Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1980, Blaðsíða 13

Magnús Karl Pótursson
meðtaldir hvort sem þeir reykja mikið
eöa lítiö. En prósentan lækkar niður í
45 meö aldrinum þ.e. 60 ára og eldri.
þessar tölur eru samkvæmt rannsókn-
um sem fariö hafa fram á vegum
Hjartaverndar.“
„Svo viö snúum okkur aö háþrýst-
ingi. — Er vitaö af hverju hann
•tafar?"
„Þaö er ekki hægt aö segja meö
neinni vissu af hverju háþrýstingur
stafar. Orsakirnar eru í meginatriðum
óþekktar. En algengustu fylgikvillar
háþrýstings eru í fyrsta lagi heilablóö-
fall, kransæöasjúkdómar, hjarta-
vöövabilun og nýrnaskemmdir. Rann-
sóknir hafa leitt í Ijós aö hægt er aö
sýna greinilega fylgni hjarta- og æöa-
sjúkdóma og hás blóðþrýstings.
Óhætt er aö fullyrða aö meöhöndlun
viö of háum blóöþrýstingi er mikilvæg
og fyrir löngu hefur veriö sýnt fram á
aö hægt er að minnka til muna tíöni
þriggja af ofantöldum fylgikvillum
nefnilega heilablóöfalls, hjartavööva-
bilunar og nýrnaskemmda meö réttri
meöhöndlun. Og á seinni árum hefur
einnig veriö sýnt fram á minni tíöni
kransæðasjúkdóma hjá fólki meö of
háan blóðþrýsting með róttilegri notk-
un lyfja. En þau lyf verður aö taka aö
staöaldri og viökomandi þarf aö koma
í reglubundið lækniseftirlit. Sé slíkri
lyfjameöferð hætt þarf aö fylgjast lengi
meö sjúklingnum á eftir vikur eöa
mánuöi.
„Lyfin veröur aö taka aö staöaldri
segir þú. Fælir sú staðreynd ekki fólk
frá því aö láta rannsaka blóöþrýsting,
sórstaklega ef þaö kennir sér einskis
meins?"
„Þaö má vera. Stundum er erfitt að
fá fólk til aö taka lyf viö of háum
blóöþrýstingi. Hins vegar er þaö líka
staöreynd aö allar rannsóknir sem
geröar hafa verið sýna, að sé hægt aö
halda blóöþrýstingi niöri, þá sé um leið
hægt aö minnka tíöni hjarta- og
æöasjúkdóma.
Nú eru á markaðinum margskonar
lyf viö of háum blóöbrýstingi og í
flestum tilfellum er hægt aö finna þaö
lyf sem hæfir sjúklingnum þaö vel aö
hann verður ekki var viö neina fylgi-
kvilla. Og ekkert þessarra lyfja er
vanabindandi. Þá skal þaö líka tekiö
fram aö yfirleytt er enginn settur á lyf
fyrr en eftir fleiri en eina mælingu og
grundvallarrannsókn. í mörgum tilfell-
um þurfa menn aöeins aö taka lyfið
einu sinni á dag en í flestum tilvikum
tvisvar.
Tíöni háþrýstings fer vaxandi meö
aldri. Rannsóknir sem hafa fariö fram
á vegum Hjartaverndar sýna að mikill
meirihluti fólks sem gengur meö há-
þrýsting veit ekki af því. Yfirleitt eru
20—30% af miöaldra fólki á Vestur-
löndum meö of háan blóöþrýsting. Þaö
er því full ástæöa til aö hvetja fólk til
aö láta mæla í sér blóöþrýstinginn, t.d.
bíöja heimilislækni um aö gera þaö
ööru hverju.
Ef árangur á aö nást í sambandi viö
lækningu á hjarta- og æöasjúkdómum
þurfum viö ekki síöur aö leggja áherslu
á fyrirbyggjandi aögeröir. Eg vil hvetja
alla til að láta fylgjast vel meö því hvort
einhverjir þeirra þekktu áhættuþátta,
sem vitaö er um, séu til staöar hjá
viðkomandi — og ef svo er hvetja
menn til aö leita lækninga viö þeim.
