Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1980, Page 3

SEX GEIRAR (bls. 177) Frá vinstri, sitjandi: Geir Zoðga rektor, Geir Zoéga
(sögumaður), Geir Zoöga, útgm. faöir hans og viö hliö standandi Geir H.
Zoöga, kaupm. Standandi fyrir aftan: Geir Thorsteinsson sonur Kristjönu
Zoöga og Th. Thorsteinsson og til hægri við hann Geir Zoöga, vegamálastjóri.
JULLA, sem Geir útgm. gaf börnum sínum. Geir yngri er viö stýriö og hefur
veriö á undan samtíö sinni í því aö honum hefur fundizt rétt aö konur fengju aö
ganga í verk karlmanna. Róöur var karlmannsverk hér fyrrum.
KÚSKUR. Geir er þarna kúskur meó brúöhjónin Gísla Gíslason og Ragnheiöi
Clausen, Gísli var allt sitt líf starfsmaöur Geirsverzlunar.
tugtmeistari aö tugthúsinu í Reykjavík,
sem reist hafði verið á árunum
1759—64 og nú er stjórnarráðshús.
Jóhannes var tugtmeistari þar tll 1793.
Þá haföi hann keypt sér eitt af húsum
Innréttinganna, svo nefnt „Smiöjuhús“.
Það stóð sem naest þar sem nú
mætast Kirkjustræti og Tjarnargata.
Jóhannes verzlaði, var um skeið bak-
ari og vann einnig viö verzlun hjá
öðrum um hríð. Hann er sagður hafa
verið góður borgari. Börn átti hann tvö
með Astríði konu sinni og var annað
þeirra Jóhannes Zoéga, faðir Geirs
kaupmanns og útgerðarmanns, en hitt
var Magdalena formóöir Olsenanna og
kemur það fólk ekki viö okkar sögu
hér.
Glerskerinn
Jóhannes Jóhannesson Zoéga
fæddist 1796 (d. 1852). Hann var
titlaður „glerskeri". Sú iön var ekki til
að framfleyta fjölskyldu í þennan tíma í
Reykjavík og stundaði Jóhannes því
einnig sjóinn. Hann var sagöur ágætur
maður, samvizkusamur og duglegur til
verka og kemur sá vitnisburður heim
og saman viö þaö, aö hann átti sjö
börn með konu sinni, en tvö framhjá
henni, sitt meö hvorum kvenmannin-
um; hvorttveggja piltbörn og báru
ættarnafn föður síns. Annar drengj-
anna, Einar Zoéga, ólst upp hjá föður
og stjúpu. Einar rak lengi veitingasölu
ásamt síðari konu sinni, Margréti
Tómasdóttur Zoéga. Þau hjón ráku
Hótel Reykjavík, sem brann 1915 og
varö af stórbruni, sá mesti í sögu
Reykjavíkur. Þekktari eru þau hjón þó
efalaust fyrir það, aö þeirra dóttir var
Valgerður kona Einars Benediktsson-
ar.
Hinn drengurinn, sem Jóhannes átti
framhjá konu sinni, var Tómas Zoéga.
Hann bjó á Akranesi og var þar góður
formaöur en fórst á miöjum aldri á leiö
til Reykjavíkur á áraskipi. Þeir voru
fjórtán sem þar fórust, viö Akurey aö
haldiö var. Tómas átti margt barna og
af hans börnum er þekktastur Geir
Zoéga rektor en hann var faðir Geirs
heitins vegamálastjóra og móöurafi
þess Geirs, sem staðið hefur í ströngu
í stjórnmálunum um árabil og þekkt-
astur er þessara ættmenna nú.
Af hjónabandsbörnum Jóhannesar
glerskera komust fjögur til fullorðins
ára. Elztur þeirra var Jóhannes bóndi
og sjómaður í Nýjabæ í Hlíöarhúsa-
landi í Reykjavík. Hann átti afkomend-
ur, sem ekki koma viö sögu hér. Þá var
þaö Geir útgerðarmaður (f. 26. maí
1830) og svo stúlkur tvær. Önnur var
Kristjana, sem giftist Jónassen verzl-
unarstjóra og áttu þau ekki börn, en
hin var Magdalena, sem giftist dönsk-
um kapteini og sigldi meö honum víða
um lönd og var talin fram á okkar daga
víðförulst íslenzkra kvenna. Maöur
hennar varð bráðkvaddur um borö í
skipi sínu undan ströndum Suöur-
Ameríku og skömmu síðar missti
Magdalena öll börn sín en þau átti hún
þrjú með manni sínum. Magdalena
giftist síöar heim til íslands Helga
Helgasen, skólastjóra barnaskólans í
Reykjavík. Þau áttu engin börn.
