Lesbók Morgunblaðsins - 21.03.1981, Blaðsíða 7

Landið okkar
Ljósmynd og texti: Björn Ruriksson
VETRARHIMINN
Vart þarf að lýsa veðurlagi á íslandi fyrir samlöndum sínum. Þó svo þessi Ijósmynd sýni veðurfar, er
hún um margt óvenjuleg. Myndin er tekin snemma morguns síöla í janúarmánuði og yfir henni er
vetrarstemning. Horft er frá Seltjarnarnesi til Akrafjalls og Esju. Kalt 6r í lofti og hvasst. Vindur er af
norðaustri og stendur af Esjunni. Vindskafin ský geta myndast við slíkar aðstæður, loftið myndar
bylgju af fjallinu, og á leiö sinni upp þéttist raki þess og ský verða til. Missterkir vindsveipir skafa
skýin og móta þau. Vegna skammdegisbirtunnar er myndin tekin á tíma, 12—14 sekúndum með
Ijósopi 3,5. Myndavélinni er haldið við stein, sem stundum er öruggara en að nota þrífót við þessar
aðstæður, myndatöku á löngum tíma í vindi.
B.R.
aö í ýmiss konar iönaö (OM). Oröiö
heitir borax í miöaldalatínu og frönsku
og er komið af borah í persnesku. E.
borax, d. boraks. Finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1827 (OH).
BRAVÓ, þaö er afbragö, ágætt!
Oröiö er komiö af lo. bravo í ítölsku og
merkir þar m.a.: fær, heiöarlegur,
hæfur. Þ. bravo, d. og e. bravo. Finnst
í ísl. ritmáli frá árinu 1797 (OH).
BRONS, BRONSI, blanda kopars og
annars málms (einkum tins); duft eöa
lögur til aö gylla (silfurlita) (OM). Oröiö
er komiö úr rómönskum málum og
heitir bronzo á ít. og bronze á fr. Þ.
Bronze, d. og e. bronze. Orömyndin
brons finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1943
(OH), en er, eins og vant er, talsvert
eldri í talmáli.
BRÚTAL, dýrslegur, grimmur,
hrottafullur, harðleikinn. Oröiö er kom-
iö af latneska lo. brutal sem merkir:
dýrslegur, ruddalegur. Þ., d og e.
brutal. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1888
(OH).
BRÚTTÓ, meö umbúðum; aö ófrá-
dregnum kostnaði (OM). Oröiö er
komiö úr ítölsku eins og ýmis alþjóða-
orð í bókfærslu, heitir þar brutto og
merkti upphaflega: dýrslegur, grófur,
ruddalegur enda komið af lo. brutus í
lat. er haföi sömu merkingar. Þ. og d.
brutto. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu
1903 (OH).
BUFF, nautasteik; barið kjöt (OM).
Orðið er komiö af boeuf, naut, í
frönsku, en það er komiö af bos, sömu
merkingar, í latínu. D. bof, e. beef.
Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1858 (OH).
BUFFET, boröskápur, skenkiborö,
veitingaborö. Oröiö er komið úr
frönsku, en ógerla er vitað um uppruna
þess. Þ. Biifett og Bufet, d. buffet, e.
buffet. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1928
(OH). Orðmyndin buffe finnst í ísl.
ritmáli frá sama ári (OH).
BUNGALÓ, einlyft hús meö lágu
þaki. Oröiö er komiö af bangla í
bengölsku og merkir: bengalskur. Var
þaö upphaflega haft um timburhús
sem reist var handa Evrópumönnum í
Indlandi. Þ. Bungalo(w), d. bungalow,
e. bungalow. Finnst i ísl. ritmáli frá
árinu 1968 (OH).
DEIKRON, ofiö gerviefni, haft í
gluggatjöld o.fl., einnig blandaö ull og
þá haft í fatnaö. Oröiö er hingað komiö
frá Bandaríkjunum og heitir þar dacr-
on. D. dacron. Finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1967 (OH).
DAMASK, ofiö efni sem m.a. er haft
í dúka og húsgagnaáklæöi. Oröiö
merkir upphaflega: silkiefni frá Dam-
askus. Á ítölsku var það nefnt dam-
asco eða damasto, á miölágþýsku
damask, d. og e. damask, þ. Damast.
Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1548 (OH).
DANDALAST, rangla, rápa; fara
einsamall (OM). Oröiö er komiö af
franska so. dandier sem merkir: reika.
Þaö mun komiö af dindan, klukkna-
hljóð (ding-dang). D. dandere, e. dilly-
dally. Finnst í ísl. ritmáli frá fyrri hluta
19. aldar (OH).
DAVÍÐA, (báts)ugla (OM). Oröiö hét
daviet í fornfrönsku og varö davit í
ensku. Þaö var upphaflega smækkun-
arorömynd af nafni Davíös, konungs í
ísrael. Þ. Davit, d. david. Finnst í ísl.
ritmáli frá árinu 1937 (OH).
DÁTI, hermaöur; náungi (OM); Oröiö
er komiö af dat í danska orðinu soldat
sem komiö er af soldato í ítölsku. Þaö
orö er komiö af sold, jaun, af solidus,
gullpeningur, í latínu og varö í dönsku
sold. Soldato í ít. merkir því upphaf-
lega: Maöur sem fær greitt kaup fyrir
starf sitt. Fr. soldat, þ. Soldat, e.
soldier. Oröiö dáti finnst í ísl. ritmáli frá
árinu 1796 (OH).
DEBET, skuldadálkur í bókhaldi
(OM). Orðið er komiö úr latínu þar sem
það merkir: Hann skuldar. Þaö er
komiö af so. debere, skulda. Fr. riéhit
e. debit, þ. Debet, d. debet. Finnst í ísl.
ritmáli frá árinu 1943 (OH), en er
sjálfsagt talsvert eldra í tali.
DEBITERA, skulda einhvern fyrir
einhverju. Oröiö er komiö af debitum,
skuld, í lat. Fr. Débiter, þ. debitieren, d.
debitere, e. debit. Oröið ætti að vera
álíka gamalt í íslensku og debet.
DEBITOR, skuldari. Oröið er komiö
af débiteur í fr., þ. Debitor, d. debitor,
e. debtor. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu
1903 (OH).
DEFEKT, gallaöur, óheill (einkum
um bækur) (OM). Oröiö er komiö af
defectus í lat., en þaö er Ih. þt. af so.
deficere, vanta, bregöast. Fr. défectu-
eux, e. defective, þ. defekt, d. defekt.
Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1865 (OH).
DELEATÚR, falli burt. Orðiö er
komiö af latneska so. delere, ógilda,
þurrka út. Oröiö hefur um alllangt
skeiö verið notaö í sambandi viö
leiðréttingu á próförkum og þá veriö
skammstafaö dl. D. deleatur.
DÍSILMÓTOR, dísilhreyfill (OM).
Þessi hreyfill er heitinn eftir þýskum
verkfræöingi, Rudolf Diesel aö nafni
(1858—1913). Þ. Diesel Motor, d.
dieselmotor, e. Diesel engine. Finnst í
ísl. ritmáli frá árinu 1912 (OH).
7'.'