Varöandi reykingarnar vil ég taka
undir þau orö sem alþjóölega heil-
brigöisráöiö lét frá sér fara í sambandi
við heilræöi: Menn geta valiö milli
heilbrigöis og reykinga — valiö er
þeirral
vinna má úr margskonar upplýs-
ingar og staðreyndir.
I stööinni er starfandi sérstök
úrvinnslustjórn undir forstöðu yf-
irlæknis stöðvarinnar. Hennar
hlutverk er að vinna úr þessum
gögnum og er það vissulega
merkur þáttur í starfseminni. Sú
vinna kostar hins vegar mikið fé
og krefst vísindamanna og sér-
fræöinga á ýmsum sviöum. Þótt
hægt gangi hefur þó mikið verk
veriö unnið á þessu sviði og er
verðugt framtíöarverkefni. \
Hjarta- og æðasjúkdómar eru
mannskæðastir allra sjúkdóma
hér á landi. Margt er enn á huldu
um orsakir þeirra og þróun og
hvernig vinna megi bug á þessum
mikla skaðvaldi í nútímasamfé-
lagi. Það er því von aö fólk spyrji
hvernig það á að haga lifnaöar-
háttum sínum og neysluvenjum til
aö veröa síður hjarta- og æöa-
sjúkdómum að bráö.
Landssamtök hjarta- og æða-
verndarfélaga leitast við aö gefa
tiitækar upplýsingar til almenn-
ings, þau gefa út ársritiö Hjarta-
vernd með þýddum og frum-
sömdum greinum eftir valinkunna
sérfræðinga á þessu sviði og þau
gangast fyrir fræðslufundum fyrir
almenning.
Hjarta- og æðaverndarfélagið í
Reykjavík gekkst t.d. fyrir nokkr-
um slíkum fræðslufundum í vetur
sem voru mjög vel sóttir og sýndu
ótvírætt að áhugi á þessum mál-
um fer mjög vaxandi hér á landi
sem annars staðar hjá nágranna-
þjóöum okkar.
Fundarefnið á einum þessara
fræðslufunda í vetur var Ahættu-
þættir í tengslum við hjarta- og
æðasjúkdóma. Þeir sem þar fluttu
erindi voru Ingólfur S. Sveinsson
læknir, Laufey Steingrímsdóttir
næringarfræðingur og Magnús K.
Pétursson læknir.
Spjall viö Laufeyju Steingríms-
dóttur hefur þegar verið birt í
Lesbók.
BÆTT HEILSA — BETRA LIF
Þættir um sjúkdóma, lækningar og
fyrirbyggjandi aögeröir. Eftir dr. Michael Halberstam
Ekki er þaó allra
meina bót að háma
í sig vítamíntöfkir
Sem unglingur þrætti ég ákaft viö
félaga mína um trúmál. Brátt skildist
mér þó, aö trú manna er ekki og ætti
líkast til ekki aö vera, mælikvaröi á
gáfnafar þeirra. Trúin á rætur sínar
djúpt í tilfinningalífi mannsins og hæfir
lítt til umræðu meöal stráka í mennta-
skóla. Frá því ég útskrifaðist sem
læknir, fyrir tveimur áratugum, hef ég
komist aö raun um, aö hiö sama gildir
reyndar um trú mannsins á heilsufari
hans. Þegar ég byrjaði praktiseringar
hélt ég oft langar tölur og vísindalegar
yfir þeim sjúklingum mínum sem haldnir
voru einhverjum grillum um gagnsemi
skottulækninga. Síöan hef ég orðið aö
beygja mig undir þá staðreynd, aö
jafnvel einstakir gáfumenn þarfnast
trúar á yfirnáttúruleg öfl og galdralækn-
ingar. Vísindalegar fortölur gera ein-
ungis illt verra; venjulegast enda þær
með því aö sjúklingurinn veröur sýnu
aö þróa með sér þau efnaskipti í líkama
sínum sem krefðust 100-falds dag-
skammts venjulegs manns af næringar-
efnum. Þegar aö er gáö gat mannkynið,
allt þar til fyrir u.þ.b. 50 árum, ekki
fengiö vítamín í töfluformi í almennum
lyíjabúöum. Næringarefni mannsins í
þúsundir ára komu úr náttúrulegri fæðu
en vitaskuld ekki töflum.