Bærinn enn um aldur
merkin ævi þinnar ber
Svo orti Guðmundur Magnússon á
áttræöisafmæli Geirs Jóhannessonar
Zoéga formanns, leiðsögumanns, út-
geröarmanns og kaupmanns. Geir er
kunnur úr íslandssögunni og þá sér-
staklega sögu Reykjavíkur því að hann
var brautryöjandi kútteraútgeröarinn-
ar í Reykjavík, en sú útgerö varð
bænum mikil lyftistöng. Svo dæmi sé
nefnt þa'jókst fólksfjöldi í Reykjavík
um 72% (úr 3.886 1890 í 6682 1900)
síöasta áratug aldarinnar og olli því
mest kútteraútvegurinn, sem hófst svo
um munaði með kútterakaupum Geirs
Zoéga 1896. Útsvör í Reykjavík hækk-
uöu úr 20.550 krónum 1895 í 30.808
árið 1900, eöa um 50% á fyrstu fimm
árum kúttaraútvegsins. Geir Zoéga
hefur oft verið nefndur næstur á eftir
Skúla Magnússyni, þegar rætt er um
forystumenn í byggðasögu Reykjavík-
ur. Hér verður ekki rakin ævisaga
Geirs Zoéga útgerðarmanns. Hana er
að finna í flestum sögubókum alda-
mótatímans og einnig hefur verið gefin
út ævisaga hans (Islenzkir athafna-
menn I. Gils Guömundsson. Akraness-
útgáfan 1946). Geir var tvíkvæntur og
var fyrri kona hans Guðrún Sveins-
dóttir, húnvetnskrar ættar og áttu þau
saman eitt barn, Kristjönu, sem giftist
Th. Thorsteinsson útgeröarmanni. Síð-
ari kona Geirs var Helga Jónsdóttir
Eiríkssonar bónda á Stóra-Ármóti í
Flóa og meö henni átti Geir fimm börn,
en eitt þeirra dó í æsku.
Elzt barnanna, sem lifðu, var Hólm-
fríður. Hún giftist Geir Zoéga vega-
málastjóra og frænda sínum, önnur
var Kristjana, sem giftist John Fenger,
stórkaupmanni, þá Geir, sem hér á
eftir rifjar upp sitthvað úr æviferli
sínum og yngst var Guörún, sem giftist
Magnúsi Jochumssyni póstmeistara.
Öli eiga þessi börn Geirs Zoéga
afkomendur, en ættarnafnið bera ein-
ungis börn Geirs sonar hans.
Sögumaðurinn
Geir Geirsson Zoéga fæddist 27da
júlí 1896 í Sjóbúð, en svo var nefnt hús
föður hans en síðar Vesturgata 7.
Húsið hefur verið rifið og er þar nú
bílaplan. Helztu æviatriði Geirs yngra,
sem nú er reyndar orðinn Geir eldri,
því aö hann á son sem heitir Geir
Geirsson Zoéga og er nú Geir yngri —
eru þau, að hann lauk Verzlunarskóla
1913, hóf útgerö á kútter Hafstein
1918, keypti Haddensstööina í Hafnar-
firði (fiskverkunarstöö) 1920 og rak
hana til 1923, en 1924 gekk hann í
félag við Loft Bjarnason um stööina og
var Loftur framkvæmdastjórinn. Geir
réðist í sama mund, eöa 1924, til
Hellyersútgeröarinnar í Hafnarfiröi og
var framkvæmdastjóri útgeröarinnar
og fiskvinnslunnar þar til Hellyers-
bræður hættu rekstri í Hafnarfiröi
1929. Árið 1934 varð Geir umboðs-
maöur hérlendis vátryggingafélags
togaraeigenda í Hull (Hull-assúransinn)
og 1946 einnig umboösmaður vátrygg-
ingafélags togaraeigenda í Fleetwood,
Grimsby og Aberdeen. Af þessum
umboðsstörfum lét Geir 1975, en þá
tók Geir Zoéga sonur hans við þeim.
Á styrjaldarárunum seinni var Geir
framkvæmdastjóri fiskflutninga á veg-
um Owens Hellyer en eftir það á
vegum The Ministry of Food allt til
styrjarldarloka.
Kona Geirs er Halldóra dóttir Ólafs
kaupmanns og útgerðarmanns í Kefla-
vík, Ófeigs Ófeigssonar ríka í Fjalli á
Skeiöum, Vigfússonar. Sonur og dóttir
þeirra hjóna eru gift ocj búsett í
Reykjavík, en son sinn Olaf, misstu
þau uppkominn og kvæntan í flugslysi
viö Ósló 1963.
Þegar þessi orö eru rituð er Geir
Zoéga, eldri, ern vel, máihress og
söguglaður, skemmtinn og minnugur.
Hann gengur til skrifstofu sinnar á
Vesturgötunni á hverjum virkum
morgni. Geir er hár maður vexti,
teinréttur og léttur í spori. Hann ber
með sér í klæöaburði, fasi og allri
framkomu löng kynni af Bretum af
góöu standi, en er þó manna íslenzk-
SJÁ NÆSTU SÍÐU