Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1982, Blaðsíða 2

Sköpunar-
sagan
og
fleiri sögur
Það rar nálægt miðju
sumri og liðið fast að mið-
nætti. Eg hafði tildrazt upp
á einn hæsta hnúkinn í
Kverkfjallarana við norður-
brún Vatnajökuls. Loftið
var kristaltært og útsýnið
óendanlegt. Framundan lá
auðnin mikla norðan jök-
ulsins, hið næsta skriðjök-
ullinn stóri, sandar og
vatnaílaumur; fjær gjörvallt
Ódáðahraun, Herðubreið,
Trölladyngja, Dyngjufjöll,
allt umvafið dumbrauðu
skini miðnætursólarinnar.
Ég stóð forviða fáein augna-
blik. Þá kom þetta, sem ég
hefi oftar haft kynni af inni
á hálendinu: hugurinn fyllt-
ist takmarkalausri lotningu
fyrir höfundi sköpunar-
verksins, — og fyrr en mig
varði var ég farinn að
brynna músum.
Fyrír árí, eða svo, voru
þeir enn á ný teknir að pexa
um „sköpunarsöguna“ vestur
í Ameríku. Um svipað leyti
fóru fram líflegar umræður
um efnið í dálkum Velvak-
anda Morgunblaðsins.
Var ýmist, að þeir sem þar
deildu vitnuðu til vísinda-
kenninga Darwins „um upp-
runa tegundanna“, eins og
þær kenningar hafa þróast,
og var helzt að skilja að
Drottinn allsherjar hefði þá
ekkert haft með það mál að
gera. Þeir, sem hér áttu hlut
að máli, einkum aðdáendur
Marxs og Leníns, hafa svo að
segja gert vísindin að trú
sinni, þótt gloppótt séu í
ýmsu og umdeild, og þær
ályktanir sem af þeim verða
dregnar geti jafnvel ekki
með góðu móti talizt til trú-
ar.
I hinum armi deiluaðila
voru svo þeir, sem vísa til
sköpunarsögunnar, eins og
Biblían segir þá sögu, og var
hér þá kominn bókstafur trú-
arbókarinnar, án alls afslátt-
ar.
En um þá trú segir Max
Weber, hinn fjölhæfi lær-
dómsmaður, að „frá sjónar-
miði guðfræðinnar eru for-
sendur hennar utan seilingar
eiginlegra vísinda, enda ekki
„vitneskja“ í venjulegri
merkingu, heldur „eign“. Sá
sem „á“ ekki þessa trú eða
þetta heilaga ástand, hann
getur ekki bætt sér það upp
með neinni guðfræði, hvað
þá öðrum fræðum. Þvert á
móti gerir öll guðfræði, sem
sögur fara af, ráð fyrir hin-
um trúaða í sporum Ágústín-
usar, er hann mælti: Ég trúi
ekki þrátt fyrir, heldur vegna
þess, að það er fjarstæða.“
Max Weber segir ennfremur
að „af þessu megi ráða að
gildismat vísinda og trúar
séu andstæður, sem engin
guðfræði gæti sætt“.
Hinn „friðsami“ þögli og
afskiptalitli meirihluti, sem
flest okkar tilheyra hafði sig,
svo sem endranær, lítið eða
alls ekki í frammi í þessari
deilu. Hann geldur keisaran-
um möglunarlítið það sem
keisarans er og, við hátíðleg
tækifæri, guði það sem guðs
er, og er í bærilegri sátt við
báða. Hann lætur sér vel líka
þá útleggingu að sköpunar-
saga Biblíunnar sé sögð á því
máli, sem hæfði þeim kyn-
slóðum, sem þessi boðskapur
var ætlaður, og heimsmynd
þeirra tíma, enda vandséð að
boðskapurinn hefði getað
komizt til skila í öðrum bún-
ingi. Þessi fjölmenni hópur
trúir því líka að maðurinn
muni nú vera harla ólíkur
því sem var á „morgni lífs-
ins“; þeir sem þá veita þessu
nokkra athygli.
Flestum, sem gefa því
gaum, mun þykja einsýnt, að
mjög víðtæk þróun hafi orðið
með lífverum á óraleið þeirra
gegnum jarðsöguna, enda
væri neitun á slíku afneitun
staðreynda, sem við blasa.
