Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1980, Síða 12

REYKINGAR
OG
HÁÞRÝSTINGUR
— tveir áhættuþættir
í sambandi við
hjartasjúkdóma —
Hulda Valtýsdóttir ræðir viö Magnús Karl Pétursson lækni
Magnús Karl Pétursson læknir lauk
sérfræðinámi í hjarta- og æöasjúk-
dómum í Bandaríkjunum 1970 og
startar nú viö lyflæknadeild Land-
spítalans.
Á fundi Hjartaverndar í vetur fjallaði
Magnús um tvo af þremur helstu
áhættuþáttum hjarta- og æöasjúk-
dóma nefnilega reykingar og háþrýst-
ing. Þriöji áhættuþátturinn er of há
blóöfita.
Magnús var beöinn aö segja örlítiö
frá þessu erindi lesendum Lesbókar til
fróöleiks.
Taliö barst fyrst aö tíöni hjarta- og
æöasjúkdóma og dauösfalla vegna
þeirra. Samkvæmt síöustu heilbrigö-
isskýrslum hérlendis frá árinu 1975,
sagöi Magnús, aö af 1412 dauösföllum
stöfuöu þau í 609 tilvikum af hjarta-
eöa æðasjúkdómum en þar af voru
375 dauösföll vegna bráörar eöa
langvinnrar kransæöastíflu. Meginhluti
kransæöasjúklinga á íslandi á viö aö
glíma fleiri áhættuþætti en hættan á
kransæöasjúkdómum margfaldast í
réttu hlutfalli viö þaö hversu margir
áhættuþættir eru til staöar. Séu þeir til
staðar allir þrír, hefur komið í Ijós viö
rannsóknir aö hættan á því aö menn
veröi slíkum sjúkdómum aö bráö geti
sex eöa sjöfaldast.
„Hvaö er helst um reykingar að
segja?"
„Ur skýrslum bandarískra heilbrigö-
isyfirvalda frá 1979 eru birtar tölur
samkvæmt rannsóknum sem þar hafa
fariö fram á hlutfallstíöni kransæöa-
stíflu og skyndidauöa meðal reyk-
ingamanna. Sé gengiö út frá tölunni
1.00 gagnvart þeim sem aldrei hafa
reykt þá veröa tölurnar þannig:
Þeir sem aldrei hafa reykt 1.00
Þejr sem reykja minna en
10 sígarettur á dag 1.65
Þeir sem reykja minna en
20 sígarettur á dag 2.08
Þeir sem reykja meira en
20 sígarettur á dag 3.28
Önnur rannsókn leiddi í Ijós hlut-
fallstíöni kransæöastíflu og skyndi-
dauöa meöal fyrrverandi reykinga-
manna. Þá litu tölurnar þannig út:
Þeir sem hafa aldrei reykt 1.00
Þeir sem hafa reykt
10—19 sígarettur á dag 1.90
Þeir sem hafa hætt aö reykja
íláreöaminna 1.62
Þeir sem hafa hætt í 1—4 ár 1.22
Þeir sem hafa hætt í 5—9 ár 1.26
Þeir sem hafa hætt í 10—19 ár 0.96
Þeir sem hafa hætt í m. en 20 ár 1.08
Af þessu má sjá aö hætti fólk aö
reykja hefur þaö töluverð áhrif til hins
betra og áhrifanna gætir nokkuð
fljótt."
„Hvers konar áhrif hefur tóbak ó
hjarta- og æöakerfið?“
„í tóbaki og sígarettureyk eru mörg
skaöleg efni sem hafa veriö rannsökuö
sérstaklega, svo sem nikótín og kol-
sýrlingur en kolsýrlingur er sama efni
og kemur úr útblastursrösi bíla). Ef viö
tökum nikótín fyrst, þá eykur það
hjartslátt, — eykur samdrátt hjarta-
vööva, — minnkar blóörennsli, —
hækkar blóöþrýsting, — veldur hjart-
sláttaróreglu, — veldur því aö minni
æöar dragast saman og allt þetta
eykur súrefnisnotkun hjartans. Þá má
geta þess aö sígarettureykur eykur
blóöstorku eöa hefur þannig áhrif á
blóöflögurnar að blóðtappar geta
myndast.
Kolsýrlingurinn er einnig afar skaö-
legur líkamanum, en í sígarettureyk er
kolsýrlingur allt að 4%. Hann orsakar
súrefnisskort og ýmislegt bendir til aö
hann valdi æöaskemmdum."
