö þá hvítu
en viö aö samlagast þeim. Þaö búa
margar gerólíkar þjóðir í landinu og
þær éta hver úr sínum poka og vilja
hafa þaö þannig.
Suöur Afríka er mjög kapítalískt
ríki; ég skal þó ekki segja hvort þaö
gengur lengst allra landa í þá áttina.
Líklega ekki. En lönd meö frjálst
efnahagskerfi eins og Japan og
Vestur Þýzkaland hafa sýnt hvers
þau eru megnug og þaö litla sem
ríkisforsjáin hefur veriö að blanda
sér í gang mála í Suður Afríku, þá
hefur þaö orðið til ills eins. Sumt er
haft á vegum ríkisins, til dæmis
járnbrautir og sími. Þaö hefur oröiö
til þess aö ríkiö neyöist til aö vernda
járnbrautirnar meö óeölilegum höml-
um á öllu flutningakerfi landsins. Og
ríkisforsjá símans birtist í því, aö
stundum veröur aö bíöa í þrjú ár eftir
því aö fá síma.“
„Er einhverskonar velferðarkerfi
á vegum hins opinbera?"
„Jú, ekki er því aö neita. Nokkur
stór sjúkrahús eru rekin á ríkisins
vegum og reglan er sú, að gjaldiö
fyrir meðferö og dvalartíma fer eftir
tekjum sjúklinganna. Fátækt fólk
borgar ekki neitt og fær ókeypis
læknishjálp. Ríkiö er líka meö lífeyr-
issjóö á sínum snærum, en aðeins
,,.M6r skilst þið
verðiö aö vinna
í rúma 8 mánuöi
á ári til þess að
halda ríkis-
bákninu gang-
andi“.
handa þeim, sem engar eignir eiga.
Skylda er aö greiöa 0,8% af launum í
atvinnuleysistryggingu og allir laun-
þegar gera þaö. En menn fá ekkert
úr sjóönum fyrr en eftir 2 mánaöa
atvinnuleysi og þá aðeins fjóröung af
þeim launum sem þeir höföu og
aöeins í sex mánuði. Sem stendur er
tiltölulega lítiö atvinnuleysi meöal
hvítra, en talið aö nálægt eina milljón
svartra vanti vinnu. En þeir eiga aö
fá atvinnuleysisbætur eins og hinir.
Ég er ekki svartsýnn á sambúö
hvítra og svartra í Suður Afríku og
ég held aö vandamálið sé stærst í
hugum Evrópubúa. Líkur á aö þróun-
in veröi svipuð og í Rhodesíu, tel ég
aö séu hverfandi litlar. Nú er í ráöi aö
komiö veröi á þrískiptu þjóöþingi;
fyrir hvíta, kynblendinga og Indverja.
Fyrir svarta er veriö aö stofnsetja
algerlega sjálfstæö ríki og tvö eru nú
þegar komin á laggirnar: Transkei og
Boputhatswana. Þar veröur engin aö-
skilnaðarstefna og býr þar þó slang-
ur af hvítu fólki. Vilji þaö flytjast á
brott, kemur ríkiö til hjálpar og
kaupir eignir þeirra.
Önnur tvö veröa sjálfstæö á þessu
ári, Venda og Qwa Qwa. Hin sex
veröa sjálfstæö, þegar íbúar þeirra
óska þess. Talsvert hefur veriö rætt
um aö stofna bandaríki meöal þess-
ara ríkja ásamt Suður Afríku og
öðrum nágrannalöndum, sem kysu
aö vera aðilar aö slíku sambandi.
„Kannske er þaö ekki svo mjög
sjálfur aðskilnaður hvítra og
svartra sem gagnrýndur hefur ver-
ið, heldur það, að þeir svörtu fái lítil
tækifæri til að hefja sig upp úr
öskustónni, eða komast til þroska.
Þó ég þekki ekkert til, hef ég
tilhneigingu til þess að efast um
ýmislegt, sem þú segir, — ekki sízt
eftir aö hafa nýlega séö sjón-
varpsþátt um þjóðir Afríku og þar á
meðal negrana í Suöur Afríku.