Hvers kyns erfðafræöileg breyting í
manninum, sem leiddi til þess að
c-vítamínþörf hans tí- eöa hundraðfald-
aöist, myndi óhjákvæmilega þýöa ger-
eyöingu hans. Þvílík breyting væri í raun
það sama og venjulega er nefnt „ban-
vænar erföir" og afleiðingin því sú, aö
slíkt aöalefni mannsins yröi brátt ófært
um aö endurnýja sjálft sig.
Enn má nefna þau rök gegn vítamín-
kenningunni, aö ekkert af kerfum
mannslíkamans er tífalt í einum manni
viö það sem það er í öörum. T.d.
bitrari út í læknavísindin heldur en
nokkurn tíma skottulækningar. Samt
gefst ég ekki upp.
Þrálát er sú trú, aö mikil vítamín-
neyzla sé allra meina bót. Jafnvel er
þeirri skoöun haldiö fram, aö hægt sé
að vinna bug á margvíslegum sjúkdóm-
um meö því aö tífalda- og allt aö
hundraöfalda dagskammt venjulegs
manns af vítamínum. Þessa tilgátu
skulum viö kalla vítamínkenninguna.
Enginn vísindaleg rök hafa verið færö
fyrir gagnsemi hennar. Samt er hún
útbreidd og þykir mér því rétt aö fara
um hana nokkrum orðum.
Einn veikleiki vítamínkenningarinnar
er sú staðreynd hve margir og ólíkir þeir
sjúkdómar eru, sem vítamínum er beitt
gegn í lækningaskyni. Þessir sjúkdómar
eru allt frá krabbameini og geðveiki og
kransæðastíflu til venjulegs kvefs.
Vítamínkenningin stendur og fellur
með líkindum þess aö einhverjir menn
séu efnafræðilega frábrugðnir fjöldan-
um, og þarfnist þar meö ríflegri
skammta af nauðsynlegum vítamínum.
Prófessor Alfred Harper við háskólann í
Wisconsin hefur nýlega í blaðinu Urban
Health gert á Ijósan og áhrifaríkan hátt
grein fyrir veikleikum vítamínkenningar-
innar.
Þaö væri hreinasti óþarfi og næstum
ónáttúrulegt fyrir einhvern hóp manna
þarfnast meðal maöur í starfi u.þ.b.
2000 kalóríur dag hvern til eðlilegs
viöhalds líkamsstarfseminnar. Fólk meö
lítið eitt örari efnaskipti kann aö
þarfnast nokkru fleiri kalóría á degi
hverjum til viöhalds. Enginn, þaö ég
veit, þarf 10.000 eöa 200.000 kalóríur
daglega til eðlilegs viöhalds líkamans.
A líkan hátt er hægt að tala um
natríum-magn í blóöi venjulegs manns,
sem er breytilegt á bilinu 135—145
meg. Allir, hvort heldur heldur þeir
væru meö helming þessa natríum-
magns í blóöi sínu ellegar tvisvar
sinnum meira — að ekki sé talað um 10
eða 100 sinnum meira — væru þegar í
staö dauöir. Lífeölislegir breytingar-
möguleikar af þeirri stæröargráöu sem
getur í vítamínkenningunni einfaldlega
standast ekki í sambandi viö menn eöa
dýr.
Þaö er útilokaö aö afsanna vítamín-
kenninguna, enda þótt, eins og prófess-
or Harris bendir á, gagnsemi mikillar
vítamíngjafar sé ólíkleg. Vísindin krefj-
ast þess aö allar tilgátur, án tillits til
þess hversu ósennilegar þær eru, skuli
sannreyndar.
Fylgjendur vítamínkenningarinnar
hafa ekki reynst færir um þaö hingaö til
að sanna vísindalega gagnsemi stór-
felldrar vítamínneyzlu,
Michael J. Halberstram, M.D.