En það er langt stökk frá
heldur óhrjálegum kynlaus-
um einfrumungi, sem fjölgar
sér með skiptingu, til þeirra
stórfylkja ýmiskonar fruma,
sem mynda það samvirki,
sem kallast maður, karls og
konu, sem viðhalda tegund-
inni í ástaríeikjum tveggja
ólíkra kynja og byggja kirkj-
ur og musteri til lofs og
dýrðar þeim guði, sem gaf
þeim lífið og vitundina og
sólina í kaupbæti.
Það er sízt að undra þótt
ýmsum finnist töfraorðið
„stökkbreyting“ furðulega
máttugt, sem ekki þarf nema
nefna og þá er um leið brúað
hvert það skarð, sem „miss-
ing links“ allra alda hafa lát-
ið eftir sig.
Því er svo farið um flest
okkar að við náum ekki tök-
um á fjölmörgum hugtökum,
sem á góma ber, eins og t.d.
óendanleika víðáttu og eilífð
í tíma, þó að við rengjum
ekki vísindin í þessum
púnkti. Ef því er hinsvegar
haldið að okkur, að lítilræði
eins og sköpun alheimsins
geríst af sjálfu sér, þá erum
við ekki umsvifalaust tilbúin
að láta sannfærast. Þegar
smíðisgripurinn liggur á
borðinu þykir okkur sjálf-
sagt að smiðurinn sé ekki
langt undan.
Þegar við lítum iðandi
mannhaf stórborgarinnar;
þegar við virðum fyrir okkur
festinguna á heiðskírrí vetr-
arnótt, og þykjumst á þessu
hvorutveggja kenna hand-
bragð „Smiðsins mikla“, þá
er okkur ekki efst í huga
hvernig hann hafi staðið hér
að verki, hvort hann hafi
komið þessu frá í einni svip-
an, eða hann sé kannske
stöðugt að dunda við að
fleyta þessu eitthvað áleiðis;
heldur er sú spurning áleitn-
ust hvernig sé varið þeim
reginmætti, sem þessi undur
bera vitni. ÖII trúarbrögð
spyrja þess sama, og öll
tigna þau og tilbiðja höfund
tilverunnar, hvaða nafn og
mynd sem þau kunna að
kjósa honum. Hér gildir því
einu hvort það er trú Agúst-
ínusar, trú hinna afskipta-
litlu, eða trú þeirra, sem eiga
bágt með að horfa framhjá
rökhyggjunni og hallast því,
samfara guðstrúnni, að
fræðilegum niðurstöðum.
Góður fulltrúi hinna síð-
asttöldu er nóbelshafinn og
ná ttúrufræðingurinn
Konrad Lorenz, en hann
kemst þannig að orði í einni
bóka sinna: „Ég trúi því að
alheiminum sé stjórnað sam-
kvæmt einu grundvallar-
atríði náttúrulögmála, sem
standa í innbyrðis samræmi.
Þessi sannfæring mín er
grundvallarsannfæring og
útilokar öll yfirnáttúruleg
fyrirbæri ... Ég viðurkenni
að trú mín er sú að aðeins sé
til eitt stórfenglegt krafta-
verk og önnur kraftaverk séu
ekki til. “ Síðan vísar hann til
orðanna fleygu: „Guð þarf
ekki á kraftaverkum að
halda.“
Hvers vegna allt þetta þref
um það, hvernig staðið hafi
verið að verki, þegar árang-
urinn, sjálft „kraftaverkið
stórfenglega“, blasir við
hvert sem litið er? Látum
vísindamennina um að glíma
við að fullkomna þróunar-
kenninguna, sem óefað er
eitt af meiriháttar afrekum
mannsandans. En, fyrir alla
muni, teflum henni ekki
fram sem andstæðu við sköp-
unarsögu Biblíunnar, þar
sem hún er aðeins ófullburða
tilraun vísindanna til að
fella að sínu gildismati stór-
merkin mestu, sem trúin
túlkar á sínu máli á svo ein-
faldan og áhrifaríkan hátt í
sköpunarsögunni óviðjafn-
anlegu: „í upphafi skapaði
guð himin og jörð ... Og það
varð kveld og það varð morg-
unn; — hinn fyrsti dagur ... “
Björn Steffensen
2.