Kannski eru þeir ekki mjög greind-
ir, en ekki þarf aö meðhöndla þá
eins og skepnur þar fyrir. í mynd-
inni var til dæmis sýnt hverfi
kassafjalakofa, sem svartir höfðu
byggt — líklega í ónáö. Þá var bara
komið meö jarðýtur og öllu mokað
í burtu. Viö förum ekki einu sinni
svona illa meö tófuna; viö látum þó
grenin hennar standa. Það sem ég
á viö er það, að ólíkar þjóöir verða
að vera jafn réttháar, enda þótt þær
búi við aðskilnaðarstefnu.“
„Ég held aö menn á Vesturlöndum
skilji þetta ekki vel. Ég hef sagt áöur,
aö þetta er náttúrufólk meö viðhorf,
sem eru ekki í námunda viö okkar
viðhorf. Ef slíkt fólk er glaðast í sinni
sál þegar þaö fær aö búa á frum-
stæöan máta og á sama hátt og
forfeöur þess bjuggu og lifðu, — á
þá endilega aö kenna því á tölvur og
láta það vinna í bönkum eöa verk-
smiðjum frá kl. 9—5?
Margt mætti betur fara í sambúö-
inni, satt er þaö. En þegar Evrópu-
menn fara aö blanda sér í málefni
Afríkuþjóöa, veröur árangurinn
stundum broslegur. Mér kemur í hug
aöstoö Svía og fleiri þjóöa viö
Mosambique, þegar þaö hlaut sjálf-
stæöi og losnaöi undan yfirráöum
Portúgala. Sænska kirkjan studdi
dyggilega uppreisnarmenn í Mosam-
bique sem voru yfirlýstir kommúnist-
ar. Þeim voru færö völdin og hvaö
geröist?
Fyrsti boðskapurinn var sá aö
enginn fengi greidd laun í þrjú ár.
Annar var sá aö engar kosningar
færu fram. Og í þriöja lagi var
þessum sænsku einfeldningum laun-
að — meö því aö banna kirkjuna."
„Stundum hafa heyrst fréttir af
óeiröum og manndrápum í negra-
hverfinu Soweto í Jóhannesarborg.
Er varasamt fyrir hvíta að láta sjá
sig þar?“
„Já þaö gæti verið varasamt, enda
er hvítum haröbannaö aö fara þar
um, nema hafa sérstakan passa frá
lögreglunni. Einu sinni villtist ég
þangaö og þaö var fróölegt aö sjá
þann brag, sem þar ríkir, — og ég
komst út án þess aö til tíöinda
drægi. í Soweto búa um 700 þúsund
negrar í allskonar húsum. Sum eru
sæmileg, önnur eins og hreysi.
Töluverður munur er á því, hve miklu
meira er lagt uppúr fatnaði, enda
leggja þeir svörtu oft mikið í fata-
kaup og vilja hafa stælinn í lagi. En
þaö gerir kannski minna til þó
botninn vanti í buxurnar.
Negrarnir viröast ekki þekkja
stress. Þeir fleygja sér á gangstétt-
unum og sofna og kasta af sér vatni
hvar sem þeir standa. Auðséð er aö
þeim líður vel; þeir eru félagslyndir
mjög og einstaklega eölilegir í um-
gengni, — ég held aö þeir njóti
lífsins miklu betur en viö. Þeim er
sama þó þeir búi svo þröngt, að þaö
er næstum hver ofan á öörum og
hugsa yfirleitt allt ööruvísi en viö. En
þaö er rétt aö í Soweto hafa orðið
óeiröir og þar eru framin 8—12
morö í viku hverri.
í borgunum giftast negrarnir mjög
ungir, en framhjáhöld þykja ekki
alvarleg. Oftast eiga þeir einhver
ósköp af börnum
„En er ekki mikill fjöldi af þessu
fólki starfandi sem þjónalið á heim-
ilum hinna hvítu?“
„Jú þaö er rétt. Meira er um aö
þaö séu konur, sem þannig ráða sig
og búa þá yfirleitt í herbergi meö
baði, sem byggt er áfast viö bílskúr-
inn. Þær mega samkvæmt reglunum
ekki hafa karla eöa aöra negra hjá
sér, en þaö er þverbrotið.
Við höfum haft þjónustulið af
þessu tagi, en borgar sig varla; þaö
veröur aö fylgjast svo gaumgæfilega
með því, aö þaö skemmi ekki í
stórum stfl, — ekki viljandi, en af
klaufaskap. Láni maður þeim eitt-
hvaö, er lagt í metnað sinn aö skila
því; aftur á móti finnst þeim í lagi aö
stela dálítiö."
„Hverskonar trúarbrögð aðhyllist
þetta fólk?“
„Þaö er nú fjölskrúöugt í meira
Framhald á bls. 14.
Suður Afríka er ekki einungis fagurt land, heldur eitt af aibeztu löndum
jarðarinnar. Þar eru öll náttúrugæði nema olía, sem nú er keypt á
Rotterdamverði eöa hærra, eftir að íranir tóku fyrir olíusölu til Suður Afríku.
©