„Á hvaða hótt?“
„Á þann hátt aö innsta lag æöanna
skemmist. Rannsóknir benda til þess
aö í tilfellum þar sem um háa blóöfitu
er aö ræöa, komist fitan þá greiöar inn
í æöavegginn. Þaö skal þó tekiö fram
um þetta síöastnefnda aö menn eru
ekki á eitt sáttir um þaö atriði enda
þótt margt bendi til aö svo sé.“
„Hvað felst í því sem þú kallar
8Úrefnisskort í þessu tilviki?“
„M.a. aö kolsýrlingurinn bindst
rauöu blóðkornunum þannig aö þau
veröa óhæf til aö flytja súrefniö um
líkamann og þaö veldur þar meö
súrefnisskorti í hjartavöövum."
„Hvað um reykingavenjur íslend-
inga. Eru þær á einhvern hátt sér-
stæöar?“
Nei, — ekki segir Magnús aö svo se.
„Menn reykja ekki meira eöa minna
hérlendis en gengur og gerist hjá
nágrannaþjóöunum. Af fólki á aldrin-
um 30—60 ára reykja 30—40% sígar-
ettur, en prósentan lækkar meö aldrin-
um. Ef allir eru taldir sem reykja, hvort
heldur eru sígarettur vindlar eöa pípur
hækkar talan upp í 70%, og þá eru aliir
Ekki lækningastofnun — en rannsókna- og leitarstöð
Hjartavernd, Landssamtök
hjarta- og æðaverndarfélaga á
Íslandí, voru stofnuð árið 1964 en í
samtökunum eru 20 félög víös-
vegar um landið. Félagar eru um
2600 talsins Samtökin hafa á aö
skipa 15 manna stjórn en í fram-
kvæmdastjórn sitja 5 menn, 2
sérfræðingar og 3 leikmenn.
Hjartavernd rekur eíns og
kunnugt er rannsóknarstöö viö
Lágmúla 9 í Reykjavík. Stofnfjár til
stöövarinnar var aflaö meö gjöf-
um en ríkiö greiöir rekstrarkostn-
að að einum þriöja. Hlutverk
stöövarinnar er aöallega aö rann-
saka fólk samkvæmt úrtaki úr
þjóðskrá, aöallega meö tilliti til
hjarta- og æðasjúkdóma þótt
fleiri heilsufarsþættir séu einnig
teknir til athugunar.
Meö hóprannsóknum er þannig
reynt að komast að raun um
fjölmörg heilsufræðileg atriöi sem
máli skipta fyrir þjóöfélagiö í heild
og almennt ástand í heílbrigöis-
málum.
Það skal tekiö fram aö rann-
sóknarstöð Hjartaverndar er ekki
iækningastofnun heldur rann-
sóknar- og leitarstöö. Veröi hins
vegar vart viö veilu eöa sjúkdóm
vió skoöun einstaklings er honum
vísaó til læknis og sömuleiöis eru
niöurstööur sendar til heimilis-
læknis.
Rannsóknarstöðin hefur starfaó
í 12 ár og hafa rúmlega 50.000
einstaklingsskoðanir fariö þar
fram, langflestar á íbúum í
Reykjavík og nærliggjandi sveit-
arfélögum, en rannsóknir hafa
einnig veriö gerðar úti á lands-
byggðinni eöa á 8 stööum, þar
sem settar hafa veriö upp rann-
sóknarstöðvar meöan á skoðun
stóö.
Þá mætti geta þess aö fram-
kvæmdar eru í stöóinni rannsókn-
ir á fólki samkvæmt tilvísun frá
læknum og allmörg fyrirtæki og
stofnanir hafa á undanförnum
árum sent þangaö starfsfólk sitt
til skoöunar.
Af þessu má sjá aó starfsemi
Rannsóknarstöövar Hjartaverndar
er æriö umfangsmikil og hin
jákvæóu viöbrögö almennings
sem þangaö sækir sýna aö fólk
kann vel aö meta þaö starf sem
þarna fer fram enda hverjum
manni mikils viröi aö vita hiö rétta
um heilsufar sitt.
Eins og aó líkum lætur hafa
safnast fyrir gífurlega miklar upp-
lýsingar um heilsufarsástand al-
mennt hér á landi hjá stöóinni og
því liggja fyrir óþrjótandi rann-
sóknar- og útlausnarverkefni sem